Άουσβιτς-Χρονικό ενός στρατοπέδου θανάτου
Το Άουσβιτς εξελίχτηκε στο μεγαλύτερο και τεχνικά πιο εξελιγμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη.
Σαν σήμερα το 1940 μεταφέρονται οι πρώτοι κρατούμενοι στο στρατόπεδο της πόλης Άουσβιτς στην Πολωνία, που έμελε να γίνει κατεξοχήν σύμβολο του Ολοκαυτώματος και από τα πιο αναγνωρίσιμα-με τραγικό τρόπο-τοπωνύμια παγκοσμίως. Το Άουσβιτς εξελίχτηκε στο μεγαλύτερο και τεχνικά πιο εξελιγμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Παρότι ταυτίστηκε με την εξόντωση των Εβραίων της ηπείρου αρχικός στόχος του στρατοπέδου συγκέντρωσης ήταν η φυλάκιση Πολωνών πολιτικών κρατούμενων, που δε χωρούσαν πλέον στις υπερπλήρεις φυλακές.
Το κτίριο οικοδομήθηκε στις παλιές εγκατασταστήσεις ενός προπολεμικού πολωνικού στρατοπέδου, ενώ για την ανέγερσή του πάνω από 1200 κάτοικοι μετεγκαταστάθηκαν αναγκαστικά. Διοικητής του Άουσβιτς διορίστηκε από τον αρχηγό τον Ες-Ες Χάινριχ Χίμλερ ένα επίσης υψηλόβαθμο στέλεχος τους, τον Ρούντολς Χες. Ως το Μάρτη του 1941 φυλακίστηκαν περίπου 10000 κυρίως Πολωνοί πολιτικοί κρατούμενοι, από τους οποίους πολλοί πέθαναν από πείνα και βασανιστήρια, ενώ άλλοι δολοφονήθηκαν από τους φύλακες.
Μετά από επίσκεψη του Χίμλερ το Μάρτη του 1941, ο ίδιος διέταξε την επέκταση της χωρητικότητας του στρατοπέδου σε 20.000 ακόμα κρατούμενους. Παράλληλα, το Άουσβιτς λειτουργούσε ήδη ως μια δεξαμενή δωρεάν εργατικού δυναμικού για τον κολοσσό της χημικής βιομηχανίας IG-Farben, που έλαβε χιλιάδες κρατούμενους για την κατασκευή κοντινού εργοστασίου. Μετά την έναρξη της επιχείρησης Βαρβαρόσα στο Άουσβιτς μεταφέρθηκαν εκατοντάδες Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου που μαζί με 250 παλιότερους κρατούμενους έγιναν στις αποθήκες ενός από τα κτίρια τα πρώτα πειραματόζωα του διαβόητου θανατηφόρου αερίου Zyklon-B. Τον Οκτώβρη του 1941 μεταφέρθηκαν ακόμα 10000 Σοβιετικοί στρατιώτες στο Άουσβιτς, με στόχο να φτιάξουν ένα νέο στρατόπεδο στο Μπίρκεναου, κάπου 3 χιλιόμετρα πιο μακριά. Ως το Φλεβάρη του 1942 η συντριπτική πλειονότητα των αιχμαλώτων είχε πεθάνει από ασιτία, τύφο κι άλλες ασθένειες, ενώ οι λίγες εκατοντάδες που επέζησαν μαζί με μερικούς ακόμα κρατούμενους μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο που είχαν χτίσει με το αίμα τους.
Η οριστικοποίηση της απόφασης για τη μαζική εξόντωση των Εβραίων κατέστησε το Άουσβις βασικό θέατρο του Ολοκαυτώματος. Στις αρχές του ’42 ο Χες μετέτρεψε δυο κοντινές στο στρατόπεδο δασικές καλύβες σε θαλάμους αερίων, κι εκεί εξοντώθηκαν Εβραίοι από διάφορες περιοχές της Πολωνίας, αλλά και της κατεχόμενης Τσεχοσλοβακίας. Λίγους μήνες μετά άρχισαν να καταφτάνουν Εβραίοι από τη Σλοβακία και τη Γαλλία και σύντομα από όλη σχεδόν τη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη. Υπολογίζεται πως ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν με διάφορους τρόπους (θάλαμους αερίων, δηλητηριώδεις ενέσεις, εκτελέσεις, κακουχίες κι ασθένεις) τη ζωή τους στο Άουσβιτς, εκ των οποίων το 90% περίπου ήταν Εβραίοι.
Καθώς ο Κόκκινος Στρατός άρχισε να πλησιάζει στο στρατόπεδο τον Αύγουστο του 1944, τα Ες-Ες ξεκίνησαν σταδιακά να εκκενώνουν το στρατόπεδο. Ως τα μέσα του Γενάρη του 1945 περίπου 65 χιλιάδες κρατούμενοι που κρίθηκαν ικανοί προς εργασία μεταφέρθηκαν στη Γερμανία σε εργοστάσια της πολεμικής βιομηχανίας. Παράλληλα, τα Ες-Ες αποδόθηκαν σε αγώνα δρόμου ώστε να εξαλείψουν τα ίχνη των εγκλημάτων στο στρατόπεδο.
Όταν οι Εβραίοι που συμμετείχαν στη διαβόητη “Ειδική Μονάδα”, όπου συμμετείχαν στην ετοιμασία της εξόντωσης των ομοεθνών τους, κατάλαβαν ότι επίκειται η δολοφονία τους από τους Γερμανούς, εξεγέρθηκαν στις 7 Οκτώβρη 1944 ανατινάζοντας το κρεματόριο IV μαζί με το θάλαμο αερίων του. Όλοι οι συμμετέχοντες εκτελέστηκαν, ενώ διαλύθηκαν όλες οι εγκαταστάσεις των θαλάμων, παράλληλα με την καύση ενός σημαντικού μέρος των αρχείων του στρατοπέδου. Πολλά απο τα κλεμμένα αντικείμενα των κρατουμένων διοχετεύθηκαν στη Γερμανία. Στις 17 Γενάρη 1945 ξεκινά η τελική φάση εκκένωσης του Άουσβιτς και των κοντινών στρατοπέδων. Τα Ες-Ες υποχρέωσαν 56.000 κρατούμενους να βαδίσουν σε “πορείες θανάτου” προς τα δυτικά, ώστε να μην τους βρει ο Κόκκινος Στρατός. Κατά την πορεία αυτή 9 ως 15 χιλιάδες κρατούμενοι έχασαν τη ζωή τους. Το τελευταίο κρεματόρι ανατινάχθηκε στις 26 Γενάρη και μια μέρα μετά έφτασε ο Κόκκινος Στρατός, αντικρίζοντας εξαθλιωμένες και σκελετωμένες υπάρξεις, καθώς πίσω είχαν μείνει 7500 κρατούμενοι που ήταν ανίκανοι να μετακινηθούν.
Το 1947 τα δυο μέρη του στρατοπέδου που διατηρήθηκαν μετατράπηκαν στο “Κρατικό Μουσείο Άουσβιτς-Μπίρκεναου”. Στις 20 Δεκέμβρη 1963 άρχισε στη Φρανκφούρτη η πρώτη δίκη του Άουσβιτς κατά 22 ατόμων που είχαν υπηρετήσει στο στρατόπεδο. Η δίκη έληξε το 1965 κι ακολούθησαν αρκετές ακόμα, κυρίως στη Γερμανία και την Πολωνία, ενώ οι δικαστικές διώξεις συνεχίζονται κατά υπερηλίκων φυλάκων ακόμα και σήμερα, με πιο πρόσφατη την άσκηση δίωξη σε φύλακα που κατηγορείται για συνέργεια σε φόνο 13.335 συνολικά κρατουμένων.
