Ικαρία – Ο αντίκτυπος της ιστορίας των Ελλήνων προσφύγων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις επόμενες γενιές

Έκλεισε ο τρίτος κύκλος του αφιερώματος του  www.ert.gr με γενικό τίτλο «Ο αντίκτυπος της ιστορίας των Ελλήνων προσφύγων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις επόμενες γενιές», στα πλαίσια του οποίου καταγράφηκαν σε σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν (και θα δημοσιευθούν στο μέλλον) στον ιστότοπο της δημόσιας ραδιοφωνίας και τηλεόρασης τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, μεταξύ άλλων και στην Ικαρία.

Στο συγκεκριμένο κομμάτι του αφιερώματος που παρουσιάζουμε σήμερα, μιλάνε, για την προσφυγιά των Ικαριωτών και των Αιγαιοπελαγιτών στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, για την προσφυγιά στις μέρες μας και τις αιτίες που τη δημιουργούν, και ξεριζώνουν λαούς στέλνοντας εκατομμύρια πρόσφυγες σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων στην Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου: ο Δήμαρχος Ικαρίας Στέλιος Σταμούλος, ο Νίκος Λαρδάς (Εργατικό Κέντρο Νομού Σάμου & αντιδήμαρχος Ικαρίας), ο Ηλίας Γαγλίας (δημοτικός σύμβουλος ΑΣΠΙ), η Χαρούλα Κοτσάνη (ΚΥΠΟΤΕ – Κύκλος Πολιτισμού & Τέχνης) και ο  Γιώργος Βιτσαράς ανταποκριτής της ΕΡΤ στην Ικαρία.

Τις συνεντεύξεις πήρε ο δημοσιογράφος της ΕΡΤ Νάσος Μπράτσος, που είναι και ο υπεύθυνος ερευνητής και συντάκτης της έρευνας.

Ο αντίκτυπος της ιστορίας των Ελλήνων προσφύγων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις επόμενες γενιές

19 Σεπτεμβρίου  2017

Μπορεί η συγκεκριμένη πτυχή της ιστορίας να μην είναι ευρέως γνωστή, αλλά υπήρξαν περιοχές που ήταν τόσο μαζικό το φαινόμενο εκείνη την περίοδο, ώστε η ιστορική εμπειρία και μνήμη να περάσει σε σημαντικό βαθμό και στις επόμενες γενιές. Στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου το φαινόμενο είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις.  Για ένα χρόνο παρουσιάσαμε μία μεγάλη έρευνα με επίκεντρο τα νησιά του Αιγαίου. Από εκεί που αρχίσαμε, από την Ικαρία, εκεί και τελειώνουμε το αφιέρωμα αυτό, με δηλώσεις σήμερα και «κλείσιμο» τα συμπεράσματα της έρευνας που θα παρουσιάσουμε σε λίγες μέρες, αφού ακολουθήσουν ακόμα μερικές συνεντεύξεις.

Στέλιος Σταμούλος – Δήμαρχος Ικαρίας: «Η θέση του Δήμου έχει εκφραστεί με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου και όχι μόνο αυτού, αλλά και με παρουσία και παρεμβάσεις, όπου και όταν χρειάστηκε. Τουλάχιστον 2.000 Ικαριώτες, σύμφωνα με μαρτυρίες έζησαν την προσφυγιά φεύγοντας από το νησί και ακολούθως φτάνοντας στα απέναντι παράλια, διασκορπίστηκαν, μέχρι την Αβησσυνία έφτασαν.

 Άλλοι γύρισαν και άλλοι όχι. Έτσι μας αγγίζει γιατί έχουμε και μαρτυρίες μέσα από τα σπίτια, μέσα από τις οικογένειές μας. Αυτό που θα ήθελα να πω είναι ότι στην καθημερινή μας δράση πρέπει να τονίζουμε και να αναδείχνουμε τις αιτίες που δημιουργούν την προσφυγιά, γιατί δεν είναι κάτι που προκύπτει από παρθενογέννεση. Βεβαίως ιστορικά υπήρξαν και άλλοι περίοδοι προσφυγιάς, από άλλες αιτίες όπως η φτώχεια και η εξαθλίωση, όμως τα τελευταία χρόνια οι πρόσφυγες έχουν γίνει καθημερινότητα, μας έχουν πείσει ότι πρέπει να το «απολαμβάνουμε» από τον καναπέ σαν να είναι σήριαλ, διότι οι προσφυγικές ροές είναι αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών πολέμων. Σκοτώνουν εξαθλιώνουν τους λαούς. Εστιάζουμε λοιπόν τις δράσεις μας στο να αναδείχνονται οι αιτίες που οδηγούν σε αυτά τα φαινόμενα και κυρίως στο στόχαστρό μας, δεν σταματάμε να έχουμε πάντα το θέμα της ειρήνης, υπάρχει και φιλειρηνικό κίνημα σε όλο τον κόσμο, γιατί οι λαοί αν αφεθούν να ζήσουν ελεύθεροι και σε καθεστώς ειρήνης, δημιουργούν, ονειρεύονται, δημιουργούν, παλεύουν, και είναι «ενοχλητικοί» απέναντι στους κρατούντες, τους κυβερνώντες ανά τον κόσμο. Άρα το ζητούμενο είναι να σταματήσει ο ιμπεριαλισμός να βομβαρδίζει και να σκοτώνει τους λαούς όλου του κόσμου, για να μπορέσουν και οι λαοί να μην αναγκάζονται να φεύγουν από τις εστίες τους, γιατί δεν υπάρχουν πια εστίες.

Ιρακινοί έξω από το Λιμεναρχείο Ευδήλου – Οκτώβριος 2016

Στο νησί μας δεν ήρθαν αρκετοί πρόσφυγες, εκφράζουμε όμως την άποψη ότι πρέπει να υπάρχουν ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας και εκεί να τους παρέχεται σίτιση – γιατί επισκέφτηκα με άλλους συναδέλφους ένα τέτοιο χώρο στη Σάμο και ούτε η σίτιση, ούτε η περίθαλψη, ούτε η διερμηνεία ήταν αυτή που έπρεπε – και ό,τι άλλο δικαιούνται αυτοί οι άνθρωποι και τα χαρτιά για να πάνε στις χώρες που έχουν επιλέξει. Ούτε γκέτο ούτε κέντρα – στρατόπεδα και η αλληλεγγύη είναι ένα κομμάτι που νομίζω ότι η Ικαριά το εκφράζει σε όλη της δραστηριότητα, είναι αλληλέγγυος στους πρόσφυγες και στα παιδιά που πέρασαν κατά καιρούς από τον τόπο μας».

Αναχωρήσεις από δυσπρόσιτα σημεία για να μην εντοπιστούν από τους κατακτητές

Νίκος Λαρδάς (Εργατικό Κέντρο Νομού Σάμου & αντιδήμαρχος Ικαρίας): «Για το προσφυγικό, η στάση της τοπικής κοινωνίας, όπως αυτή εκφράζεται και μέσα από τα εργατικά συνδικάτα, αλλά και μέσα από την τοπική διοίκηση, δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την ιστορική εμπειρία που έχουμε στα νησιά μας, από την αντίστροφη διαδρομή των προηγούμενων ετών. Βέβαια η αντιμετώπιση του ζητήματος σε ό,τι αφορά τα εργατικά σωματεία, δεν περιορίζεται στην έκφραση αλληλεγγύης, δηλαδή μόνο στη συγκέντρωση τροφίμων, φαρμακευτικού υλικού, ρουχισμού, αλλά έχει να κάνει και με την ανάδειξη των αιτιών που έκαναν χιλιάδες κόσμο να περάσει από τα νησιά μας. Μπορεί στην Ικαρία να πέρασαν λιγότεροι από άλλα νησιά όπως η Σάμος και η Χίος, αλλά πέρασαν και από εδώ άνθρωποι κυνηγημένοι και από τη Συρία και από το Ιράκ και από το Αφγανιστάν και από διάφορες άλλες χώρες. Εκτός της ανάδειξης των αιτίων, γίνεται και μία προσπάθεια να αναδειχτεί η ιστορική εμπειρία που χάνεται στο βάθος του χρόνου και δυστυχώς πολλοί συμπατριώτες μας δεν την έχουν υπ όψιν τους. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να γνωρίζουμε τη διαδρομή των παππούδων μας όταν βρέθηκαν σε ανάλογη θέση στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να μπορέσουμε με αυτό το κριτήριο να διδαχτούμε, κρίνοντας τα διδάγματα αυτά είτε ως θετική, είτε ως αρνητική εμπειρία.

Διανομή βοήθειας από το Ε.Κ. Σάμου προς τους πρόσφυγες

Εξαιρετικά ενδιαφέρον από τη διαδρομή των παππούδων μας, όταν αναγκάστηκαν να φύγουν κατά χιλιάδες από τα νησιά μας στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σημειώνουμε ότι από την Ικαρία έφυγαν περίπου 3.000 κόσμος, από τη Σάμο από 12.000 έως 15.000 και κάτι ανάλογο σε μικρότερη κλίμακα συνέβη και στο νησί των Φούρνων. Είναι λοιπόν εξαιρετικά ενδιαφέρον μελετώντας τις μαρτυρίες τους, να συγκρατήσουμε κάποια στοιχεία. Ένα πρώτο ενδιαφέρον στοιχείο, είναι το πώς δέχτηκαν τους Έλληνες πρόσφυγες, ο απλός λαός στα παράλια της Τουρκίας, που ήταν εξαιρετικά φιλικός και προσπάθησε να βοηθήσει τους πρόσφυγες που ήταν σε αυτή την κατάσταση, σε αντίθεση με τις παραστρατιωτικές οργανώσεις, τους πρόγονους των σημερινών Γκρίζων Λύκων, που στην κυριολεξία θέριζαν κόσμο.

 Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι η θεωρητικά ουδέτερη Τουρκία με τη στήριξη των Άγγλων είχαν οργανώσει όλη τη διαδικασία υποδοχής και διαχείρισης των προσφυγικών ροών. Επίσης είναι ενδιαφέρον ότι εκείνα τα χρόνια τα ελληνόπουλα που βρέθηκαν να είναι πρόσφυγες στις συγκεκριμένες περιοχές, είχαν δεδομένο ότι θα είχαν εκπαίδευση, κάτι που στις μέρες μας και στη χώρα μας, αλλά και προς τα νησιά μας, δυστυχώς, δεν είναι απλά ζητούμενο, αλλά είναι προς διεκδίκηση.

Σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι πρόσφυγες από το Βόρειο Αιγαίο (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία) αποτέλεσαν στην ουσία κατά συντριπτική πλειονότητα τη ραχοκοκαλιά του ελληνικού στρατού της εξόριστης ελληνικής “κυβέρνησης” και βέβαια υπήρξαν ο κορμός της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης, όπου τόσο πολύ στις μέρες μας έχει ξεχαστεί η θετική εμπειρία που είχε αναπτυχθεί με τη δράση της μέσα στο στράτευμα και την καθαρά αντιφασιστική στάση που κράτησε μέσα στις ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες.

Από αυτή την άποψη έχει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον η προσπάθεια καταγραφής που γίνεται από την ΕΡΤ σήμερα, αλλά και από άλλους φορείς, όπως τα συνδικάτα του νομού μας, να καταγραφεί όλη αυτή η εμπειρία, να αναδειχτεί και να μεταλαμπαδευτεί, ώστε να έχει θετική επήρεια στις νέες γενιές. Σε αυτή την κατεύθυνση έγινε από το συνδικάτο οικοδόμων της Ικαρίας, μία ιδιαίτερα μεγάλη καταγραφή μαρτυριών και μία αρκετά σημαντική εκδήλωση με μεγάλη αποδοχή από την τοπική κοινωνία.

Και αυτή η προσπάθεια θα συνεχιστεί σε αυτή την κατεύθυνση, ώστε να αναδειχτούν όλα όσα περιγράψαμε συνοπτικά, με εκτενέστερο τρόπο ώστε να είναι προσβάσιμα, τόσο από τους εργαζόμενους, όσο και από τους μελετητές που θέλουν να έχουν μία ολοκληρωμένη άποψη για το τι συνέβη εκείνα τα χρόνια με τους πρόσφυγες από την Ικαρία προς τα μικρασιατικά παράλια».

Ηλίας Γαγλίας, δημοτικός σύμβουλος ΑΣΠΙ: «Πολλές φορές έχουμε συγκεντρώσει είδη (ρούχα, φάρμακα, παπούτσια, κλπ) για τους πρόσφυγες. Όσο θα υπάρχει η ανάγκη γι αυτή την αυτονόητη μικρή προσφορά, εμείς θα συνεχίζουμε να συγκεντρώνουμε και να προωθούμε τα απαραίτητα είδη, τα οποία οι Ικαριώτες προσφέρουν ανταποκρινόμενοι μαζικά στα καλέσματα των δομών υποδοχής προσφύγων.  Η αλληλεγγύη μας στους πολίτες του κόσμου, θύματα των γεωπολιτικών παιχνιδιών εξουσίας των ισχυρών είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε».

Συχνά οι σύλλογοι με έδρα την Αθήνα, έχουν στηρίξει πρωτοβουλίες αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες, όπως έγινε τη Δευτέρα 25 Απριλίου 2016 το Kέντρο Ανοιχτής Φιλοξενίας Προσφύγων στον Ελαιώνα, με διανομή 2.300 κρουασάν.

Στη σχετική ανακοίνωση αναφέρονταν ότι: «Το δίκτυο των Ικαριακών συλλόγων συνεχίζει τη δράση που έχει αναλάβει για την έμπρακτη συμπαράσταση στους πρόσφυγες και, μετά από την ενημέρωση από τους συντονιστές φορείς για τις υπάρχουσες ανάγκες, θα ενημερώσει με νέα ανακοίνωση για τα είδη που θα συλλεχθούν στη συνέχεια. Η πρωτοβουλία αυτή των Ικαριακών συλλόγων αναδεικνύει για ακόμα μια φορά τη δύναμη της συνεργασίας και αποτελεί παρακαταθήκη για μελλοντικές συλλογικές δράσεις».

Αφίσα του Απριλίου 2016

Συμμετείχαν οι Ικαριακοί Σύλλογοι της Παροικίας της Αθήνας: Πανικαριακή Αδελφότητα Αθηνών, Σύλλογος Ικαρίων Επιστημόνων, Φεστιβάλ Ικαρίας, Προοδευτικός Σύλλογος Βρακάδων, Σύλλογος Ένωση (Κουνιάδου-Προεσπέρας-Κάτω Προεσπέρας-Νάνουρα) Ικαρίας, Σύλλογος Κάβο Πάπας, Σύλλογος Ικαριωτών Περάματος & Γύρω Δήμων ο ΙΚΑΡΟΣ, Πολιτιστικός και εξωραϊστικός Σύλλογος Πεζιού, Σύλλογος Πλαγιωτών, Σύλλογος Ραχιωτών

ΚΥΠΟΤΕ – Κύκλος Πολιτισμού & Τέχνης Χαρούλα Κοτσάνη: «Η τραγική επικαιρότητα των ημερών μας και η τραγική επικαιρότητα που ζούμε μας εδώ στις άκρες των συνόρων, μας έκαναν να οργανώσουμε την πολιτιστική μας εκδήλωση στο Μάραθο της Ικαρίας τον Αύγουστο του 2016, σε συνεργασία του ΚΥΠΟΤΕ με τον εφημέριο των χωριών μας τον πατέρα Στυλιανό Κοτσορνίθη, θέλοντας να αναδείξουμε μία άγνωστη, πιστεύουμε, σελίδα της ιστορίας του λαού μας και ταυτόχρονα να στείλουμε και ένα μήνυμα από την ευαίσθητη περιοχή που ζούμε. Μήνυμα ειρήνης αλληλεγγύης και ανθρωπιάς στις προκλήσεις των καιρών μας».

Γιώργος Βιτσαράς ανταποκριτής της ΕΡΤ στην Ικαρία: «Στο νησί μας ο πρόσφυγες που έχουν έρθει, είναι πολύ λιγότεροι από ότι στα υπόλοιπα νησιά του Βορείου Αιγαίου.
Οι νέοι άνθρωποι είναι πολύ γνώστες αυτής της ιστορίας γιατί οι πατεράδες και οι παππούδες τους, τους μετέφεραν αυτή την εμπειρία και δείχνουν με την αλληλεγγύη τους προς αυτούς τους ανθρώπους, που επισκέπτονται το νησί μας, ένα άλλο πρόσωπο».