Χειμώνας και Φυσική: Τα νέα του Δεκεμβρίου

Από όλο το 2020 ο Δεκέμβριος ήταν εύκολα ο μήνας με τα περισσότερο εντυπωσιακά διαστημικά νέα.

Όταν ακούει κανείς για διαστημική εξερεύνηση συχνά σχηματίζει την εντύπωση πως ό,τι ήταν να γίνει έγινε τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, άντε και του ’80. Ουδέν αναληθέστερο τούτου. Είναι γεγονός πως το θέμα έπαψε να φοριέται όταν οι κυβερνήσεις αποφάσισαν ότι δεν το χρειάζονται πλέον για εντυπωσιασμό· αλλά παρ’ όλ’ αυτά η πρόοδος που έχει γίνει από τότε είναι θεαματική.

Ο περασμένος μήνας αποτελεί απόδειξη. Ήταν γεμάτος ειδήσεις για πράγματα που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, μας ήρθαν από τον ουρανό. Ας τους ρίξουμε μια ματιά πηγαίνοντας με κάθε είδηση όλο και πιο βαθιά στο διάστημα.

Αρχίζοντας από τη Σελήνη: Το διαστημόπλοιο Chang’e 5 του Κινέζικου Εθνικού Οργανισμού Διαστήματος πήγε στη Σελήνη, πήρε γύρω στα δύο κιλά χώμα και βράχους, και τα έφερε πίσω στη Γη.

Η αποστολή διήρκεσε τρεις εβδομάδες και έκανε την Κίνα την τρίτη χώρα που παίρνει δείγματα από το σεληνιακό έδαφος, 44 ολόκληρα χρόνια μετά την προηγούμενη φορά. Στην επιστημονική αξία των δειγμάτων προστίθεται η ηλικία τους: διαλέχτηκαν από σημείο όπου πιστεύεται ότι τα πετρώματα είναι κατά δύο δισεκατομμύρια χρόνια νεότερα από τα προηγούμενα δείγματα. Η μελέτη τους θα επιτρέψει την καλύτερη χρονολόγηση όλων των σωμάτων στο ηλιακό σύστημα.

.

Συνεχίζοντας με αστεροειδείς: Το Hayabusa-2, σκάφος του ιαπωνικού οργανισμού διαστήματος JAXA, έφερε στη Γη χώμα και βράχους από τον αστεροειδή Ryugu.

Πρόκειται για την πρώτη φορά που ο άνθρωπος πιάνει χώμα από αστεροειδή! (Με εξαίρεση την πρώτη αποστολή Hayabusa, που είχε φέρει μόνο μία πολύ μικρή ποσότητα. Τώρα το Hayabusa-2 έφερε ένα δέκατο του γραμμαρίου.) Η γεωλογική σύσταση των αστεροειδών δεν αλλάζει με το χρόνο τόσο όσο των πλανητών, και έτσι δίνεται η ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για τις πρώιμες μέρες του ηλιακού συστήματος.

Το σκάφος έφυγε από τη Γη το 2014, έφτασε στον Ryugu το ’18 και πέρασε ενάμιση χρόνο γύρω του πριν επιστρέψει. Για την ακρίβεια, τα δείγματα δεν τα έφερε στη Γη το ίδιο το Hayabusa-2, αλλά τα έριξε μέσα σε ένα σκάφος-κάψουλα. Κατόπιν άλλαξε την τροχιά του και ξαναέφυγε για να συναντήσει, σε λίγα χρόνια, έναν δεύτερο αστεροειδή.

Στον Εγγύτατο Κενταύρου και πέρα: Το αστεροσκοπείο Parkes στην Αυστραλία κατέγραψε ένα σήμα που μοιάζει να έχει εξωγήινη προέλευση. Ήρεμα το λέω.

Το σήμα ραδιοκυμάτων καταγράφηκε την άνοιξη του ’19, στα πλαίσια του ιδιωτικού προγράμματος αναζήτησης εξωγήινης νοημοσύνης Breakthrough Listen, αλλά οι ερευνητές το εντόπισαν ανάμεσα στα δεδομένα μόνο τον περασμένο Οκτώβριο. Έχει αρκετά χαρακτηριστικά που δείχνουν πως μάλλον προέρχεται από τεχνολογικές παρά από φυσικές διαδικασίες.

Σε παρόμοιες περιπτώσεις (και έχουν υπάρξει παρόμοιες περιπτώσεις) οι ερευνητές αρχίζουν να εξετάζουν όλα τα είδη ανθρώπινης δραστηριότητας που θα μπορούσαν να παράγουν ένα παρόμοιο σήμα. Αυτή τη φορά προς το παρόν δεν έχουν βρει κανένα που να ταιριάζει. Επιπλέον, το σήμα “περνάει” πολλά από τα “τεστ” που ταιριάζουν με προέλευση από έξω από τη Γη. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά είναι ότι καταγράφηκε τρεις φορές, όταν το τηλεσκόπιο ήταν στραμμένο προς ένα συγκεκριμένο σημείο στον ουρανό, ενώ εξαφανιζόταν όταν στρεφόταν αλλού.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, το συγκεκριμένο σημείο στον ουρανό τυχαίνει να περιλαμβάνει τον Εγγύτατο Κενταύρου, δηλαδή το πιο κοντινό αστέρι, το οποίο μάλιστα έχει μερικούς πλανήτες με χαρακτηριστικά παρόμοια με της Γης.

Για να πούμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους, η πιθανότητα ότι το σήμα προέρχεται όντως από κάποιον εξωγήινο πολιτισμό είναι εξτρεμιστικά μικρή· η πιθανότητα ότι ο πολιτισμός αυτός βρίσκεται ακριβώς δίπλα μας είναι αφάνταστα μικρή. Όλοι περιμένουν ότι όπου να ’ναι θα βρεθεί η πηγή του σήματος και θα είναι γήινη. Κατά πάσα πιθανότητα η όλη ιστορία θα αποδειχθεί πως δεν ήταν τίποτα. Αλλά αν βέβαια συμβεί το αντίθετο, θα είναι η είδηση του αιώνα.

.

Στον Γαλαξία: Συνεχίζοντας όλο και πιο βαθιά στο διάστημα… Το τροχιακό τηλεσκόπιο Gaia του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος δημοσιοποίησε τον τρίτο γύρο δεδομένων που κατέγραψε τα τελευταία χρόνια. Και με αυτά φτιάχτηκε ο πιο λεπτομερής χάρτης του γαλαξία μας μέχρι σήμερα.

Το Gaia έκανε επαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις του καθενός από σχεδόν δύο δισεκατομμύρια άστρα. Έτσι δεν ξέρει μόνο τις θέσεις τους με μεγάλη ακρίβεια αλλά και την κίνησή τους, και δίνει τη δυνατότητα να υπολογιστεί αυτή στο παρελθόν και στο μέλλον.

Τα προηγούμενα δεδομένα του Gaia έχουν ήδη οδηγήσει σε πολλά ευρήματα και το ίδιο αναμένεται να γίνει και αυτή τη φορά. Μάλιστα τα καινούργια χρησιμοποιήθηκαν ήδη για κάποιες θεαματικές ανακαλύψεις – όπως το ότι ο γαλαξίας μας μεγάλωσε σε μέγεθος στη διάρκεια της ζωής του καθώς δημιουργούνταν όλο και περισσότερα νέα άστρα. Ή ότι το ηλιακό σύστημα μετακινείται κατά εκατό χιλιόμετρα το χρόνο ως προς το σύμπαν στο σύνολό του (πράγμα το οποίο βρέθηκε κοιτάζοντας τις θέσεις εξαιρετικά μακρινών γαλαξιών).

.

Σε άλλους γαλαξίες: …Και μιλώντας γι’αυτούς, η αυστραλιανή συστοιχία τηλεσκοπίων ASKAP έφτιαξε το χάρτη τριών εκατομμυρίων γαλαξιών.

Το ASKAP έχει ένα ασυνήθιστα πλατύ οπτικό πεδίο με αποτέλεσμα να “βλέπει” πανοραμικές εικόνες του ουρανού. Η καταγραφή των γαλαξιών, από τους οποίους ένα εκατομμύριο παρατηρούνται για πρώτη φορά, έγινε μέσα σε 300 μόλις ώρες.

Στην ανακοίνωσή του το ASKAP λέει, χαριτωμένα, ότι η καταγραφή είναι “σαν Google map του σύμπαντος – με εκατομμύρια τελείες στον χάρτη όπου η καθεμία είναι και ένας μακρινός γαλαξίας”.