Τανγκό στο διάστημα

Τα μεγαλύτερα νέα φυσικής του φθινόπωρου που σιγά-σιγά φτάνει στο τέλος του ήρθαν από το διάστημα. Και κατά ενδιαφέρουσα σύμπτωση όλα αφορούν παράξενα ζευγάρια. 

🌒

Το Σεπτέμβρη, μετά από ταξίδι τριών χρόνων, το διαστημόπλοιο DART της NASA έφτασε σε ένα ζευγάρι αστεροειδών που κινούνται ο ένας γύρω από τον άλλο και πραγματοποίησε μια πρωτιά: προσέκρουσε στον Δίμορφο, το μικρότερο αστεροειδή από τους δύο, η πρόσκρουση έκανε μόνιμα την τροχιά του λίγο μικρότερη, και ουσιαστικά ήταν η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα άλλαξε την τροχιά ενός ουράνιου σώματος. 

Προφανώς η αποστολή ήταν μια πρόβα για την περίπτωση που χρειαστεί μια μέρα να γίνει το ίδιο με αστεροειδή που θά’χει σαν στόχο του τη Γη… μια περίπτωση που πολλοί αστρονόμοι λένε ότι είναι θέμα χρόνου να βρεθεί μπροστά μας, και που ο γνωστός αστρονόμος και ανθρωπιστής Carl Sagan πίστευε πως η προετοιμασία για την αντιμετώπισή της αποτελεί ευκαιρία για παγκόσμια συνεργασία. 

(Για την ιστορία, το άλλο μέλος του ζεύγους των αστεροειδών λέγεται Δίδυμος. Και αν τα Δίδυμος και Δίμορφος σας φαίνονται περίεργα για ονόματα, σκεφτείτε ότι είναι καλύτερα από τότε που ένας πλανήτης παρά λίγο να ονομαστεί Γεώργιος.) 

🌓

Οι ταχείες εκπομπές ραδιοκυμάτων ή FRB (fast radio bursts) αποτελούν ένα από τα πιο καυτά θέματα στην αστροφυσική των τελευταίων χρόνων, καθώς πρόκειται για απελευθέρωση ενέργειας ισοδύναμης με χιλιάδων ήλιων μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου χωρίς να είναι γνωστός ο μηχανισμός της. Μέχρι τώρα έχουν εντοπιστεί εκατοντάδες FRB, όλα έξω από το γαλαξία μας. 

Τον Οκτώβριο όμως οι ερευνητές στο μεγαλύτερο ραδιοτηλεσκόπιο του κόσμου, το κινέζικο FAST, ανακοίνωσαν ότι ίσως βρήκαν την εξήγηση – όταν παρατήρησαν ότι το σήμα ενός πρόσφατου FRB έχει χαρακτηριστικά παρόμοια με ενός παράξενου ζευγαριού που έχει εντοπιστεί μερικές φορές μέχρι τώρα πιο κοντά μας, συγκεκριμένα μες στο δικό μας γαλαξία: ένα διπλό σύστημα με ένα αστέρι και ένα μάγναστρο (magnetar). 

Το μάγναστρο είναι ένα ασυνήθιστο είδος νεκρού άστρου που μπορεί να αφήσει πίσω της μία έκρηξη σουπερνόβα. Στην ουσία είναι αστέρας νετρονίων, μόνο που σε αυτή την περίπτωση έχει μαγνητικά πεδία με ένταση χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από ό,τι οι “συνηθισμένοι” αστέρες νετρονίων. Η μαγνητική δύναμη δίνει γιγάντια μάχη απέναντι στη βαρύτητα με αποτέλεσμα να παραμορφωθεί το σχήμα του άστρου· τεράστιοι σεισμοί το ταράζουν και πελώριες εκλάμψεις εκτοξεύονται από την επιφάνειά του. 

Το καινούργιο στοιχείο που συνδέει τα μάγναστρα με τα FRB είναι η υπόθεση ότι τα ραδιοκύματα που εκπέμπει ένα μάγναστρο μπορούν να περάσουν ξυστά από το αστέρι-συνοδό του πριν κατευθυνθούν προς εμάς. Αν ο συνοδός είναι μια συγκεκριμένη κατηγορία άστρου που περιβάλλεται από δίσκο αερίων, τότε ο συνδυασμός της εκπομπής του μάγναστρου και του περάσματος μέσα από αυτόν το δίσκο φαίνεται πως μπορεί να δημιουργήσει τα χαρακτηριστικά που έχουν τα FRB. 

Ακόμα και πριν από το εύρημα του FAST αρκετοί αστροφυσικοί είχαν προτείνει τα παράξενα μάγναστρα σαν πιθανές πηγές των ισχυρών σημάτων των FRB. Ίσως το αίνιγμα πλησιάζει όλο και περισσότερο στην αλλόκοτη εξήγησή του. 

🌕

Το τηλεσκόπιο Gemini North στη Χαβάη εντόπισε την κοντινότερη μαύρη τρύπα που έχει βρεθεί μέχρι τώρα. Αν σας ενδιαφέρουν οι λεπτομέρειες, βρίσκεται σε απόσταση 1.600 ετών φωτός προς τον αστερισμό του Οφιούχου. 

Ναι, οι μαύρες τρύπες δε φαίνονται. Παρ’όλ’αυτά πολλές έχουν ένα αστέρι-συνοδό που περιστρέφεται γύρω τους. Και σε αυτή την περίπτωση ήταν η κίνηση ενός τέτοιου συνοδού που επέτρεψε το …ξετρύπωμα αλλά και τον υπολογισμό της μάζας τής τρύπας (που έχει γύρω στις δέκα φορές τη μάζα του Ήλιου). 

🌗

Το Νοέμβριο η Κάψουλα Orion, το όχημα της αποστολής Artemis 1 της NASA, εκτοξεύθηκε με επιτυχία και πέταξε γύρω από τη Σελήνη. Επίσης τράβηξε μερικές φωτογραφίες που μπορούν ήδη να θεωρηθούν κλασικές, όπως αυτή: 

Ενδιαφέρον όμως έχει κι ένα δεύτερο σκάφος, που μεταφέρθηκε στην πλάτη του Orion και όταν αυτό πέρασε τη Σελήνη εκτοξεύθηκε για να συνεχίσει τη δική του πορεία. Το σκάφος λέγεται EQUULUS, ανήκει στην ιαπωνική υπηρεσία διαστήματος JAXA, και προωθείται με ατμό. 

Ναι, με ατμό. 

Στόχος του είναι να φτάσει σε ένα σημείο σταθερό ως προς τη βαρυτική έλξη, απ’όπου θα μπορεί μετά να ρυμουλκείται από το φεγγάρι. Στο μεταξύ, άρχισε να στέλνει στη Γη φωτογραφίες από την πίσω πλευρά του: