Χάρης Σακελλαρίου: Εισαγωγή στο «Αναγνωστικό για την Γ’ και Δ’ τάξη (Μεγάλα Χρόνια)» του Μιχάλη Παπαμαύρου

«Μα εμείς τι ξέρουμε γι’ αυτόν; Και τι έχει κάνει το επίσημο κράτος αλλά κι οι φορείς των εκπαιδευτικών μας πραγμάτων για αποκατάσταση της μνήμης του κι αξιοποίηση της τεράστιας προσφοράς του;» ρωτάει από την κατακλείδα ενός παλιού άγνωστου άρθρου του ο Χάρης Σακελλαρίου, αναφερόμενος στον φωτισμένο παιδαγωγό και αγωνιστή της Εθνικής μας Αντίστασης, Μιχάλη Παπαμαύρο. Πρόκειται για ερωτήματα που φαντάζουν ρητορικά, μα δεν είναι και πρέπει κάποτε, κυρίως το δεύτερο, να απαντηθούν με πράξεις.

Ο Μιχάλης Παπαμαύρος επανειλημμένα διώχτηκε, απολύθηκε, φυλακίστηκε και εκτοπίστηκε για τις ιδέες του Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και του δημοτικισμού και μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος Χίου στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων. Ήταν ο κύριος ομιλητής στα εγκαίνια του «Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου» της ΠΕΕΑ, στο ελεύθερο Καρπενήσι και μαζί με έναν άλλο σπουδαίο παιδαγωγό, τον Κώστα Δ. Σωτηρίου, ανέλαβαν τη διεύθυνσή του.  Στο βουνό έγραψε το Αναγνωστικό «Ελεύθερη Ελλάδα». Άφησε παρακαταθήκη ένα σπουδαίο επιστημονικό και συγγραφικό έργο (πρωτότυπα παιδαγωγικά έργα, δοκίμια, μελέτες, άρθρα, μεταφράσεις, σχολικά βιβλία).

Κυνηγήθηκε στον βαθμό της εξόντωσης από το κράτος του σκοταδισμού και της οπισθοδρόμησης, «από τη μια φυλακή στην άλλη, από το ένα ξερονήσι στο άλλο, να «λογίζεται μετά ανόμων», να βασανίζεται, να προπηλακίζεται, να δέχεται κάθε είδους ταπεινώσεις κι εξευτελισμούς». Φυλακές Χατζηκώστα, Γυάρος, Αίγινα, Φυλακές Αβέρωφ. Δεν έπαψε να υποστηρίζει με πράξεις την άποψη ότι η φυλακή μπορεί να γίνει σχολείο. «Μα και πάλι, κάτω απ’ αυτές τις φοβερές συνθήκες, να στέκεται αλύγιστος, αμετακίνητος στις θέσεις του. Να δίνει κουράγιο στους συγκρατούμενούς του και, βέβαια, να μην ξεχνά το βασικό του λαομορφωτικό έργο: να μαθαίνει στους φυλακισμένους ανάγνωση και γραφή, να γράφει εκεί, μες στο μισοσκόταδο των κελιών, αναγνωστικά, να διδάσκει, να διδάσκει…» σημειώνει στο ίδιο άρθρο ο Χάρης Σακελλαρίου.

Μετά από αυτή την ελάχιστη αναφορά δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κάθε προοδευτικός άνθρωπος γιατί ο Μιχάλης Παπαμαύρος εξακολουθεί μέχρι τις μέρες μας να παραμένει ουσιαστικά άγνωστος για το εκπαιδευτικό σύστημα και για το λαό μας, σα να μην υπήρξε. Όπως επίσης και πόσο επίκαιρα παραμένουν οι ιδέες και το έργο του, συνολικά η προσφορά του, και παράλληλα επικίνδυνα επιβλαβή για την κυρίαρχη τάξη και το πολιτικό προσωπικό που την υπηρετεί, ανεξαρτήτως θεσμικής θέσης και απόχρωσης.

Μετά από ανάθεση του Γραφείου Διαφώτισης της ομάδας Πολιτικών Κρατουμένων στις φυλακές της Αίγινας ο Μ. Παπαμαύρος συνέγραψε μέσα στη φυλακή «ένα Αλφαβητάριο για τους εντελώς αγράμματους, ένα Αναγνωστικό για τη Β’ τάξη του Δημοτικού, ένα Αναγνωστικό για την Γ’ και Δ’ τάξη (Μεγάλα Χρόνια) και ένα Αναγνωστικό για την Ε΄ και Στ’ τάξη» καθώς επίσης «μια Γεωγραφία της Ελλάδας (με ταξίδια) και μια Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας». Από αυτά έχει διασωθεί μονάχα το Αναγνωστικό για την Γ’ και Δ’ τάξη «Μεγάλα Χρόνια» (ένα μάθημα από το Αναγνωστικό αυτό, με τίτλο «Το κρυφό σχολειό της φυλακής» έχει μεταφέρει στις σελίδες του περιοδικού ο αξέχαστος συνεργάτης της Κατιούσα και φίλος Μάνος Δούκας), που έφτασε στα χέρια του Χάρη Σακελλαρίου και εκδόθηκε με πρωτοβουλία του, το 1989, από τις εκδόσεις «Κάδμος».

Στον πρόλογο του γραμμένου με το χέρι Αναγνωστικού, που φέρει ημερομηνία 25 του Γενάρη 1947 και υπογράφεται από «Το Γραφείο Διαφώτισης της ομάδας Πολιτικών Κρατουμένων» των Φυλακών Αίγινας, σημειώνονται οι λόγοι που γέννησαν την ανάγκη να γραφτεί:

«Το αναγνωστικό τούτο βιβλίο είναι δημιούργημα της ανάγκης. Επειδή η «λαοπρόβλητη» Κυβέρνηση μάς απαγόρεψε να κάνουμε μαθήματα στη φυλακή μας και να χρησιμοποιούμε βιβλία, το Γραφείο Διαφώτισης των κρατουμένων αγωνιστών της φυλακής έπρεπε να βρει με ποιο τρόπο θα αποκτούσαμε πάλι βιβλία. Αλλά αν και μας χρειάζονταν και επιστημονικά βιβλία, η μεγαλύτερη όμως ανάγκη παρουσιαζόταν στα βιβλία, που χρειαζόμαστε για τα σχολεία μας της Λαϊκής Παιδείας και απ’ απ’ αυτά, πάλι, στα αναγνωστικά. Η εισαγωγή στη φυλακή μας απ’ τα αναγνωστικά, που χρησιμοποιούνται σήμερα στα σχολεία του Κράτους, ήταν και δύσκολη, μα και περιττή. Τα βιβλία αυτά είναι γραμμένα στην εποχή της τεταρτοαυγουστιανής Δικτατορίας και είναι γεμάτα από αντιλαϊκά, φασιστικά διδάγματα, που δηλητηριάζουν και διαφθείρουν τη Νεολαία μας.

Για όλους αυτούς τους λόγους το Γραφείο Διαφώτισης της φυλακής μας ανάθεσε στον κρατούμενο παιδαγωγό συναγωνιστή Μιχάλη Παπαμαύρο να συγγράψει ένα αναγνωστικό για το δημοτικό Σχολείο της φυλακής μας. Έτσι, γράφτηκαν τα «Μεγάλα Χρόνια». Το βιβλίο τούτο θα χρησιμέψει και σαν αναγνωστικό των σχολείων της Λαϊκής Παιδείας της φυλακής μας, μα και σαν ελεύθερο ανάγνωσμα για όλους τους κρατουμένους. Επειδή το περιεχόμενό του είναι παρμένο από τα χρόνια του αγώνα του ελληνικού λαού για την ανεξαρτησία του, είναι ένα βιβλίο φρονηματιστικό και γι’ αυτό μπορεί να διαβαστεί όχι μόνο από τα παιδιά της Γ’ και Δ’ τάξης του Δημοτικού Σχολείου, που γι’ αυτά προορίζεται, μα και απ’ ολόκληρο τον Ελληνικό λαό».

Ο Χάρης Σακελλαρίου σπούδασε στο «Παιδαγωγικό Φροντιστήριο» της ΠΕΕΑ (1944) στην Ευρυτανία, όπου είχε καθηγητές τον Μιχάλη Παπαμαύρο και τον Κώστα Σωτηρίου. Με τον Μ. Παπαμαύρο συνεργάστηκε για το Αναγνωστικό της ΠΕΕΑ των Ε΄ – ΣΤ΄ τάξεων «Ελεύθερη Ελλάδα», όπου δημοσιεύτηκαν κείμενά του.

Στην έκδοση του «Κάδμου» ο Χάρης Σακελλαρίου, συγγραφέας βιβλίων και άρθρων για τον Μιχάλη Παπαμαύρο («καταπληκτική φυσιογνωμία της νεοελληνικής Εκπαίδευσης» τον αποκαλεί) και το έργο του, κατατοπίζει τον αναγνώστη για τις αντίξοες συνθήκες μέσα στις οποίες γράφτηκε το Αναγνωστικό («φοβερά δραματικές και σημαδεύουν μιαν ολόκληρη εποχή και μιαν αποτρόπαιη νοοτροπία, που δέσποσε για αιώνες  ολόκληρους στην πνευματική ζωή του τόπου μας»), δίνει πληροφορίες για το πώς διασώθηκε και πώς έφτασε στα χέρια του ως «ένα σώμα ζωντανό, φορτισμένο με θέρμη και πάθος, ένα σώμα εξοιδημένο από αμέτρητα και πολλαπλά χτυπήματα, που ακόμα πονά και που ο πυρετός από τις κακώσεις που δέχτηκε ακόμα το συγκλονίζει» και αναφέρεται στο περιεχόμενό του και στη διαχρονική χρησιμότητά του «σαν μια καταπληκτική μαρτυρία για το τι μπορεί να καταφέρει η πίστη σε κάποιο ανώτερο ιδανικό, το σθένος και η αγωνιστικότητα (…) σε όλους όσοι πιστεύουν πως η αλήθεια  λυτρώνει κι εξαγιάζει». Χαρακτηριστικό  στοιχείο  αποτελεί το φωτογραφικό ντοκουμέντο που παραθέτει με την χειρόγραφη σημείωση «Κατάσχεται» στο μοναδικό αντίτυπο του Αναγνωστικού, που συνοδεύεται από τη μονογραφή του διευθυντή των φυλακών της Αίγινας, ως «αποτύπωμα της επαίσχυντης βίας».

Αντιγράφουμε ολόκληρη την Εισαγωγή του Χάρη Σακελλαρίου:

«Όταν πρωτόπιασα στα χέρια μου τούτο το βιβλίο, γραμμένο με το χέρι πάνω σε χοντρό χαρτί και ντυμένο με χοντρό χαρτονένιο εξώφυλλο, ένιωσα βαθύτατη συγκίνηση. Κι αυτό γιατί δεν κρατούσα ένα βιβλίο συνηθισμένο, απ’ αυτά που γράφονται σε ώρες σχόλης ή, γενικά, ήρεμες στο καλοφωτισμένο γραφείο κάποιου επώνυμου συγγραφέα και τυπώνονται σε χιλιάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα σε κάποιο σύγχρονο τυπογραφείο. Κρατούσα  ένα σώμα ζωντανό, φορτισμένο με θέρμη και πάθος, ένα σώμα εξοιδημένο από αμέτρητα και πολλαπλά χτυπήματα, που ακόμα πονά και που ο πυρετός από τις κακώσεις που δέχτηκε ακόμα το συγκλονίζει.

Το βιβλίο, έτσι όπως ήταν, μου το εμπιστεύτηκε ο ανιψιός του παιδαγωγού Μιχ. Παπαμαύρου, δικηγόρος Ιωάννης Παπαμαύρος, έπειτα από σχετική άδεια της κόρης του Μιχ. Παπαμαύρου Κας Sigrid Humboldt. Πρόθεσή μου ήταν όχι μόνο να το διαφυλάξω σαν κάτι το ιερό και μοναδικό μα και να το κάμω ευρύτερα γνωστό στον εκπαιδευτικό κόσμο, σε όσους έζησαν τα συγκλονιστικά γεγονότα της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου – καθώς και της μετεμφυλιακής περιόδου – και στη νέα γενιά, σαν μια καταπληκτική μαρτυρία για το τι μπορεί να καταφέρει η πίστη σε κάποιο ανώτερο ιδανικό, το σθένος και η αγωνιστικότητα. Υποσχέθηκα να φροντίσω για την έκδοσή του, ώστε να ενταχθεί όσο γίνεται πιο σύντομα, αυτούσιο, μέσα στον κορμό του άλλου συγγραφικού έργου του Μιχ. Παπαμαύρου και στο ευρύτερο σώμα των ντοκουμέντων που στοιχειοθετούν τη φυσιογνωμία μιας από τις πιο ταραγμένες και τις πιο ηρωικές εποχές του εθνικού μας βίου.

Αλλά, όπως ξέρουν όσοι έχουν σχέση με την αναπαραγωγή του γραπτού λόγου, η έκδοση ενός βιβλίου αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων και προϋποθέσεων κι αληθινή Οδύσσεια για το συγγραφέα του, όταν μάλιστα το βιβλίο αυτό παρουσιάζει κάποιο ειδικό ενδιαφέρον, δεν απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό και δεν ικανοποιεί τα τρέχοντα γούστα στου. Οι εκδότες, άσχετα από την ιδεολογία τους, είναι πάντα επιφυλακτικοί στην έκδοση τέτοιου είδους βιβλίων – κι ας εξυπηρετούν κάποιους βαθύτερους στόχους. Γι’ αυτό και η έκδοση του αναγνωστικού τούτου καθυστέρησε, ίσως όσο δε θα έπρεπε.

Μιχάλης Παπαμαύρος (1892-1963)

Μια βαθιά συναίσθηση όμως ενός καθήκοντος απέναντι στην ιστορία, απέναντι στην ιδέα που έσπρωξε  το συγγραφέα παιδαγωγό να σκύβει μέσα στο θαμπό  φως του κελιού της φυλακής και να γράφει για τους αγράμματους φυλακισμένους, ένα ανεξόφλητο χρέος απέναντι σ’ εκείνους τους τόσο βασανισμένους απλούς ανθρώπους του λαού, που κάποια ώρα, μέσα στα σκοτάδια της απόγνωσης, είδαν  να λάμπει ξάφνου μπρος στα μάτια τους, το φως της ελπίδας  και της γνώσης, μ’ έκαμε, παρά τ’ αναιμικά οικονομικά μου, να επιχειρήσω την παρουσίαση του αναγνωστικού αυτού του «Αναγνωστικού της φυλακής», σε όλους όσοι πιστεύουν πως η αλήθεια  λυτρώνει κι εξαγιάζει.

Σήμερα, μετά την πείρα των τελευταίων αναγνωστικών που διοχετεύτηκαν  από τις αρμόδιες υπηρεσίες  του επίσημου κράτους στο χώρο του σχολείου, το αναγνωστικό τούτο, όπως και όλα όσα τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν πριν από το 1980, ίσως να αντιμετωπισθεί με κάποιο σκεπτικισμό, κυρίως σε ό,τι έχει σχέση με τη μορφή και την τεχνική του. Λείπουν απ’ αυτό οι σχετικές με το κείμενο ασκήσεις. Μα οι παλιοί δασκάλοι μας ξέρουν καλά πως τα αναγνωστικά εξυπηρετούσαν, βασικά δυο σκοπούς: την απόκτηση της ικανότητας για ανάγνωση και το φρονηματισμό. Μέσα στο πλαίσιο αυτό και με βάση αυτές τις προδιαγραφές είναι ενταγμένο και το αναγνωστικό τούτο. Οι άλλες δραστηριότητες του γλωσσικού μαθήματος εξυπηρετούνταν από αυτοτελή μαθήματα (γραμματική, συντακτικό, λεξιλογικές ασκήσεις κ.α.). Όπως θα δει ο αναγνώστης τόσο στον πρόλογο που προτάσσεται από τους εμπνευστές της συγγραφής του όσο και σε σχετικά κεφάλαια, οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε  το βιβλίο τούτο είναι φοβερά δραματικές και σημαδεύουν μιαν ολόκληρη εποχή και μιαν αποτρόπαιη νοοτροπία, που δέσποσε για αιώνες  ολόκληρους στην πνευματική ζωή του τόπου μας. Γράφτηκε στις φυλακές της Αίγινας το χειμώνα του 1947. Στις φυλακές αυτές ήταν στοιβαγμένοι σαν «πρόβατα επί σφαγήν» εκατοντάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, με μόνη κατηγορία, ότι είχαν πάρει τα όπλα ή ότι με κάποιον τρόπο συνέργησαν, ώστε να φύγουν οι ξένοι καταχτητές μιαν ώρα γρηγορότερα από τη χώρα μας.

Στις φυλακές αυτές είχε ριχτεί και ο παιδαγωγός Μιχ. Παπαμαύρος, απλώς και μόνο γιατί δίδαξε παιδαγωγικά στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Π.Ε.Ε.Α. Η καταπληκτική αυτή φυσιογνωμία της νεοελληνικής Εκπαίδευσης (που πλήρη βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία της παραθέτω στη μονογραφία «Μιχ. Παπαμαύρος – Η ζωή – Οι διώξεις – Το έργο του», εκδ. Gutenberg 1985) όταν είδε γύρω του όλον αυτόν τον κόσμο με την άδολη καρδιά και την πίστη στο δίκιο ενός χαμένου αγώνα, όταν είδε πως του είχαν στερήσει τη χαρά να μπορεί να εκφράζει σ’ ένα χαρτί τις σκέψεις του και τα αισθήματά του, σκέφτηκε να μην αφήσει να πάει χαμένος ο χρόνος της φυλάκισής του.

Την ίδια σκέψη είχε κάμει και το «Γραφείο Διαφώτισης της Ομάδας Πολιτικών  Κρατουμένων» της φυλακής, που αποτελούνταν από αριστερούς, κυρίως κομμουνιστές. Κι αφού τα κουβέντιασε μαζί του, του ανάθεσε να συγγράφει:

α. Ένα Αλφαβητάριο για τους εντελώς αγράμματους.

β. Ένα Αναγνωστικό για τη Β’ τάξη του Δημοτικού.

γ. Ένα Αναγνωστικό για την Γ’ και Δ’ τάξη. Και

δ. Ένα Αναγνωστικό για την Ε΄και Στ΄τάξη.

Ο ίδιος ο Μιχ. Παπαμαύρος έγραψε εκεί, μέσα στη φυλακή, μια Γεωγραφία της Ελλάδας ( με ταξίδια) και μια Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας.

Απ’ όλα τους δε σώθηκε παρά μονάχα τούτο, σαν μια καυτή μαρτυρία μιας τόσο θλιβερής ιστορίας. Το ζήτησε και το πήρε από τα χέρια του διευθυντή των φυλακών ο Ι. Παπαμαύρος, σαν πληρεξούσιος δικηγόρος του θείου του Μιχ. Παπαμαύρου. Στην πρώτη σελίδα το Αναγνωστικό έχει κιόλας το αποτύπωμα της επαίσχυντης βίας, γραμμένο με κόκκινο μολύβι και με ην ένδειξη «Κατάσχεται» και τη μονογραφή του διευθυντή των φυλακών της Αίγινας.

Γιατί, ναι, η τότε, «λαοπρόβλητη», καθώς τη λέει ειρωνικά ο συντάκτης του προλόγου, ελληνική κυβέρνηση απαγόρευσε να γίνονται μαθήματα στις φυλακές και πήρε αυστηρά μέτρα, ώστε να μη διακινούνται ανάμεσα στους φυλακισμένους κάθε είδους βιβλία ή έντυπα. Φοβόταν η άρχουσα τάξη της Ελλάδας τη μόρφωση, την τρόμαζε το γεγονός ότι αυτοί οι αγράμματοι, που τους είχε ρίξει αναίτια στις φυλακές, θα μπορούσε κάποια στιγμή να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, κι έτσι να ανοίξουν τα μάτια τους και να δουν τον κόσμο. Τους ήθελε «τυφλούς τα τ’ ώτα τον τε νουν τα τ’ όμματα».

Κι είναι άξιο ιδιαίτερου θαυμασμού πώς κάτω από τέτοιες συνθήκες, με αυστηρούς ελέγχους στις εισόδους, με ξαφνικές εφόδους στα κελιά και τους θαλάμους, μπόρεσαν οι φυλακισμένοι αυτοί αγωνιστές να εξοικονομήσουν χαρτί και μελάνη, για να γραφτούν τα βιβλία και πώς κατόπι τα κρατούσαν και κατάφερναν να κάνουν μαθήματα.

Το βιβλίο τούτο, που προοριζόταν για την Γ’ και Δ’ τάξη του Δημοτικού, όπως είχε κατατάξει τους «μαθητές» του ο Μιχ. Παπαμαύρος, γράφτηκε, καθ’ υπαγόρεση του ίδιου, από το φυλακισμένο αγωνιστή Σπύρο Μήλα – σε δυο αντίτυπα. Ο τίτλος του θυμίζει την ομώνυμη συλλογή διηγημάτων του Γιάννη Βλαχογιάννη. Μα δεν ήταν και τούτα τα χρόνια μεγάλα κι ίσως και με πιο μεγάλη συνειδητότητα;

Τα θέματά του αγκαλιάζουν όλη την περίοδο από το 1940 ως τις μέρες εκείνες. Ιστορίες απλές, πικρές, όπως τις άκουσε από το στόμα των ταλαιπωρημένων συγκρατουμένων του, κι άλλες γεμάτες αγωνιστικότητα και πάθος. Το Αναγνωστικό, πέρ’ απ’ τις καθαρά ιστορικές ή αγωνιστικές αναφορές, περιέχει και κομμάτια γεμάτα πόνο και τρυφερότητα, όπως εκείνο της συνομιλίας του σιδεροδέσμιου πατέρα με τη μικρή κορούλα του στο τρένο ή εκείνο της γριούλας που επισκέπτεται το μοναχογιό της στη φυλακή κ.α.

Αλλού, πάλι, ο πόνος για τους άδικους διωγμούς και τις φυλακίσεις ξεσπά σαν διαμαρτυρία και παράπονο, μαζί με τον πόθο για λευτεριά, έτσι όπως τον είχε τραγουδήσει κι ο Ρήγας. Οι δεσμώτες, από μόνοι τους, χύνουν σε στίχους, όχι και τόσο άτεχνους, ό,τι βαθιά τους συγκλονίζει:

Ως πότε, αδέρφια μας, θα ζούμε
μέσα σε άγριες φυλακές
μες στης Αιγίνης τα μπουντρούμια
να σβήνουν όμορφες ζωές;

Ως πότε πια αλυσοδεμένοι
θα ζούμε μέσα στη σκλαβιά
σάρκες και κόκκαλα να λιώνουν
μέσα στ’ ανήλιαγα κελιά;

Και πόσο ανθρώπινη, πόσο ζεστή η όλη εκείνη ατμόσφαιρα, που δημιούργησαν την Πρωτοχρονιά του 1947 οι κρατούμενοι για να δώσουν στους συναγωνιστές τους κουράγιο και ελπίδα, μια ελπίδα τόσο εύθραυστη, αφού το ήξεραν όλοι πως για πολλούς από δαύτους το εκτελεστικό απόσπασμα είχε κιόλας οπλίσει τ’ αυτόματά του.

Ανήκει δικαιωματικά κάθε τιμή σ’ αυτούς που, με τέτοιες ή παρόμοιες δραστηριότητες, κράτησαν ολόρθη την ψυχή των απλών, φτωχών ανθρώπων του λαού, των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Τιμή και δόξα αθάνατη στο μεγάλο παιδαγωγό, το σοφό αγωνιστή Μιχάλη Παπαμαύρο, που σ’ αυτές τις ώρες τις πικρές και τις δύσκολες στάθηκε πλάι στους αγράμματους χωριάτες, κι αψηφώντας απειλές και κινδύνους, με τα τρέμοντα από την παγωνιά, τα γεράματα και τις κακουχίες της εξορίας και των φυλακίσεων  χέρια του, τους χάρισε απλόχερα το φως της γνώσης, που τόσο τη στερήθηκαν και τόσο τους ήταν απαραίτητη.

Όσο για μένα, κρατώ μαζί μου σαν φυλαχτάρι ιερό τα «ΜΕΓΑΛΑ ΧΡΟΝΙΑ», για να τα καταθέσω κάποια μέρα στο «Μουσείο της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης», αν και όποτε γίνει, σαν ένα ακόμα ντοκουμέντο του αγώνα για μια Λαϊκή Παιδεία στη χώρα μας

Αθήνα 1989                                                                               ΧΑΡΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.Κράτησα την ορθογραφία των χειρογράφων, με το πολυτονικό σύστημα κλπ., από σεβασμό σε ό,τι μου παραδόθηκε

2.Τα σκίτσα του Αναγνωστικού είναι φιλοτεχνημένα από κάποιον από τους ίδιους τους κρατούμενους.

«Μα εμείς τι ξέρουμε γι’ αυτόν;» ρωτάμε με τη σειρά μας,  για τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, φωτισμένο εκπαιδευτικό, σημαντικό ποιητή και πεζογράφο, θεατρικό συγγραφέα, ιστορικό μελετητή της Λογοτεχνίας και της Παιδικής Λογοτεχνίας, πολυγραφότατο συγγραφέα, Χάρη Σακελλαρίου… Παραθέτουμε λίγα στοιχεία:

Χάρης Σακελλαρίου (1923-2007)

Ο Χάρης Σακελλαρίου γεννήθηκε το 1923 στο χωριό Θαυμακός του Δομοκού Φθιώτιδας, από φτωχή αγροτική οικογένεια.

Το 1941, μαθητής Γυμνασίου στη Λαμία, έγινε μέλος της ΟΚΝΕ και εντάχτηκε στο ΕΑΜ Νέων.

Το 1943 εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και στον Εφεδρικό ΕΛΑΣ και τραυματίστηκε. Το 1944 έγινε γραμματέας του Τομέα της ΕΠΟΝ Καλλιθέας, στην ορεινή Δυτική Φθιώτιδα.

Βγήκε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας όπου σπούδασε στο «Παιδαγωγικό Φροντιστήριο» της ΠΕΕΑ (1944) όπου είχε καθηγητές τον Μιχάλη Παπαμαύρο και τον Κώστα Σωτηρίου. Με τον Μ. Παπαμαύρο συνεργάστηκε για το Αναγνωστικό της ΠΕΕΑ των Ε΄ – ΣΤ΄ τάξεων «Ελεύθερη Ελλάδα», όπου δημοσιεύτηκαν κείμενά του.

Συνέχισε τις σπουδές του, μετά την απελευθέρωση. Με πολλές δυσκολίες και στερήσεις σπούδασε παιδαγωγικά, φιλολογία, καθώς και Lettres Modernes στο πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence στη Γαλλία.

Από το 1951 έως το 1986 υπηρέτησε ως δάσκαλος, διευθυντής σχολείων, επιθεωρητής, σχολικός σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ειδικός συνεργάτης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και μέλος επιτροπών για τη σύνταξη των προγραμμάτων των γλωσσικών μαθημάτων και των αντίστοιχων βιβλίων «Η Γλώσσα μου».

Ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου: ποίηση, διήγημα, μυθιστόρημα, θέατρο, μελέτη, δοκίμιο. Συνεργάστηκε σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες, κι έχει δημοσιεύσει σε βιβλία αρκετές εργασίες του.

Ποιήματα του έχουν δημοσιευτεί και σε γαλλικά και ιταλικά περιοδικά.

Έχει συγγράφει λεξικά γλωσσικής παιδείας και υπήρξε συνεργάτης σε φιλολογικά θέματα της εγκυκλοπαίδειας «Υδρία».

Ασχολήθηκε με την παιδική λογοτεχνία συγγράφοντας λογοτεχνικά έργα για παιδιά αλλά μέσα από τη μελέτη και έρευνα γύρω από την ιστορία και τα προβλήματα της παιδικής λογοτεχνίας.

Υπήρξε διευθυντής της ετήσιας έκδοσης «Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας», που κυκλοφορούσε από το 1986 έως το 2002 και της φιλολογικής επιθεώρησης «Νεοελληνικός Λόγος».

Το βιβλίο του για παιδιά «Το θυμωμένο ποτάμι», περιλήφθηκε στο διεθνή τιμητικό πίνακα της IBBY. Έχει βραβευτεί από το ΥΠΕΠΘ, την Ακαδημία Αθηνών και λογοτεχνικούς φορείς.

Ο Χάρης Σακελλαρίου έφυγε από τη ζωή τον Φλεβάρη του 2007 αφήνοντας πίσω του σπουδαίο έργο που αποτελείται από  περίπου 35 βιβλία για ενηλίκους, πάνω από 40 για παιδιά και για νέους και ανυπολόγιστου μεγέθους αρθρογραφία.