Τεχνητή Νοημοσύνη: Από ποιους και για ποιους;

Τον τελευταίο μήνα παρατήρησα ότι κάποιοι φοιτητές στις ασκήσεις τους εμφάνιζαν μία εξαιρετική βελτίωση στη χρήση του γραπτού λόγου τους (πράγμα όχι τόσο σύνηθες για φοιτητές φυσικών επιστημών), αλλά παρ’ όλα αυτά, μέσα στο κείμενο εμφανίζονταν διάφοροι αγγλισμοί που ίσως ξένιζαν έναν έμπειρο αναγνώστη.

Πιάνω έναν από αυτούς και μεταξύ σοβαρού και αστείου τον ρωτάω «Καλά, με το ChatGPT την έγραψες;», για να πάρω έκπληκτος την απάντηση «Ε, ναι, με βοήθησε λίγο!» (παρεμπιπτόντως, προσωπικά χρησιμοποιώ καθημερινά το ChatGPT για βιβλιογραφικές πληροφορίες, καθώς επιταχύνει τρομακτικά την αναζήτηση).

Την ίδια βδομάδα, φίλος δημοσιογράφος μου έλεγε με ανάμεικτα συναισθήματα ότι πλέον τα περισσότερα αρθράκια μη επικαιρότητας που βλέπεις στα δημοσιογραφικά σάιτς έχουν γραφτεί από το ChatGPT. Ο δημοσιογράφος απλά δίνει τις προδιαγραφές (θέλω κείμενο 200 λέξεων για το τάδε θέμα) και σε δευτερόλεπτα έχει το κείμενό του, το οποίο αφού το σουλουπώσει ελαφρά το δημοσιεύει ως δικό του.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπήκε στη ζωή μας με πάταγο. Και είναι προφανές ότι τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο. Αλλά τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη; Βασικά πρόκειται για προγράμματα υπολογιστών βασισμένα στα νευρωνικά δίκτυα και άλλα υπόβαθρα, τα οποία, αφού τα τροφοδοτήσεις με έναν τεράστιο όγκο δεδομένων, μπορείς να τα «εκπαιδεύσεις» να σου δίνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η ίδια η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν έχει προφανώς συνείδηση του τι κάνει, αλλά έχει εκπαιδευτεί τόσο καλά που είναι εξαιρετική στη δουλειά της.

Για παράδειγμα, θέλεις να φτιάξεις μια εφαρμογή Τεχνητής Νοημοσύνης που να ξεχωρίζει φωτογραφίες σκύλου από φωτογραφίες γάτας. Απλά της δίνεις ως είσοδο 100.000 φωτογραφίες σκύλων λέγοντας «έτσι μοιάζουν οι σκύλοι» και 100.000 φωτογραφίες γάτας λέγοντας «έτσι μοιάζουν οι γάτες», και χωρίς να πεις τίποτα άλλο, μέσω της μηχανικής μάθησης, έχεις μια εφαρμογή να σου ξεχωρίζει σκύλους από γάτες σε όποια νέα φωτογραφία της δείξεις.

Ο προσεκτικός αναγνώστης θα σκέφτηκε ότι με ακριβώς αντίστοιχο τρόπο «εκπαιδεύονται» και τα παιδιά. Δηλαδή, δεν καθόμαστε να εξηγήσουμε σε ένα παιδάκι τις βιομορφολογικές διαφορές σκύλου και γάτας, απλά όταν βλέπουμε ένα σκυλάκι του λέμε «αυτό είναι σκυλάκι», όταν βλέπουμε ένα γατάκι του λέμε «αυτό είναι γατάκι», και έτσι το παιδί πολύ σύντομα μαθαίνει πάρα πολύ καλά να τα ξεχωρίζει.

Η «ανθρωπότητα» λοιπόν διαθέτει πλέον ένα εργαλείο εκπληκτικών δυνατοτήτων, αδιανόητων μέχρι πρότινος, που μπορείς ταχύτατα να το εκπαιδεύσεις να κάνει αυτό που θες. Για παράδειγμα, μπορείς να ζητήσεις από την εφαρμογή ChatGPT να σου γράψει ένα ποίημα για να πεις στη σχέση σου, άλλες εφαρμογές – σύμφωνα με τις οδηγίες σου – σου φτιάχνουν σε δευτερόλεπτα έναν πίνακα ζωγραφικής, ή το προσωποποιημένο σου άβαταρ, ενώ υπάρχουν και εφαρμογές που μπορούν να σου γράψουν ολόκληρο μυθιστόρημα ή κώδικα υπολογιστή, ή απλά εφαρμογές που μπορείς να συνομιλήσεις μαζί τους για συναισθηματικά θέματα που σε απασχολούν (Replika, Kuki, SimSimi, Anima, Kajiwoto, Cleverbot, Boibot and Evie, Inworld κ.ά.).

Στο δε πεδίο της επιστημονικής έρευνας, η Τεχνητή Νοημοσύνη δίνει ήδη σημαντική ώθηση σε όλους σχεδόν τους τομείς και ειδικά στη χώρα μας προσπαθούμε να διδάξουμε στους φοιτητές μας στα δημόσια πανεπιστήμια τη χρήση της στην παραγωγή νέας γνώσης (προφανώς δωρεάν, σε αντίθεση με τα εξαιρετικά κατά τ’ άλλα πανεπιστήμια της Εσπερίας, όπως το Harvard και το MIT, τα οποία έχουν δίδακτρα 70.000 δολάρια τον χρόνο).

Τεχνητή Νοημοσύνη: Το νέο Eldorado για το κεφάλαιο

Αλλά ποιοι φτιάχνουν αυτές τις θαυμαστές εφαρμογές; Ποιες εταιρείες τις δημιουργούν; Πώς σκέφτονται να τις αξιοποιήσουν; Την εφαρμογή ChatGPT την δημιούργησε η εταιρεία «OpenAI» που ιδρύθηκε το 2015 από Αμερικανούς δισεκατομμυριούχους, όπως ο δεύτερος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο Elon Musk (ο οποίος αποχώρησε το 2018 αλλά παραμένει χρηματοδότης).

Από το 2019 βασικός μέτοχος της «OpenAI» είναι η «Microsoft» του Bill Gates (του 5ου πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο), η οποία στις 23 Γενάρη 2023 ανακοίνωσε επένδυση 10 δισ. δολαρίων στο ChatGPT. Παράλληλα, το Τμήμα Τεχνητής Νοημοσύνης της Google του Larry Page (του 8ου πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο) εμφάνισε μέσα στον Φλεβάρη τη δική του εφαρμογή Bard (λόγω αλγοριθμικού λάθους καθυστέρησε λίγο, χάνοντας την πρωτιά και υφιστάμενη ζημιά 100 δισ. δολαρίων).

Την ίδια στιγμή, σχεδόν όλα τα μεγαθήρια του χώρου της Πληροφορικής εμφανίζουν τις δικές τους εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες του κόσμου, και οι πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη, έχουν μπει σε έναν αχαλίνωτο ανταγωνισμό για το ποιος θα πάρει το προβάδισμα σε αυτό το κυνήγι ενός νέου Eldorado. Γιατί όμως;

Η κοπέλα στη φωτογραφία είναι η Tang Yu. Διορίστηκε τον Σεπτέμβρη διευθύνουσα σύμβουλος της «NetDragon Websoft», της κορυφαίας κινεζικής εταιρείας υπηρεσιών βιντεοπαιχνιδιών και διαδικτυακής εκπαίδευσης. Διοικεί 6.000 εργαζόμενους και δουλεύει 24 ώρες το 24ωρο, 7 μέρες τη βδομάδα.

Παράλληλα με τη δουλειά της, κάθε μέρα ενημερώνεται λεπτομερώς με την εμπειρία χιλιάδων άλλων διευθυνόντων συμβούλων από όλη την Κίνα, πράγμα που την κάνει να είναι με διαφορά η πιο έμπειρη σύμβουλος στον κόσμο. Πώς τα καταφέρνει; Μα γιατί είναι ρομπότ, βασισμένο στην τελευταία λέξη της Τεχνητής Νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης.

Το 2022 η Κίνα πέρασε τις ΗΠΑ και πλέον είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο σε υπολογιστική ισχύ, ενώ οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι και στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης προηγείται της Δύσης (στο 14o Πενταετές Πλάνο του ΚΚ Κίνας, για τα χρόνια 2021 – 2025, ο οικονομικός στόχος ανάμεσα στα άλλα είναι να γίνει η Κίνα κυρίαρχη στον χώρο του 5G και της Τεχνητής Νοημοσύνης).

Οι κινεζικές εταιρείες, όπως η «Baidu», η «Alibaba Group Holding», η «NetEase», κ.ά. δεν δημιουργούν απλά εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά τις εφαρμόζουν καθημερινά στη διαχείριση και αύξηση της παραγωγής.

Είναι φανερό ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη ξεδιπλώνει αστείρευτες δυνατότητες, αδιανόητες για πριν από μερικές δεκαετίες. Και προφανώς είναι τρομακτικά ευρύτερη από τις απλές συνομιλίες με ένα bot, δυνατότητα που δίνουν στο ευρύ κοινό οι διάφορες εφαρμογές του διαδικτύου. Είναι ίσως η πρώτη φορά που η «ανθρωπότητα» διαθέτει ένα εφόδιο που θα της επιτρέψει να αναπτύξει ολόπλευρα τους τομείς της μόρφωσης και της ψυχαγωγίας, μειώνοντας δυνητικά τον χρόνο εργασίας, κάνοντάς τον ταυτόχρονα πολύ πιο απολαυστικό και παραγωγικό.

Δυστυχώς όμως αυτήν τη νέα δυνατότητα δεν την διαθέτει συνολικά η «ανθρωπότητα». Ακριβώς επειδή ζούμε σε κεφαλαιοκρατικό σύστημα, υπό τη συντριπτική ηγεμονία και εξουσία των αστικών τάξεων, την Τεχνητή Νοημοσύνη την δημιουργούν και την διαθέτουν κατά το δοκούν όχι απλά καπιταλιστικές εταιρείες, αλλά τα μεγαλύτερα μονοπώλια του κόσμου.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ένα εφόδιο τέτοιων δυνατοτήτων θα χρησιμοποιηθεί προς όφελος των μονοπωλίων και των εταιρειών, τόσο ενάντια στους εργαζόμενους, όσο και στον μεταξύ τους ανταγωνισμό, αλλά και προς όφελος των ανταγωνιστικών αστικών τάξεων και εθνών, και των αναδυόμενων ιμπεριαλιστικών μπλοκ, στον αγώνα για την ηγεμονία.

Το βασικό κίνητρο πίσω από την έκρηξη στην έρευνα στην Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι προφανώς να μπορεί να γράφει ποιηματάκια ο Κώστας απ’ το Μοσχάτο στην Κατερίνα από το Περιστέρι, αλλά η ουσιαστική εφαρμογή της στην καπιταλιστική παραγωγή, πράγμα που ήδη έχει αρχίσει να γίνεται με ραγδαίους ρυθμούς.

Με σκοπό το κέρδος ή για την κάλυψη των αναγκών;

Η θεμελιώδης αρχή της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι ότι την εκπαιδεύεις να κάνει αυτό που θέλεις εσύ. Όπως μπορείς να την εκπαιδεύσεις να σου γράφει μουσική και να σου δίνει εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, έτσι μπορείς να την εκπαιδεύσεις να διοικεί μια επιχείρηση, να εκμεταλλεύεται πιο αποδοτικά τους εργαζόμενους, να σου δίνει προβάδισμα εναντίον ανταγωνιστών, ή να σου διαμορφώσει την πολιτική σου εκστρατεία στις εκλογές.

Προφανώς στην έκδοση του ChatGPT που έχει δοθεί στο ευρύ κοινό, όταν ρωτήσεις «πες μου πώς θα εκλεγώ βουλευτής» ή «πες μου πώς θα αυξήσω τις πωλήσεις στην επιχείρησή μου» λαμβάνεις την απάντηση ότι το ChatGPT δεν ανακατεύεται με πολιτικές ή επιχειρηματικές δραστηριότητες (βέβαια, ακόμα και τώρα μπορεί κάποιος να δει τη μεροληπτική του εκπαίδευση, καθώς στην ερώτηση «γράψε μου ένα κοροϊδευτικό ποίημα για τον Πρόεδρο Τραμπ», σου γράφει ένα τέτοιο ποίημα, ενώ στην ερώτηση «γράψε μου ένα κοροϊδευτικό ποίημα για τον Πρόεδρο Μπάιντεν» λαμβάνεις την απάντηση ότι δεν θα ήταν σωστό).

Αλλά, προφανώς, αν πάει ένα τεράστιο μονοπώλιο και δώσει αρκετά δισ. για να του φτιάξουν μυστικά ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης για να το βοηθήσει να απαλλαγεί από τα σωματεία εργαζομένων, ή να του πει πώς να αυξήσει το μερίδιό του στην παγκόσμια αγορά, τα «δεν ασχολούμαι με οικονομικές δραστηριότητες» θα πάνε περίπατο.

`Η αντίστοιχα, θα έχει ο αμερικανικός στρατός τη δυνατότητα να εκπαιδεύσει Τεχνητή Νοημοσύνη με όλη την πολεμική εμπειρία της Ιστορίας, ζητώντας της να του δώσει την καλύτερη τακτική και στρατηγική στον πόλεμο στην Ουκρανία ή και ευρύτερα στη σύγκρουση ενάντια στο αντι-δυτικό μπλοκ, και δεν θα τη χρησιμοποιήσει;

Είναι σίγουρο ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα έχει κομβικό ρόλο στο μέλλον της ανθρωπότητας, κλείνοντας το Βασίλειο της Αναγκαιότητας και ανοίγοντας το Βασίλειο της Ελευθερίας, όπου η διαδικασία της εργασίας, της μάθησης και της ψυχαγωγίας θα είναι ένα και το αυτό, που έλεγε ο Μαρξ. Ομως, αυτό δεν πρόκειται να γίνει όσο παραμένουν το άδικο καπιταλιστικό σύστημα και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, όσο οι παρωχημένες και σαπισμένες παραγωγικές σχέσεις κρατούν υποδουλωμένες και δέσμιες τις αστείρευτες νέες παραγωγικές δυνάμεις που διαρκώς αναδύονται.

Και ίσα ίσα, η Τεχνητή Νοημοσύνη καθώς και η πυρηνική σύντηξη, η γενετική τροποποίηση και οι άλλες εκπληκτικές πρόοδοι της επιστήμης και της τεχνολογίας δείχνουν ότι οι αντικειμενικές συνθήκες για το παραπάνω πέρασμα είναι υπερώριμες. Μένει να το συνειδητοποιήσουν και οι λαοί.

Μάνος Σαριδάκης
Ριζοσπάστης