“Η καραντίνα είναι η βασιλεία του κοινωνικά απομονωμένου ατόμου” – Το podcast της ΚΝΕ για τις ψυχικές επιπτώσεις της πανδημίας (VIDEO)

Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των ανθρώπων είναι ένα κρίσιμο ζήτημα, που συζητιέται ωστόσο σαφώς λιγότερο από ό,τι οι υγειονομικές και οικονομικές πτυχές της, οι οποίες εξάλλου με τη σειρά τους έχουν αδιαμφισβήτητο αντίκτυπο στον ψυχισμό των ατόμων. Αυτό καθιστά ακόμα πιο σημαντική την πρωτοβουλία της ΚΝΕ να διοργανώσει το podcast αυτής της εβδομάδας για το συγκεκριμένο ζήτημα, με αφορμή τον ένα χρόνο από το ξέσπασμα της πανδημίας.

Καλεσμένοι της εκπομπής η Αφροδίτη Ρέτζιου, πρόεδρος της ΟΕΝΓΕ και ψυχίατρος και ο Τάσος Τραβασάρος, που άγγιξαν μια σειρά πολύ ενδιαφέρουσες πλευρές των συνεπειών της πανδημίας και της καραντίνας, ειδικότερα στα λαϊκά στρώματα, τονίζοντας πάντα πως είναι ακόμα νωρίς να μιλήσει κανείς για τον αν η όλη εμπειρία οδηγήσει σε αύξηση ψυχικών διαταραχών. Σαφώς ωστόσο είναι έντονα αισθήματα όπως άγχος, ανασφάλεια, αβεβαιότητα και αίσθημα αβοήθητου. Ωστόσο, όπως τονίστηκε υπήρξε και μια προσπάθεια αυτά τα αισθήματα, που από μόνα τους είναι φυσιολογικές αντιδράσεις στα ψυχοπιεστικά γεγονότα του τελευταίου χρόνου, να αξιοποιηθούν, ώστε να αντιμετωπιστούμε ξαφνικά όλοι ως απλά ως “άτομα”, δηλαδή μονάδες αποκομμένες από τους γύρω μας, αντιμέτωποι με μια αόρατη απειλή, προκειμένου να εμπεδωθεί η “ατομική ευθύνη”.

Η πίεση αφορά ειδικότερα τις λαϊκές τάξεις, όπως συμβαίνει εξάλλου  σε όλες τις περιόδους οικονομικών κρίσεων, που υπάρχει ταυτόχρονα με την υγιειονομική, στη βάση της οποίας ξεδιπλώνεται επίθεση στα δικαιώματα. Υπενθυμίζεται ότι ήδη από τη μελέτη παλιότερων οικονομικών κρίσεων έχει πιστοποιηθεί πως ιδιαίτερα η ανεργία έχει συνδεθεί με ψυχικά προβλήματα, άγχος και κατάθλιψη, όπως και η εντατικοποίηση της εργασίας από την άλλη, που δυναμώνει το εργασιακό άγχος. Οι εξελίξεις αυτές δικαιώνουν μαρξιστές σοβιετικούς ψυχολόγους όπως ο Λεόντιεφ, ο Βιγκότσκι και άλλοι, που υποστήριζαν ,στηριζόμενοι στη μαρξική έννοια της αλλοτρίωσης, πως ο ίδιος ο καπιταλισμός αποδομεί και διχάζει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Από την άλλη, χρειάζεται προσοχή να μην τα ψυχιατρικοποιούμε και ιατρικοποιούμε τα πάντα, δηλαδή και τα φυσιολογικά συναισθήματα που νιώθουμε όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με πιεστικές καταστάσεις.

Αναφορά υπήρξε και στην τεράστια σύμφωνα με έρευνες χρήση ναρκωτικών στη χώρα μας και το εξωτερικό στη χρήση ναρκωτικών στη διάρκεια της καραντίνας, όπου επισημάνθηκε πως τα ναρκωτικά αποτελούν ακραία μορφή αλλοτρίωσης που έρχεται να καλύψει προϋπάρχοντα ελλείμματα του ψυχισμού τα οποία επιτείνονται με τις συνθήκες της καραντίνας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το σημείο όπου αναφέρθηκε πως ήδη από πριν την πανδημία ζούμε σε μια κοινωνία που καλλιεργεί τον ατομισμό κι όπου οι άνθρωποι υπέφεραν, ζούσαν μίζερα, κοιτώντας μόνο τον εαυτό του, ενώ η καραντίνα είναι συνθήκη όπου διαρρηγνύεται ο κοινωνικός δεσμός και για μεγάλο χρονικό διάστημα, “η βασιλεία του κοινωνικά απομονωμένου ατόμου” όπως τη χαρακτήρισε εύστοχα ο Τάσος Τραβασάρος. Σε όλα αυτά απάντηση μπορούν να είναι οι αγώνες, η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα.

Για το αν θα πρέπει να περιμένουμε μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, τονίστηκε πως μια τέτοια εξέλιξη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μονόδρομος, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες κι από την ηλικία των ατόμων. Σίγουρα όμως υπάρχουν κάποιες πιο ευάλωτες ομάδες ατόμων, όπως όσοι έχουν προδιάθεση για ψυχικό νόσημα ή άνθρωποι που ήδη αντιμετωπίζουν ήδη ψυχολογικά προβλήματα πριν την πανδημία. Έγινε επίσης αναφορά στο ότι κατά τη διάρκεια της καραντίνας οξύνονται ή δημιουργούνται νέα προβλήματα μέσα στις οικογένειας οικογένειες. Ιδιαίτερα το κλείσιμο σχολείων και άλλων δομών ρίχνουν μεγαλύτερο βάρος στις μητέρες λόγω και της ανισοτιμίας στην κοινωνία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ισπανίας, όπου αυτό το διάστημα παρατηρήθηκε αύξηση ξυλοδαρμού παιδιών στην οικογένεια.

Μια άλλη σημαντική διάσταση των ψυχολογικών επιπτώσεων της πανδημίας, είναι η αξιοποίηση του φυσιολογικού φόβου από τους κυριάρχους, ο οποίος αξιοποιείται ώστε να συμβάλλει στον εθισμό του σε χαμηλές απαιτήσεις σε όλα τα επίπεδα, όπως και για την ένταση της καταστολής, κάτι που είδαμε στη χώρα μας με την αντιμετώπιση μιας σειράς κινητοποιήσεων. Τονίστηκε πως αυτές οι κινητοποιήσεις το ήταν μια ανάσα, ενίσχυσαν αίσθημα ότι “δεν είσαι μόνος”, συνέβαλαν στο να ανοίξει συζήτηση για μια άλλη κοινωνία. Μια σειρά από συναισθήματα που δημιουργούνται στο κίνημα μπορεί να βοηθήσουν τα άτομα που πιέζονται, προσφέροντας τους μια άλλη εναλλακτική και διέξοδο για να εκφραστούν.

Στο τελευταίο κομμάτι, η συζήτηση κινήθηκε και σε ευρύτερα πλαίσια, όπως στο κρίσιμο ερώτημα για το τι θα συμβεί με την ψυχική υγεία στο σοσιαλισμό. Υπογραμμίστηκε πως φυσικά δε θα εξαλειφθούν όλα τα ψυχολογικά ζητήματα όταν έρθει ο σοσιαλισμός. Η αγωνία του θανάτου δε θα εξαλειφθεί, ούτε τα μείζονα ψυχιατρικά προβλήματα. Τονίστηκε πως χρειάζεται προσοχή ώστε να μη φτάσουμε από το ένα άκρο του βιολογικού ντετερμινισμού “όλα είναι χημεία” σε μια απλούστευση και μια αναγωγή σε ό,τι αφορά τους κοινωνικούς παράγοντες. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι θα πολύ καλύτερη φροντίδα για τους ψυχικά πάσχοντες και τις οικογένειες, ιατρικά, αλλά και κοινωνικά σε ό,τι αφορά την αφαίρεση του στίγματος.

Επιπλέον η ύπαρξη σταθερής εργασίας και ποιοτικού ελεύθερου χρόνου αφαιρεί πολλά ψυχοπιεστικά γεγονότα που βρίσκονται στη ρίζα μιας σειράς ψυχολογικών προβλημάτων, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει πως στην εξέλιξη της κοινωνίας δε θα δημιουργηθούν νέα προβλήματα ή ότι θα πάψουν να υπάρχουν ζητήματα που συνδέονται με τη ψυχολογική επίπτωση των διαπροσωπικών σχέσεων πχ. Το πραγματικά ρηξικέλευθο ήταν πως στο σοσιαλισμό μπήκαν θεμέλια για μια τελείως διαφορετική θεώρηση ψυχολογίας, ώστε να γίνει πραγματική επιστήμη. Ενδεικτικά αναφέρεται πως το πρώτο ψυχιατρικό νοσοκομείο ημέρας, όπου δηλαδή πήγαιναν οι ασθενείς για τα φάρμακα και την περίθαλψή τους κι επέστρεφαν στις οικογένειές τους, ιδρύθηκε το 1933 στην ΕΣΣΔ, όταν κάτι τέτοια στη Δύση έγινε μόλις τη δεκαετία του 1970,. Τονίστηκε πως ένας νέος τύπος ανθρώπου που μπορεί να διαμορφωθεί στα πλαίσια σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Τέλος έγινε αναφορά στη μεγάλη προσφορά των σοβιετικών ψυχολόγων, οι οποίοι μάλιστα ως σήμερα συζητιούνται στη Δύση, παρότι το έργο τους συχνά αντιμετωπίζεται είτε με συνειδητή διαστρέβλωση του περιεχομένου του, είτε απλά με αδυναμία αφομοίωσής του, λόγω μη κατανόησης του διαλεκτικού υλισμού από την αστική ψυχολογία.