Το Σύμπαν – Ένας γνωστός άγνωστος αποκαλύπτεται

Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο,
το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε.

Καρλ Μαρξ – Θέσεις για τον Φόιερμπαχ

Ο Μαρξ είχε ασφαλώς δίκιο αλλά δεν εννοούσε πως δεν έχει νόημα να καταλάβουμε τον κόσμο ή ότι δεν έχουν αξία οι γνώσεις μας για αυτόν.
Ο κόσμος υπάρχει και αλλάζει, δεν είναι στατικός. Για την ακρίβεια υπάρχει αλλάζοντας και αν σταματούσε να αλλάζει, θα σταματούσε να υπάρχει –τα πάντα ρει. Η ζωή είναι συνώνυμη της κίνησης και η δουλειά της επιστήμης είναι να βρει τους νόμους που την διέπουν και να τους αξιοποιήσει. Βασική προϋπόθεση για να αλλάξουμε τον κόσμο είναι να καταλάβουμε όχι μόνο την εξουσία, αλλά και τον ίδιο τον κόσμο μας. Δε γίνεται να αλλάξεις κάτι που δεν καταλαβαίνεις.

Η μελέτη και το διάβασμα παραμένει αναπόσπαστο κομμάτι των καθηκόντων μας, όσο στρυφνά και αν φαίνονται ίσως σε κάποιους. Η κατάκτηση της γνώσης έρχεται σκαλί-σκαλί και πρέπει να τα ανεβούμε όλα, χωρίς (μεγάλα) άλματα στο κενό και παρακάμψεις. Εξάλλου ο Μαρξ, πάτησε στο θεωρητικό κεκτημένο της εποχής του, για να προχωρήσει στη διαλεκτική του άρση και να θεμελιώσει τη δική του κοσμοαντίληψη. Περίπου όπως ο Νεύτωνας πάτησε στη Φυσική σε ώμους γιγάντων, για να δει καθαρά και πιο μακριά, για να βοηθήσει με τη σειρά του τους μεταγενέστερους να προχωρήσουν ακόμα παραπέρα, αναιρώντας κάποιες από τις δικές του παραδοχές -αλίμονο όμως σε όποιον σύγχρονο υποτιμά τη συμβολή του.

Παρόλα αυτά, μολονότι πατάμε σε ώμους γιγάντων της παγκόσμιας σκέψης, νιώθουμε ακόμα νάνοι, γιατί είμαστε μόλις στην αρχή αυτής της συναρπαστικής εξερεύνησης και γνωρίζουμε ένα μικρό κομμάτι του σύμπαντος -περίπου το 5%-, καθώς δεν έχουμε φωτίσει το μυστήριο της σκοτεινής ύλης, όπως την αποκαλούμε συμβατικά, που καταπίνει κυριολεκτικά το φως, αλλά μαντεύουμε την ύπαρξή της με μαθηματικούς υπολογισμούς.
Σε κάθε περίπτωση, η κατάκτηση της γνώσης είναι μια συλλογική υπόθεση και όχι μοναχικός άθλος. Η γνώση αποκτά αξία όταν την μοιραζόμαστε και ασφυκτιά σε πατέντες ιδιοκτησίας και αποκλειστικά δικαιώματα. Κι αυτό είναι ένα χρήσιμο και πολύτιμο διαχρονικό συμπέρασμα.

Το βιβλίο «το Σύμπαν» του Μάνου Σαριδάκη είναι μια μικρή εισαγωγή σε αυτή την αέναη αναζήτηση των μυστικών του κόσμου που μας περιβάλλει, ένα είδος «επιστημονικής μπροσούρας», που η ανάγνωσή της συνίσταται για μια σειρά λόγους.

Το βιβλίο είναι προσιτό στους αρχάριους, χωρίς να κάνει εκπτώσεις στο περιεχόμενο για το απαιτητικό κοινό. Μας θυμίζει την αξία της εκλαΐκευσης (γιατί και οι επιστημονικές ιδέες γίνονται υλική δύναμη, όταν κατακτούν τις μάζες), με ρέουσα γραφή, μακριά από τον συχνά άχαρο ακαδημαϊκό λόγο, η οποία θυμίζει τη χαμένη χαρά της αφήγησης, της μάθησης και της ακόρεστης ανθρώπινης περιέργειας που ψάχνει απαντήσεις για όσα παρατηρεί.

Ο συγγραφέας αξιοποιεί το χιούμορ και τις ενδιαφέρουσες εγκυκλοπαιδικές ή ετυμολογικές πληροφορίες (μαθαίνουμε πχ ποια είναι η σχέση της Σελήνης με το δόρυ, ενώ δίνει συμβουλές σε όσους τυχόν βρεθούν κοντά σε μια μαύρη τρύπα: «καλό είναι να μην πάτε…»). Σπάει έτσι το αβάσταχτο κλισέ για τους επιστήμονες Φυσικούς που υπερίπτανται του πραγματικού κόσμο και χάνουν την επαφή με το κοινό τους, κάπως σαν τους βασικούς ήρωες της σειράς «The Big Bang Theory». Σίγουρα μπορεί να νιώσουμε σε κάποια σημεία, σαν την ξανθιά σερβιτόρα γειτόνισσα, που έχει άγνωστες λέξεις, δε θα δυσκολευτούμε όμως να πιάσουμε το νόημα και να φτάσουμε στο τέλος του βιβλίου, νιώθοντας λίγο σοφότεροι για τον κόσμο που μας περιβάλλει, αυτόν τον γνωστό-άγνωστο -και ας μη φορά κουκούλα, παρά μόνο κάποιες μαύρες τρύπες.

Διαβάζοντας το βιβλίο νιώθουμε λίγο πιο ιδιαίτεροι, μαθαίνοντας ότι κατά κάποιον τρόπο είμαστε φτιαγμένοι από αστερόσκονη, όπως όλος ο κόσμος μας. Ξεκαβαλάμε γρήγορα όμως το καλάμι της μοναδικότητάς μας, κατανοώντας ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου, αλλά μια απλή, αμελητέα κουκκίδα στον αστρικό χάρτη του σύμπαντος, και ότι αλληλοεπιδρούμε -ανεπαίσθητα έστω- με οτιδήποτε βρίσκεται γύρω μας. Μαθαίνουμε ότι μπορεί «τα πάντα εν σοφία» να φτιάχτηκαν, αλλά η τελειότητα είναι ένας μικρός μύθος, πχ για το όχι ακριβώς σφαιρικό σχήμα της γης ή για τα δικά μας συστήματα μέτρησης του χρόνου -που θέλουν πάντα μικρές διορθώσεις για να είναι αξιόπιστα. Και σε κάθε περίπτωση, παίρνουμε τα εφόδια για να αντικρούσουμε αρκετές δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας, πχ για την επίπεδη γη, την προσελήνωση του ανθρώπου κτλ.

Σε μια σύντομη εισαγωγή δε χωράνε εύκολα φιλοσοφικές προεκτάσεις, ούτε όλες οι απαντήσεις. Αρκεί όμως να μπουν τα σωστά ερωτήματα. Πχ αν έχουμε παρέα κάπου σε αυτό το σύμπαν και ποια μορφή μπορεί να έχει. Τι περίπου έγινε στην «αρχή του σύμπαντος», τα πρώτα δευτερόλεπτα μετά τη «Μεγάλη Έκρηξη» (και όχι τις πρώτες έξι μέρες, αφού η φύση δεν πήρε ποτέ ρεπό «τη δε ημέρα εβδόμη»…) Κι επίσης, αν τα πράγματα γύρω μας είναι απλά στην ουσία τους, οπότε περιμένουμε μια μεγάλη ενιαία θεωρία-αφήγηση να τα ερμηνεύσει, ή συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο και είναι εξαιρετικά σύνθετα και πολύπλοκα.

Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα, όχι μόνο για όσους αγαπούν το αντικείμενο, αλλά κυρίως για όσους νομίζουν ότι δεν τους απασχολεί. Φτάνοντας στο τέλος του, μπορούμε να παραφράσουμε ίσως τον Γαλιλαίο και να αναφωνήσουμε για το Σύμπαν: «Και όμως, μπορούμε να το γνωρίσουμε»! Κι αν σκεφτεί κανείς πόσο μεγάλη απόσταση διανύσαμε σε μερικές εκατοντάδες χρόνια, θα διαπιστώσει πως το μέλλον είναι οπωσδήποτε μακρύ, αλλά προβλέπεται συναρπαστικό!