Δυο λόγια για τον Στίβεν

Σήμερα, 14 Μαρτίου, αναγγέλθηκε ο θάνατος του Στίβεν Χόκινγκ, ενός απ’ τους μεγαλύτερους επιστήμονες που πορπάτησαν τούτο τον πλανήτη. Δεν χρειάζεται να πούμε εδώ βιογραφικά στοιχεία, ήδη υπάρχει σχετικό άρθρο στην Κατιούσα, αξίζει να αναφερθεί όμως ακόμα μια φορά ότι έπασχε από μια σπάνια εκφυλιστική ασθένεια του νευρικού συστήματος που τον ανάγκασε να ζει παράλυτος εδώ και κοντά μισόν αιώνα. Μολονότι παγιδευμένος στο άρρωστο κορμί του, το μυαλό του έτρεχε με χιλιάδες στροφές και με τη συμβολή του στις σύγχρονες επιστήμες, κατάφερε να μας παρουσιάσει μια εικόνα του σύμπαντος και της ύλης απαλλαγμένη από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και άλλες μεταφυσικές αρλούμπες.

Τέσσερα βιβλία του που διάβασα (“Το χρονικό του χρόνου”, “Μαύρες τρύπες – Σύμπαντα βρέφη”, “Το σύμπαν σ’ ένα καρυδότσουφλο” και το “Μεγάλο Σχέδιο: νέες απαντήσεις στα έσχατα ερωτήματα της ζωής”, όλα εκδόσεις Κάτοπτρο) μου άνοιξαν τα μάτια και μ’ έκαναν να καταλάβω ακόμα πιο βαθιά την Ύλη και το πώς λειτουργεί, συνεπώς πώς λειτουργεί ο ντουνιάς ολάκερος, κι ο κύριος αυτός κατάφερε να μεταδώσει σε μένα τον πανάσχετο περί τη φυσική, με άλλα λόγια να εκλαϊκέψει έναν ολόκληρο κλάδο των σύγχρονων επιστημών, να τον κάνει δηλαδή προσβάσιμο στον απλό λαό που δεν πήγε στο πανεπιστήμιο. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη προσφορά του θαρρώ, εξίσου σημαντική με τα ευρήματά του σχετικά με τις μαύρες τρύπες και τη συμπεριφορά τους.

Η πιο μεγάλη του επιθυμία ήταν όπως έλεγε κι ο ίδιος, πολύ απλή: να καταλάβει πλήρως το σύμπαν, γιατί είναι έτσι όπως είναι και γιατί υπάρχει εξ αρχής. Τολμηρός θα λέγαμε στόχος, ωστόσο τίποτα δεν πρέπει να στέκεται εμπόδιο στην προσπάθεια του ανθρώπου να μάθει, να γνωρίσει τον κόσμο, πράμα που σημαίνει ότι πρέπει να απελευθερωθεί απ’ όλες τις ιδεοληψίες που τον κυνηγάν απ’ την αυγή του πολιτισμού, και που μόνος του δημιούργησε. Και για να ‘μαστε πιο συγκεκριμένοι, ιδεοληψίες που η εκάστοτε άρχουσα τάξη, το παπαδαριό και οι αστοί πλάσαραν σαν κυρίαρχη ιδεολογία, σαν εικόνα του κόσμου που κρατάει τον εργαζόμενο λαό στην αγραμματοσύνη και την αμάθεια, κι έτσι υπηρετούνται καλύτερα τα συμφέροντά τους.

Τηρουμένων των αναλογιών, ο Χόκιγνκ που υποστήριζε τους Εργατικούς στην Αγγλία, είχε μια πιο φιλολαϊκή αντίληψη για την επιστήμη και τα επιτεύγματά της,. Καθόλου ελιτιστής παρά το τεράστιο μυαλό του κι αυτά που είπε για τον καπιταλισμό και τη διανομή των αγαθών δείχνουν την ποιότητα του ανθρώπου.

Στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε πριν καμιά βδομάδα στο National Geographic, θα λεγε κανείς ότι έφτασε στο έσχατο όριο της γνώσης λίγο πριν πεθάνει, άγγιξε το απόλυτο ερώτημα “τι υπήρχε πριν υπάρξει το σύμπαν”. Δυο μεγάλες σχολές υπάρχουν σχετικά με την προέλευση του σύμπαντος, αυτή του Big Bang, της Μεγάλης Έκρηξης που λέει ότι τα πάντα-όλα προήλθαν από μεγάλη έκρηξη σ’ ένα απροσδιόριστο χωρικό και χρονικό σημείο (singularity), απροσδιόριστο διότι σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία ο χωροχρόνος ΔΕΝ υπήρχε “πριν” (που κι αυτό λάθος διατύπωση είναι γιατί το “μετά” δεν μπορεί να προσδιοριστεί χρονικά αφού δεν υπήρχε “πριν”).
Τα διάφορα μοντέλα που προτάθηκαν γι’ αυτή τη θεωρία (μεταξύ των οποίων κι αυτή του “ανοιχτού πληθωριστικού σύμπαντος” του ίδιου που λέει λίγο πολύ ότι το σύμπαν θα διαστέλλεται στον αιώνα τον άπαντα, δεν πρόκειται να “μαζευτεί” ποτέ ξανά πίσω στο αρχικό σημείο κι ότι, στα πρώτα του στάδια τουλάχιστον επεκτείνετο επιταχυνόμενα, “πληθωριστικά”), τα διάφορα μοντέλα λοιπόν, φαίνονται να επιβεβαιώνονται στην πραγματικότητα αφού οι παρατηρήσεις λεν ότι οι διάφοροι σχηματισμοί στο σύμπαν, οι γαλαξίες, τα σμήνη και υπερσμήνη γαλαξιών απομακρύνονται αναμετάξυ τους.

Το άλλο μεγάλο μοντέλο που δεν το υποστηρίζουν πολλοί αλλά είναι αυτό που ασπάζονταν απ’ την αρχή ο μαρξισμός, είναι το μοντέλο της Σταθερής Κατάστασης, που λέει ότι το Σύμπαν πάντα υπήρχε, δεν δημιουργήθηκε από “κάτι” ή “κάποιον” (ή “κάποια” μην είμαστε σεξιστές και στη θεολογία).

Ο Χόκινγκ λοιπόν στην τελευταία του αυτή συνέντευξη συνδύασε τα δυο μοντέλα λέγοντας ότι ο χωροχρόνος ήταν καμπυλωμένος σε μια έξτρα διάσταση, ή με άλλα λόγια η πυκνότητα της ύλης στο χωροχρονικό σημείο μηδέν είναι τόσο μεγάλη που οι νόμοι της φύσης όπως τους ξέρουμε δεν ισχύουν εκεί. Αυτό με άλλα λόγια είναι η λεγόμενη “κλίμακα του Πλανκ”, το σημείο εκείνο δηλαδή του χρόνου που η πυκνότητα της ύλης είναι τόσο μεγάλη ώστε οι νόμοι της φύσης όπως τους ξέρουμε, όπως ισχύουν στο “δικό” μας γνωστό σύμπαν καταρρέουν ή, αν το θέλετε, αλλάζουν χαρακτηριστικά. Τι πιο συμβατό λοιπόν με το διαλεκτική μοντέλο, όπου η ύλη ΠΑΝΤΑ υπήρχε απλά αλλάζει ποιότητα σε κάποια φάση και οι ιδιότητές της αλλάζουν. Και δεν μπορούμε να πούμε ότι στην αρχή του δικού μας σύμπαντος ο χώρος ήταν “μικρός” γιατί το μέγεθος είναι έννοια που την καταλαβαίνουμε πάντα συγκριτικά, κάτι είναι μικρό γιατί κάτι άλλο παραδίπλα είναι μεγάλο. Ο χώρος περιέχει τα μεγέθη, δεν προσδιορίζεται ως μέγεθος. Κι αυτό, πέρα από μια λεκτική ενοποίηση δύο θεωριών σίγουρα έχει κάποια επιστημονική βάση. Δεν έστιβε το μυαλό του ο κύριος Χόκινγκ επι πενήντα και επιπλέον χρόνια – και μάλιστα καθηλωμένος σε μια αναπηρική καρέκλα μη έχοντας άλλο τίποτα παρά τις σκέψεις του! – για να λέει αρλούμπες στα 76 του.

Δηλωμένος άθεος ο Χόκινγκ λοιπόν, σήμερα που έφυγε απ’ τη ζωή, η “ψυχή” του δεν πήγε σε κανένα μεταθανάτιο τόπο όπως – σύμφωνα με δικά του λόγια – πιστεύει ο πολύς παραπλανημένος και στερημένος γνώσης απ’ την άρχουσα τάξη λαός, που φοβάται το απόλυτο σκοτάδι της ανυπαρξίας. Η τελευταία ανάσα του Χόκινγκ λοιπόν επιστρέφει πίσω στην ύλη αυξάνοντας την εντροπία, όπως και το κορμί του που θα γυρίσει πίσω στο χώμα. Αυτό που θα λείψει απ’ τον κόσμο είναι η συνείδησή του, η ανώτατη μορφή της οργανωμένης ύλης. Για επικήδειο, πιστοί στις απόψεις και πάνω απ’ όλα στα ευρήματά του, δεν θα πούμε ότι “μπαίνει στο πάνθεον…” κλπ κλπ. Θα πούμε, να πάρετε να διαβάσετε κάνα βιβλίο του που τα λέει ωραία κι απλά για να πάρετε μια ιδέα πώς λειτουργεί η ύλη και πώς ο κόσμος μας δεν χρειάζεται εξωτικές δυνάμεις για να υπάρξει. Ελαφρύ το χώμα.