Είναι ο άνθρωπος κοινωνικο-βιολογικό ον;

Με αφορμή τη συζήτηση για τον νόμο της κυβέρνησης της ΝΔ για την επέκταση του πολιτικού γάμου στα ομόφυλα ζευγάρια και την Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ έχει ανοίξει μια αντιπαράθεση ότι με τη θέση του το ΚΚΕ κατρακυλάει σε έναν «βιολογισμό», ακόμα και «δαρβινισμό», δηλαδή σε μια αντίληψη ότι το βιολογικό στοιχείο στην ανθρώπινη φύση προκαθορίζει το κοινωνικό.

Σε αυτό το σύντομο σημείωμα προφανώς δεν μπορούμε να αναπτύξουμε ολοκληρωμένα ένα τέτοιο μεγάλο ζήτημα, που ουσιαστικά αφορά την ίδια την ουσία του ανθρώπου. Ωστόσο, πράγματι, τα ζητήματα που προκύπτουν ως προέκταση του νομοσχεδίου και συγκεκριμένα του πυρήνα του, δηλαδή τη δυνατότητα τεκνοθεσίας από τα ομόφυλα ζευγάρια, αγγίζουν την ίδια την ουσία του ανθρώπου.

Ας δούμε δύο παραδείγματα.

Πρώτον: Η Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ υποστηρίζει ότι με το νομοσχέδιο ουσιαστικά αναιρούνται η μητρότητα και η πατρότητα ως αλληλοσυμπληρούμενη αντικειμενική σχέση και αντικαθίστανται από μια τεχνητή διπλή μητρότητα ή διπλή πατρότητα ή διπλή άφυλη γονεϊκότητα. Σχετίζεται αυτό το ζήτημα με την κοινωνικο-βιολογική ουσία του ανθρώπου; Αποτελεί μια έμμεση ή άμεση αμφισβήτησή της; Προφανώς και ναι.

Αμφισβήτηση που μπορεί βεβαίως να γίνει μόνο στο μυαλό και στη σκέψη, στην αντίληψή μας για τον άνθρωπο και την ουσία του, δηλαδή αμφισβήτηση της ίδιας της αντικειμενικής πραγματικότητας, επί της ουσίας επικράτηση του υποκειμενικού ιδεαλισμού.

Η κοινωνικο-βιολογική ουσία του ανθρώπου δεν τεμαχίζεται σε «βιολογική» και «κοινωνική». Υπάρχει μόνο ως μια διαλεκτική ενότητα. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικο-βιολογικό ον γιατί τα βιολογικά του χαρακτηριστικά, όπως διαμορφώθηκαν με την πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης, συνδέθηκαν άρρηκτα με τις κοινωνικές σχέσεις που ανέπτυξε από τα πρώτα βήματά του ως ανθρώπου. Ετσι ώστε το ένα στοιχείο να επιδρά διαλεκτικά με το άλλο. Τα «βιολογικά» χαρακτηριστικά των μακρινών άμεσων προγόνων μας τους ώθησαν στις «κοινωνικές σχέσεις» και οι «κοινωνικές σχέσεις» συνέβαλαν και στην παραπέρα ανάπτυξη των «βιολογικών» χαρακτηριστικών του σύγχρονου ανθρώπου.

«Η παραπέρα αυτή ανάπτυξη δεν τελείωσε τη στιγμή που ο άνθρωπος χωρίστηκε οριστικά από τον πίθηκο, αλλά συνολικά συνέχισε έκτοτε να επιτελεί τεράστιες προόδους που ποίκιλλαν σε βαθμό και σε κατεύθυνση στους διάφορους λαούς και τις διάφορες εποχές, και που διακόπτονταν εδώ και εκεί από τοπικές και προσωρινές πισωδρομήσεις. Η παραπέρα αυτή ανάπτυξη επισπεύσθηκε έντονα από τη μια και οδηγήθηκε σε πιο καθορισμένες κατευθύνσεις από την άλλη, χάρη σ’ ένα νέο στοιχείο που ήρθε στο προσκήνιο με την εμφάνιση του ολοκληρωτικά ανεπτυγμένου ανθρώπου: Την κοινωνία» (Φρ. Ενγκελς, «Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου»).

Ο μαρξισμός διδάσκει ότι η κοινωνική κίνηση της ύλης είναι μια ανώτερη μορφή κίνησης, που ως τέτοια όμως εμπεριέχει και τη βιολογική κίνηση ως κατώτερη μορφή.

Κάθε συλλογισμός που αναγνωρίζει αντικειμενικότητα μόνο σε καθετί βιολογικό και θεωρεί καθετί κοινωνικό ως μια «κατασκευή», ως μια «σύμβαση» είναι βαθιά λαθεμένος. Στην πραγματικότητα αναγνωρίζει την αντικειμενικότητα των βιολογικών, φυσικών σχέσεων, όχι όμως των κοινωνικών σχέσεων.

Η μητρότητα και η πατρότητα, λοιπόν, αποτελούν στοιχεία των κοινωνικο-βιολογικών σχέσεων του ανθρώπου. Ως τέτοιες προφανώς έχουν ιστορικότητα, δηλαδή το περιεχόμενό τους εξελίσσεται μέσα από την ίδια την ανάπτυξη του ανθρώπου και της κοινωνίας του. Αλλες η πατρότητα και η μητρότητα στους πρωτόγονους, άλλες στον Μεσαίωνα, άλλες στον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο, άλλες θα είναι στις συνθήκες του σοσιαλισμού – κομμουνισμού.

Ας δούμε ένα παράδειγμα. Ο άνθρωπος είναι ον που γεννάει τα παιδιά του πρόωρα. Το ανθρώπινο μωρό περνάει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι να μπορέσει να αποκτήσει μια σχετική αυτοτέλεια από το περιβάλλον του, να κινηθεί, να τραφεί μόνο του, σε αντίθεση με άλλα ζωντανά όντα που τα νεογέννητα μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες έχουν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους.

Χωρίς λοιπόν την άμεση φροντίδα των γονιών του (που αποτελούν και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον) το ανθρώπινο μωρό δεν μπορεί να ζήσει, είναι άμεσα εξαρτημένο από αυτούς για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής του. Πάνω σε αυτήν τη «βιολογική» βάση οικοδομείται όμως και η σχέση πατρότητας – μητρότητας, ο ρόλος της στη συναισθηματική, ψυχολογική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, αφού το «γονεϊκό» περιβάλλον είναι η πρώτη αντίληψη που διαμορφώνει ο άνθρωπος και για τις κοινωνικές σχέσεις.

Αρα, η πατρότητα και η μητρότητα δεν είναι κάποιοι ρόλοι που ανατίθενται από την κοινωνία, δεν είναι κάποιες «κοινωνικές κατασκευές», αλλά πηγάζουν αντικειμενικά από την ίδια την ανθρώπινη φύση, πηγάζουν αντικειμενικά από τη βιολογική διαφορά του άνδρα και της γυναίκας και τον αλληλοσυμπληρωματικό ρόλο τους στην αναπαραγωγή του είδους και εκ των πραγμάτων και στην «ανατροφή» των παιδιών.

Γι’ αυτό η Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ μιλάει για «δικαίωμα του παιδιού» στην πατρότητα και στη μητρότητα με όλες τις άλλες κοινωνικές και νομικές προεκτάσεις του, που αναιρούνται ουσιαστικά με την αμφισβήτησή του. Η υπεράσπιση αυτού του «δικαιώματος» είναι ταυτόχρονα και υπεράσπιση της αντικειμενικής πραγματικότητας από κάθε ανορθολογική αντίληψη που αμφισβητεί την ύπαρξή της και την αντιμετωπίζει ως προϊόν του υποκειμενικού θέλω.

Δεύτερον: Η Απόφαση της ΚΕ εστιάζει την αντίθεσή της στο νομοσχέδιο σε ένα άλλο μεγάλο ζήτημα, που αφορά τους όρους απόκτησης παιδιών από τα ομόφυλα ζευγάρια, με δεδομένο ότι η αναπαραγωγή αντικειμενικά προϋποθέτει την ύπαρξη ετερόφυλων συντρόφων. Αναδεικνύει πολύ εμπεριστατωμένα το γιατί στην πραγματικότητα σε αυτό το ζήτημα ανοίγει τον δρόμο για την παραπέρα εμπορευματοποίηση της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΙΥΑ) και της υιοθεσίας, την καθιέρωση της παρένθετης μητρότητας ως επαγγέλματος κ.ά. Ανοίγοντας τον δρόμο για «χρυσές μπίζνες» σε επιχειρηματικούς ομίλους που δραστηριοποιούνται στους συγκεκριμένους κλάδους και με τη φιλοδοξία η Ελλάδα να αποτελέσει «παράδεισο» αναπαραγωγικού τουρισμού κ.λπ.

Ταυτόχρονα, όμως, ανοίγεται και ένα ευρύτερο ζήτημα, από αυτά που χαρακτηρίζονται «βιοηθικά». Πόσο μπορούν να αλλάξουν οι όροι αναπαραγωγής του ανθρώπινου είδους και τι θα σημαίνει αυτό; Δεν είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας αλλά πραγματικότητα οι έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη για τη δυνατότητα ακόμα και πλήρους «εργαστηριακής» αναπαραγωγής του ανθρώπου με τεχνητά μέσα. Η χαλάρωση των όρων και προϋποθέσεων για την αξιοποίηση της εμπορευματοποιημένης ΙΥΑ και της παρένθετης μητρότητας ουσιαστικά ανοίγει συνειδησιακά, κοινωνικά και ιδεολογικά τον δρόμο και για τέτοια εξέλιξη.

Η ατομική θέληση «να έχω παιδί» αναγνωρίζεται εντελώς ανεξάρτητη από τις αντικειμενικές δυνατότητες πραγματοποίησής της και τα φυσικά όρια που αυτή έχει. Δηλαδή, είναι άλλο η αξιοποίηση της ΙΥΑ σε ζευγάρια που έχουν πρόβλημα υπογονιμότητας, παίρνοντας όλα τα αναγκαία μέτρα προστασίας της υγείας, κυρίως της γυναίκας, που υποβάλλεται σε συνεχείς ορμονοθεραπείες, και άλλο η επέκταση αυτής της δυνατότητας σε όποιον και όποτε το θέλει, για όσες φορές το θέλει, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας κ.λπ.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: Τι θα είναι ένας άνθρωπος που θα έχει δημιουργηθεί με αποκλειστικά τεχνητούς όρους σε συνθήκες εργαστηρίου; Αναιρείται ή όχι ο κοινωνικο-βιολογικός χαρακτήρας του ανθρώπου; Ο,τι είναι τεχνητά δυνατό είναι και κοινωνικά αναγκαίο και για ποιον σκοπό; Ειδικά σε συνθήκες που κυριαρχούν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, το κυνήγι του μέγιστου κέρδους και το «κοινωνικά» αναγκαίο πρέπει να αντιμετωπιστεί με όρους που υποβάλλει η καπιταλιστική εκμετάλλευση.

Η υπεράσπιση της κοινωνικο-βιολογικής ουσίας του ανθρώπου από τη σκοπιά του μαρξισμού και του διαλεκτικού υλισμού έχει δύο λοιπόν πλευρές. Η μια αφορά την υπεράσπιση της αντικειμενικής πραγματικότητας, της αντίληψης για την ουσία του ανθρώπου, των κοινωνικών του σχέσεων. Η άλλη αφορά την ίδια την υπεράσπιση του ανθρώπου, του εργαζόμενου ανθρώπου, του άμεσου παραγωγού, ως υποκείμενου της ίδιας της κοινωνικής και ιστορικής εξέλιξης.

Σε αυτά τα ζητήματα θα επανέλθουμε…

(Αναδημοσιεύεται από τον «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου», 10-11 Φλεβάρη 2024)