Ντμίτρι Μεντελέγιεφ – Ο πατέρας του Περιοδικού Πίνακα
Ο παθιασμένος χημικός που αγωνίστηκε για τη βιομηχανική ανάπτυξη και την οικονομική ανεξαρτησία της Ρωσίας.
Ο Ντμίτρι Ιβάνοβιτς Μεντελέγιεφ, γεννήθηκε στις 8 Φλεβάρη 1834, στο Τομπόλσκ της Σιβηρίας. Ήταν το μικρότερο από τα δεκαεφτά παιδιά μιας αρχικά εύπορης οικογένειας. Η ζωή του ήταν γεμάτη ανατροπές, αρχικά με το θάνατο του πατέρα του και λίγο αργότερα της μητέρας του. Η μητέρα του, ήταν μια φιλόδοξη γυναίκα με έντονο χαρακτήρα που διέκρινε νωρίς το ταλέντο του γιού της κι έκανε την εκπαίδευσή του άμεση προτεραιότητά της, εξασφαλίζοντας την εγγραφή του στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Αγίας Πετρούπολης.
Ο Ντμίτρι Ιβάνοβιτς Μεντελέγιεφ
Στη μητέρα του, ο ίδιος αφιέρωσε αργότερα τη διδακτορική διατριβή του, γράφοντας:
«… με εκπαίδευσε με το δικό της λόγο, με δίδαξε με το παράδειγμά της, με διόρθωνε με την αγάπη της και με ενέπνευσε για να σπουδάσω, όταν φύγαμε από τη Σιβηρία, ξοδεύοντας τα τελευταία της χρήματα. Όταν πέθαινε, μου είπε: “Απόφευγε τις ψευδαισθήσεις, να επιμένεις στην εργασία και στην αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας”… ».
Αρρωσταίνει από φυματίωση αλλά αυτό δεν στέκεται εμπόδιο να ολοκληρώσει ως αριστούχος τις σπουδές του. Αρχίζει να εργάζεται ως δάσκαλος αλλά νωρίς, φαίνεται η κλίση του στην έρευνα. Κερδίζει ένα βραβείο συμμετοχής σε έρευνα στη Δυτική Ευρώπη και για δυο χρόνια βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Εκεί συνεργάζεται με τον Ρόμπερτ Μπούνζεν, ο οποίος τον εισάγει στη φασματοσκοπία.
Το 1860, συμμετέχει στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Χημείας στην Καρλσρούη, συζητώντας για ώρες για την ανάγκη «οργάνωσης» της Χημείας. Το Συνέδριο είχε ρόλο κλειδί στη μετέπειτα ανάπτυξη του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων.
Γλυπτό προς τιμή του Μεντελέγιεφ και του Περιοδικού Πίνακα των Στοιχείων που βρίσκεται στο Τμήμα Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων του Σλοβάκικου Πολυτεχνείου, στην Μπρατισλάβα
Επιστρέφοντας στη Ρωσία, το πάθος του για τη Χημεία αυξάνεται. Οι επιστημονικές του έρευνες συνδέονταν στενά με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, κυρίως στους τομείς της βιομηχανίας πετρελαίου και άνθρακα, τη μεταλλουργία κ.α. Αγωνίστηκε για τη βιομηχανική ανάπτυξη και την οικονομική ανεξαρτησία της Ρωσίας. Συνέδεε την ευημερία της χώρας του όχι μόνο με την αποδοτική αξιοποίηση των φυσικών πόρων της, αλλά και με την ανάπτυξη των δημιουργικών δυνάμεων του λαού μέσω της διάδοσης της εκπαίδευσης και της επιστήμης. Έδινε ιδιαίτερη σημασία στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
Ανησυχούσε ιδιαίτερα που η Ρωσία ήταν πίσω από τη Γερμανία στον τομέα της Χημείας κι ήταν αποφασισμένος να κάνει κάτι γι’ αυτό. Δούλεψε ακατάπαυστα για 61 ημέρες και φιλτράροντας τις γνώσεις του, ο 27χρονος τότε Μεντελέγιεβ, συγγράφει το 500 σελίδων εγχειρίδιο «Οργανικής Χημείας», κερδίζοντας το βραβείο Domidov και μπαίνοντας στην πρωτοπορία της Ρώσων χημικών.
Χαρισματικός δάσκαλος και ταλαντούχος ομιλητής, κατείχε πληθώρα ακαδημαϊκών θέσεων ως την ηλικία των 33 ετών που εκλέχτηκε στην έδρα της Χημείας στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης. Μέχρι τότε, η χημεία ήταν ένα συνονθύλευμα παρατηρήσεων και ανακαλύψεων. Ο Μεντελέγιεβ όντας σίγουρος ότι θα μπορούσαν να βρεθούν καλύτερες και πιο θεμελιώδεις αρχές για τη Χημεία, το 1869, άρχισε να γράφει το βιβλίο του: «Οι Αρχές της Χημείας». Κατά τη συγγραφή του αρχίζει να οργανώνει τα χημικά στοιχεία με λογική, με αποτέλεσμα να εμπνευστεί τον Περιοδικό Πίνακα των Χημικών Στοιχείων. Χρειάστηκε μόνο δύο εβδομάδες για να δημοσιεύσει τη σχέση μεταξύ των ιδιοτήτων και των ατομικών βαρών των στοιχείων. Ο Περιοδικός Πίνακας παρουσιάστηκε στον επιστημονικό κόσμο, στις 6 Μάρτη 1869.
Ο Περιοδικός Πίνακας των Στοιχείων όπως τυπώθηκε στο : “Αρχές της Χημείας”
Την ίδια περίοδο, άλλοι δύο χημικοί, ο Τζον Νιούλαντς και ο Λόταρ Μέγερ, είχαν προσπαθήσει να κατασκευάσουν κάτι ανάλογο του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων, δεν έτυχαν όμως αποδοχής από την επιστημονική κοινότητα.
Οι λόγοι για τους οποίους ο Μεντελέγιεβ θεωρείται ο πατέρας του Περιοδικού Πίνακα, ήταν επειδή όχι μόνο έδειξε πως θα μπορούσαν να οργανωθούν τα στοιχεία, αλλά χρησιμοποίησε τον πίνακά του για:
— να δείξει ότι σε ορισμένα στοιχεία, των οποίων η συμπεριφορά δεν συμφωνούσε με τις προβλέψεις, το Ατομικό τους Βάρος δεν είχε προσδιοριστεί σωστά (αργότερα αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο), και
— να προβλέψει την ύπαρξη 8 νέων, άγνωστων έως τότε χημικών στοιχείων, προβλέποντας ακόμη και τις ιδιότητές τους.
Πορτρέτο του Μεντελέγιεβ, που φορά την τήβενο καθηγητή του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Ιλία Ρέπιν, χρώμα σε χαρτί (57.5 × 46 cm). Γκαλερί Τετριακόφ, Μόσχα
Η συνεισφορά του δεν περιορίζεται στον τομέα της Χημείας. Μελέτησε σε όλη την ακαδημαϊκή του καριέρα τη φασματοσκοπία και τις ιδιότητες των υγρών και αερίων. Συνέγραψε πάνω από 400 βιβλία και άρθρα σε περιοδικά και μεγάλο αριθμό αδημοσίευτων χειρόγραφων που βρίσκονται στο μουσείο που φέρει το όνομά του στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης. Παράλληλα αρθρογραφούσε σε δημοφιλή επιστημονικά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες. Πολλοί θεωρούσαν ότι είχε αφιερώσει περισσότερο χρόνο σε ζητήματα εθνικής οικονομίας παρά σε καθαρή χημεία. Έγραψε έργα για την ανάπτυξη της βιομηχανίας στη Ρωσία, μελέτησε τα πετρελαιοφόρα στρώματα και ταξιδεύοντας αρχικά στο Μπακού και στη συνέχεια στην Πενσυλβάνια στις Ηνωμένες Πολιτείες για να μάθει περισσότερα για τη βιομηχανία πετρελαίου, συνέβαλε στη δημιουργία του πρώτου διυλιστηρίου στη Ρωσία.
Τον Μάρτη του 1890, παραιτήθηκε από το Πανεπιστήμιο και ξεκίνησε μια δεύτερη καριέρα. Αρχικά ως Κυβερνητικός Σύμβουλος και αργότερα ως Διευθυντής του Κεντρικού Γραφείου Μέτρων και Βαρών, που δημιουργήθηκε το 1893. Εκεί συνέβαλε σημαντικά στην εισαγωγή του μετρικού συστήματος στη ρωσική αυτοκρατορία.
Άγαλμα του Μεντελέγιεβ έξω από το Κεντρικό Γραφείο Μέτρων και Βαρών
Το 1905, η Βασιλική Εταιρεία Επιστημών της Βρετανίας, του απένειμε τον υψηλότερο τίτλο και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε μέλος της Σουηδικής Βασιλικής Ακαδημίας των Επιστημών. Το 1955, η Διεθνής Ένωση Καθαρής και Εφαρμοσμένης Χημείας (IUPAC) τον τίμησε για τη συνεισφορά του στη Χημεία, ονομάζοντας το στοιχείο 101 του Περιοδικού Πίνακα με το όνομά του: Mendelevium (Md).
Πέθανε στις 2 Φλεβάρη 1907, έξι μέρες πριν τα εβδομηκοστά τρίτα του γενέθλια, από γρίπη.
