Τσέρνομπιλ: Φράουλες και αντικομμουνισμός

Σαν σήμερα το 1986 εξερράγη στην από ανθρώπινο σφάλμα ο διαβόητος αντιδραστήρας 4 στο Τσερνόμπιλ ή Τσέρνομπιλ όπως έχει επικρατήσει λανθασμένα στα ελληνικά, στη σοβιετική τότε Ουκρανία, ένα χρόνο κι ένα μήνα μετά την ανάδειξη του Γκορμπατσόφ στη θέση του ΓΓ του ΚΚΣΕ και δυο μήνες μετά το 27ο συνέδριο του κόμματος, που είχε οριστεί -καθόλου τυχαία προφανώς- να γίνει ακριβώς 30 χρόνια μετά το διαβόητο 20ό, θέτοντας τις βάσεις για την Περεστρόικα και ό,τι ακολούθησε. Υπήρξε το μεγαλύτερο πυρηνικό δυστύχημα στην ιστορία, το μόνο μαζί με εκείνο της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία το 2011 που μπήκε στην κατηγορία 7 της διεθνούς κλίμακας μέτρησης πυρηνικών ατυχημάτων. Την επόμενη μέρα ξεκίνησε η εκκένωση των γειτονικών πόλεων σε ακτίνα 20 χλμ., ενώ μια μέρα αργότερα, σουηδικοί σταθμοί μέτρησης ραδιενέργειας κατέγραψαν υψηλές τιμές, οδηγώντας στη δημοσιοποίηση του γεγονότος.

Η παραδοχή από πλευράς ΕΣΣΔ ήρθε μέσω τηλεγραφήματος του κρατικού πρακτορείου TASS, με την επιχείρηση εκκένωσης να συνεχίζεται και να εντείνεται τις επόμενες μέρες, παράλληλα με τη δέσμευση γαλακτοκομικών προϊόντων και την έκκληση για βοήθεια από επιλεγμένες χώρες, ένδειξη της σοβαρότητας του ατυχήματος. Η φωτιά στον αντιδραστήρα τέσσερα σβήστηκε τελικά στις 2 Μάη 1986, ενώ μια μέρα μετά, ο τότε γραμματέας της κομματικής οργάνωσης Μόσχας Μπόρις Γιέλτσιν περιέγραψε το ανθρώπινο λάθος που προκάλεσε το ατύχημα.

Στις 4 του μήνα είχαν εξακριβωθεί 2 νεκροί από το ατύχημα και 150 τραυματίες, εκ των οποίων 18 σε κρίσιμη κατάσταση. Τις επόμενες μέρες και μήνες άλλοι 28 πυροσβέστες κι εργαζόμενοι στον αντιδραστήρια έφυγαν από τη ζωή λόγω συνεπειών της ακτινοβολίας, ενώ άλλοι 14 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από καρκίνο την επόμενη δεκαετία. Η ακριβής καταγραφή της αύξησης των περιστατικών καρκίνου στον πληθυσμό της περιοχής αλλά και τα άτομα που εκτέθηκαν τότε άμεσα σε ραδιενέργεια δεν έχει ακόμα αποτιμηθεί οριστικά.

Η εφημερίδα Πράβντα δημοσίευσε το πρώτο αναλυτικό της ρεπορτάζ για το δυστύχημα δέκα μέρες μετά το περιστατικό. Μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Μάη διασφαλίστηκε η αποφυγή της τήξης του αντιδραστήρα, ενώ καλύφθηκε με τόνους άμμου, τσιμέντου και βορικού οξέως για να περιοριστεί η έκκληση της ραδιενέργειας στο περιβάλλον, κάτι που βάσει μετρήσεων άρχισε να επιτυγχάνεται την ίδια περίοδο. Η υπόθεση του δυστυχήματος έγινε αγαπημένο θέμα των δυτικών ΜΜΕ, που εκμεταλλεύτηκαν τις παραλείψεις των σοβιετικών αρχών καθώς και την εκ των υστέρων ανακοίνωση του ατυχήματος, μετά τις σοηδικές μετρήσεις.

Δεν είναι τυχαίο πως οι ίδιοι οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν να παραδεχτούν λίγες μέρες μετά ότι οι άμεσοι νεκροί του ατυχήματος ανέρχονταν σε μονοψήφιο αριθμό, κι όχι σε εκατοντάδες, όπως διαδίδονταν αρχικά. Στην πραγματικότητα βέβαια το ατύχημα απέδειξε περίτρανα ότι η περίφημη “γκλάσνοστ” (διαφάνεια) που διακήρυσσε ο Γκόρμπι, αφορούσε μόνο τη διαλεύκανση των “σταλινικών εγκλημάτων” και τον παραγκωνισμό των πολιτικών αντιπάλων του νέου γραμματέα, κι όχι τα -κυριολεκτικά εν προκειμένω- φλέγοντα ζητήματα της σοβιετικής καθημερινότητας.

Είναι άλλης τάξης ζήτημα, που εκφεύγει της δικής μας γνώσης και κατάρτισης να απαντήσουμε, αν το ατύχημα αυτό θα μπορούσε να έχει συμβεί και σε οποιεσδήποτε άλλες συνθήκες, ή αν συνδέεται με την ολοένα και μεγαλύτερη επικράτηση αγοραίων στοιχείων στη σοβιετική οικονομία, με συνέπεια τα μέτρα ασφάλειας να παραμελούνται βάσει οικονομικών υπολογισμών. Το μόνο που μπορεί κανείς ακόμα και χωρίς ακαδημαϊκές περγαμηνές να αντιληφθεί μετά την τραγική “επανάληψη” του δυστυχήματος στη Φουκουσίμα, είναι η απύθμενη υποκρισία των αστικών ΜΜΕ και πάσης φύσεως απολογητών του υπάρχοντος συστήματος, που στην περίπτωση Τσερνόμπιλ ενοχοποιούσαν το σοσιαλιστικό σύστημα παραγωγής συλλήβδην για το ατύχημα και τη διαχείρισή του, ενώ για το ιαπωνικό δυστύχημα οι συνέπειες αποδόθηκαν στην κυβέρνηση της χώρας και την εταιρεία στην οποία ανήκε ο αντιδραστήρας, την TEPCO, με τον καπιταλισμό συνολικά να παραμένει στο απυρόβλητο.

Στην Ελλάδα το πυρηνικό δυστύχημα του Τσερνόμπιλ είχε προκαλέσει τρομαχτική αίσθηση, καθώς μέρος του ραδιενεργού νέφους πράγματι πέρασε πάνω από την Ελλάδα, ενώ ειδικά μεταξύ των κατοίκων της Βορείου Ελλάδας και της Θεσσαλίας είναι ακόμα εδραία η πεποίθηση ότι υπήρχε αύξηση των καρκίνων τα επόμενα χρόνια εξαιτίας της ραδιενέργειας, που για χρόνια παρέμενε στις περιοχές αυτές υψηλότερη του κανονικού. Αν και οι επιστημονικές απόψεις για τις επιπτώσεις του νέφους στη χώρα μας διίστανται, φαίνεται πως υπήρξε τουλάχιστον αύξηση της σπάνιας βρεφικής λευχαιμίας, ενώ την ίδια περίοδο παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση αμβλώσεων λόγω του φόβου τυχόν επιπτώσεων στα έμβρυα.

Η ασφάλεια των τροφίμων ήταν ένα ζήτημα που απασχόλησε ιδιαίτερα την κοινή γνώμη, ενώ υπήρξαν και συστάσεις από κρατικής πλευράς για την αποφυγή του φρέσκου γάλακτος και το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών. Οι παλιότεροι θυμούνται χαρακτηριστικά σκηνικά ανθρώπων που ανήκαν -τότε τουλάχιστον- στο ΚΚΕ να τρώνε τις διαβόητες φράουλες Ουκρανίας για να καθησυχάσουν τον κόσμο, ενώ λέγεται πως το κόμμα είχε πραγματοποιήσει και περιοδείες σε χώρους δουλειάς με επιστήμονα του “Δημόκριτου”, για να πείσει ότι οι επιπτώσεις του δυστυχήματος διογκώνονταν από τη δυτική προπαγάνδα.

Όση θυμηδία κι αν προκαλούν σήμερα τέτοια περιστατικά, συνήθως όσοι τα επικαλούνται ξεχνούν ότι το ΚΚΕ έκτοτε έχει κάνει σοβαρή αυτοκριτική για τη στάση του την περίοδο της Περεστρόικα και γενικά απέναντι στην άκριτη στήριξη κάθε στροφής του ΚΚΣΕ, σε αντίθεση με τους απολογητές του καπιταλισμού, που δεν τους σκιάζει ραδιενέργεια καμιά, αν δεν προέρχεται από πρώην σοβιετικό έδαφος.