Καλοκαίρι και φυσική: Τα νέα του Αυγούστου

Δεν ξέρω αν έφταιγε το ότι τα σκονισμένα απογεύματα του Αυγούστου πέρασα πολλές ώρες διαβάζοντας αντί να κάνω οτιδήποτε το οποίο να περιλαμβάνει κίνηση, αλλά ο μήνας μού φάνηκε επεισοδιακότατος σε ό,τι αφορά τη φυσική. Σε κάθε περίπτωση έγιναν αρκετά για να μας μεταφέρουν από κάτω από την επιφάνεια της γης ως το φεγγάρι, μέχρι το κέντρο του γαλαξία, στα βάθη των ουρανών και μετά πίσω στο ηλιακό σύστημα και πάλι…

Φως με φως

Ένα στα γρήγορα με σωματιδιακή φυσική πριν βουτήξουμε στο διάστημα. Τα πειράματα ATLAS και CMS στο Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) έφεραν νέα από ένα συμβάν αναμενόμενο αλλά όχι παρατηρημένο μέχρι τώρα.

Οι συγκρούσεις στην καρδιά του επιταχυντή εκατό μέτρα κάτω από τη γη είναι μια πραγματική ζούγκλα, καθώς υποατομικά σωματίδια δημιουργούνται, πέφτουν το ένα στο άλλο, εξαφανίζονται και δίνουν τη θέση τους σε καινούργια όλη την ώρα. Και μέσα σε αυτές τις συγκρούσεις παραμονεύει και η ανάκλαση του φωτός πάνω σε φως, όπως επιβεβαίωσαν τα πειράματα.

Να σημειωθεί ότι αυτή η “σκέδαση φωτός-φωτός” υποτίθεται πως δεν μπορεί να συμβεί σύμφωνα με τη θεωρία του ηλεκτρομαγνητισμού, που κατά τ’ άλλα μπορεί και περιγράφει σχεδόν οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας. Προβλέφθηκε μόνο αφότου η έννοια των σωματιδίων άρχισε να χρησιμοποιείται και αναπτύχθηκαν οι θεωρίες που περιγράφουν τη φυσική τους – και τελικά βρέθηκε να συμβαίνει εβδομήντα χρόνια αργότερα.

Ζωή στη σελήνη

Μέχρι πριν λίγο καιρό κλαίγαμε για το ότι οι σεληνιακές αποστολές έχουν εγκαταλειφθεί εδώ και σαράντα κάτι χρόνια, με μόνο την Κίνα να ασχολείται πρόσφατα και να πραγματοποιεί δύο προσεληνώσεις μες στα τελευταία έξι χρόνια.

Και τώρα;

Τώρα, ξαφνικά μαθαίνουμε πως μία πρόσφατη σύγκρουση έχει ίσως τις πιο εντυπωσιακές συνέπειες από οποιαδήποτε σεληνιακή αποστολή ever: την εγκατάσταση ζωής στο φεγγάρι.

Συγκεκριμένα, το ισραηλινό σκάφος Beresheet διεξήγαγε την πρώτη σεληνιακή αποστολή με ιδιωτική χρηματοδότηση από μόλις την τέταρτη χώρα που θα έφτανε στο φεγγάρι (και επίσης την πρώτη από τις χώρες που ενθαρρύνουν τις γυναίκες να κρύβουν το κεφάλι τους, αλλά κάτι δικά μου λέω τώρα). Μόνο που έχασε τον έλεγχο και συντρίφτηκε λίγα δευτερόλεπτα πριν την προσελήνωση. Παρ ’όλ ’αυτά, ανάμεσα στο φορτίο του υπήρχε μία συσκευασία με ενθύμια από τη γη σχεδιασμένη να αντέξει δυνητικά εκατομμύρια χρόνια. Περιέχει νανο-εγχαράξεις με εκτεταμένη γήινη βιβλιογραφία (και οδηγίες για την αποκωδικοποίησή της), μερικά δείγματα ανθρώπινου DNA, και χιλιάδες ζώα από το πιο ζόρικο είδος στη γη.

Το πιο ζόρικο είδος στη γη είναι τα βραδύπορα (tardigrades), “τακτόποδα” με μήκος χιλιοστών που ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα στην Ανταρκτική αλλά ζουν κυριολεκτικά οπουδήποτε στον πλανήτη. Η εμφάνισή τους είναι θα λέγαμε κουφή και αλλόκοτα χαριτωμένη, μπορούν να αντέξουν στις πιο ακραίες συνθήκες και μπορούν να μπουν σε κατάσταση εκτεταμένης νάρκης· βιολόγοι τούς έχουν επαναφέρει από νάρκη τριακονταετίας αλλά από όσα μπορούμε να ξέρουμε θα μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και εκατομμύρια χρόνια· όσο δηλαδή και η διάρκεια αντοχής της προστατευτικής συσκευασίας τους στο φεγγάρι.

Μετά τη σύγκρουση υπολογίστηκε ότι η συσκευασία έχει μάλλον μείνει άθικτη. Σε αυτή την περίπτωση οι βραδύποροι αστροναύτες παραμένουν κοιμισμένοι, αλλά μόλις έγιναν οι ισχυρότεροι πρεσβευτές της ανθρωπότητας στο μέλλον, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

Γαλαξιακή δράση

Όσο γίνονταν αυτά, το αστεροσκοπείο Keck στη Χαβάη ανακοίνωνε πως πριν λίγους μήνες η γιγάντια μαύρη τρύπα στο κέντρο του γαλαξία μας έλαμψε εξαιρετικά λαμπερά επί μερικές ημέρες (για την ακρίβεια, ξανακοίταξαν μετά την ανακοίνωση και ακόμα κάνει το ίδιο)! Η λαμπρότητά της ήταν η υψηλότερη εδώ και είκοσι χρόνια παρατηρήσεων, και 75 φορές ισχυρότερη από το μέσο όρο της.

Αυτή η λάμψη έρχεται από την αέρια ύλη που πέφτει στην τρύπα καθώς θερμαίνεται λόγω τριβής και η ξαφνική αλλαγή κατά πάσα πιθανότητα σημαίνει πως κάτι μεγάλο την πλησίασε… Ο κύριος ύποπτος είναι το S0-2, το αστέρι που βρίσκεται πιο κοντά στη μαύρη τρύπα και που για την ακρίβεια περιστρέφεται γύρω της: πέρσι η τροχιά του το έφερε σε απόσταση μόλις 16 λεπτών φωτός από αυτήν. Όχι ότι το κατάπιε (σίγουρα δεν έγινε κάτι τέτοιο), αλλά είναι πιθανό ότι της έριξε αρκετό επιπλέον υλικό.

Και τώρα τι; Τώρα που η λάμψη παρατηρήθηκε, συμπληρωματικές παρατηρήσεις από διαφορετικά τηλεσκόπια θα κοιτάξουν να ξεδιαλύνουν αυτό το μικρό μυστήριο στο άμεσο μέλλον.

Εξωτική βαρύτητα

Το LIGO και το Virgo, τα συμβολόμετρα που μας έφεραν τις παρατηρήσεις βαρυτικών κυμάτων, τα κατάφεραν και πάλι. Ανάμεσα στις τελευταίες παρατηρήσεις τους ουράνιων σωμάτων υπερβολικά βαριών για να τα φανταστεί κανείς να γυρίζουν και να συγκρούονται το ένα με το άλλο, υπάρχει και κάτι καινούργιο: η συγχώνευση ενός αστέρα νετρονίων και μιας μαύρης τρύπας.

(Ζευγάρια αστέρων νετρονίων και μαύρων τρυπών, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, έχουν ξανακαταγραφεί να συγχωνεύονται, αλλά είναι η πρώτη φορά που εμφανίστηκαν μαζί. Πώς ξέρουν στα συμβολόμετρα τι από όλα αυτά βλέπουν; Συγκρίνοντας το σήμα με μια ποικιλία προσομοιωμένων περιπτώσεων και βλέποντας με ποια ταιριάζει περισσότερο.)

Ένας κομήτης και το φεγγάρι του

Είναι δυνατόν το μόνο που χρειάζεται για να μπει μια είδηση σε ένα δελτίο να είναι ένα χαριτωμένο όνομα; Σε αυτή εδώ την περίπτωση, ναι. : |

Η περίφημη αποστολή του σκάφους Rosetta στον κομήτη 67P/Churyumov-Gerasimenko που ολοκληρώθηκε το 2016 άφησε πίσω της έναν πλούτο εικόνων. Καθώς ένας αστροφωτογράφος ξεδιάλεγε αυτή την ντάνα με παλιές φωτογραφίες, συνειδητοποίησε πως ο κομήτης διαθέτει το δικό του μικροσκοπικό φεγγάρι. Για την ακρίβεια πρόκειται για ένα κομμάτι πάγου τεσσάρων μέτρων που εκτινάχθηκε από τον κομήτη το 2015 εξ αιτίας της ηλιακής θερμότητας αλλά που παγιδεύτηκε βαρυτικά σε τροχιά τριών χιλιομέτρων.

Σε μια πετυχημένη κίνηση το κομμάτι πάγου απέκτησε το εύηχο όνομα Churymoon (από το “φεγγάρι” και το όνομα του κομήτη) από μία μεταπτυχιακή φοιτήτρια, το οποίο υιοθετήθηκε αμέσως από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος με αποτέλεσμα να βρεθεί σε πρωτοσέλιδα ανά τον κόσμο. Κάπως έτσι το μοιράζομαι κι εγώ όπως κάνουμε όλοι (;) για να κολλάμε και στους άλλους τους χαριτωμένα ενοχλητικούς ήχους.