Ο Σεργκέι Μιχαλκόφ και τα σαράντα κύματα του Σοβιετικού εθνικού ύμνου

Ο “εθνικός παραμυθάς” των Σοβιετικών λαών και πατέρας των διάσημων σκηνοθετών Νικήτα Μιχαλκόφ και Αντρέι Κοντσαλόφσκι, Σεργκέι Μιχαλκόφ, συνέδεσε – ιδίως για το διεθνές κοινό- το όνομά του κυρίως με τον ύμνο της ΕΣΣΔ, οι στιχουργικές περιπέτειες του οποίου συνδέονται άρρηκτα με την πολυκύμαντη ιστορία της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και της καπιταλιστικής Ρωσίας.

Ήρθε στον κόσμο στη Μόσχα στις 13 Μάρτη 1913, από οικογένεια ευγενών, με παράδοση σε τσαρικούς αξιωματούχους και πρίγκηπες κι έκανε τα πρώτα του λογοτεχνικά βήματα το 1928 με δημοσίευση σε περιοδικό της πόλης Ροστόφ του Ντον. Δούλεψε στη βιομηχανία, συνοδεύοντας παράλληλα επιστημονικές αποστολές. Το 1933 προσλαμβάνεται στο τμήμα αλληλογραφίας της μεγάλης σοβιετικής εφημερίδας “Ισβέστια” και μπαίνει στη Μοσχοβίτικη Ομάδα Συγγραφέων. Μετά από σειρά δημοσιεύσεων σε περιοδικά, κυκλοφορεί το ποίημα του “Θείος Στόπια” το 1935, το οποίο, μαζί με τα υπόλοιπα ποιήματα του ίδιου κύκλου, συγκαταλέγεται στα κλασικότερα έργα της παιδικής λογοτεχνίας, με μεγάλη δημοφιλία σε όλες τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίας. Θέμα του οι περιπέτειες ενός φιλικού αστυνομικού που βοηθάει ζώα και ανθρώπους σε δύσκολες καταστάσεις. Σημαντική λογοτεχνική αναγνώριση κερδίζει και με το ποίημα του “Σβετλάνα”, που δημοσιεύτηκε στην Πράβντα. Με την ποίηση του στόχευε στη μεταλαμπάδευση αξιών αντάξιων ενός σοβιετικού πολιτικού, χωρίς φτηνό διδακτισμό ή ηθικολογία και πάντα με απλή και προσιτή στα παιδιά γλώσσα.  Το 1937 θα γίνει μέλος της Σοβιετικής Ένωσης Συγγραφέων και το 1939 θα βραβευτεί με το πρώτο του “Μετάλλιο Λένιν”, για να ακολουθήσουν πολλές διακρίσεις στην πορεία.

Όπως έλεγε ο  ίδιος “έζησε πολλά, όμως όχι ως μάρτυρας, αλλά ως ενεργός μέτοχος σε όλα τα γεγονότα”, όπως στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο, όταν υπήρξε πολεμικός ανταποκριτής, ακολουθώντας τον Κόκκινο Στρατό ως το Στάλινγκραντ, όπου μάλιστα υπέστη σοβαρό τραυματισμό. Παρασημοφορήθηκε για την δράση του και παράλληλα συνεχίζει το δημιουργικό του έργο συγγράφοντας σενάρια ταινιών και κινουμένων σχεδίων, όπως η βραβευμένη “Οι φίλες στο Μέτωπο”. Υπήρξε επίσης ο εμπνευστής του επιγράμματος στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη κοντά στα τείχη του Κρεμλίνου, με το εξής περιεχόμενο “Το όνομά σου είναι άγνωστο, το κατόρθωμά σου είναι αθάνατο”.

Ο Στάλιν, στον οποίο είχε παλιότερα στείλει τα πρώτα του παραμύθια, πρόσεξε το έργο του Μιχαλκόφ και του ανέθεσε τη συγγραφή των στίχων του νέου σοβιετικού ύμνου, ο οποίος θα αντικαθιστούσε τη Διεθνή που είχε αυτή τη λειτουργία ως τότε. Η μουσική ανήκε στον Αλεξάντρ Βασίλιεβιτς Αλεξαντρόφ και επίσημα ορίστηκε ως νέος ύμνος της ΕΣΣΔ την πρωτοχρονιά του 1944. Ο ύμνος όπως ήταν αναμενόμενο περιείχε αναφορές στο Στάλιν, με αποτέλεσμα να αφαιρεθούν πλήρως οι στίχοι από τον ορχηστρικό πια ύμνο μετά το θάνατο του Σοβιετικού ηγέτη. Η “μουγγή” αποσταλινοποιημένη εκδοχή έμεινε σε ισχύ για σχεδόν 25 χρόνια, καθώς το 1977 εγκρίθηκαν από το Ανώτατο Σοβιέτ οι νέοι στίχοι του Μιχαλκόφ, απ’ όπου είχε κοπεί “σταλινικά” κάθε μνεία στον “ατσάλινο”. Η οδύσσεια του ύμνου βέβαια δεν επρόκειτο να τελειώσει εκεί. Οι ανατροπές του ’89-’91 είχαν ως αποτέλεσμα την αλλαγή του ύμνου της (για ελάχιστα ακόμη) σοβιετικής Ρωσίας αρχικά το 1990 και επισήμως μετά την πλήρη καπιταλιστική παλινόρθωση επί Γιέλτσιν το 1993. Ο νέος ύμνος ωστόσο συνάντησε παγερή υποδοχή από το ρωσικό λαό και σφοδρή αντίδραση πολλών αθλητών σε διεθνείς οργανώσεις, οδηγώντας τον Βλαντιμίρ Πούτιν το 2000, στα πλαίσια της γνωστής επιλεκτικής χρήσης του σοβιετικού παρελθόντος από το Ρώσο πρόεδρο, σε απόφαση μελωδικής αποκατάστασης του ύμνου του Αλεξαντρόφ, προκηρύσσοντας διαγωνισμό για νέους στίχους, καταλήγοντας τελικά και πάλι στο Μιχαλκόφ. Αυτή τη φορά κάθε κομμουνιστική αναφορά είχε εκλείψει, με επικλήσεις στη ρωσική πατρίδα που την προστατεύει ο Θεός να δίνουν τον τόνο.

Ο Μιχαλκόφ έφυγε ήσυχα από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών στον ύπνο του σαν σήμερα το 2009 και τάφηκε με στρατιωτικές τιμές παρουσία της πολιτικής ηγεσίας της χώρας.

Δύσκολες Νύχτες