Η δικτατορία της επιτυχίας

Διαβάζουμε πολλές φορές πως η Αρχαία Σπάρτη ήταν μια κοινωνία “σοβιετικού τύπου”, στρατοκρατική αλλά με στοιχεία ισότητας και κοινοκτημοσύνης, σε αντίθεση με τη δημοκρατική Αθήνα, που καλλιεργούσε τη φιλοσοφία, τις τέχνες και την αγωγή του πολίτη, αλλά έκλεινε τις γυναίκες στο γυναικωνίτη. Αυτές οι αναγωγές είναι κάπως χοντροκομμένες κι επικίνδυνες, ιδίως όταν συγχέεται η πρωτόγονη κοινότητα και τα κατάλοιπά της με το στόχο της οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας. Θα αρκούσε να τις καταρρίψει όμως και μόνο μια αναφορά στο ‘θεσμό’ του Καιάδα, που προσιδιάζει σαφώς στο “ιδανικό” της αριστείας και το φιλελεύθερο “σαξές στόρι”.

Όσοι αριστεύουν πάνε μπροστά και προοδεύουν. Οι υπόλοιποι είναι χρυσές μετριότητες που στέκουν βαρίδια στην εξέλιξη, εμποδίζοντας την ανάπτυξη. Οι έξυπνοι και ικανοί προχωράνε, ενώ αυτοί που αποτυγχάνουν πρέπει να αναρωτηθούν γιατί δεν είναι αποτελεσματικοί και να κάνουν την αυτοκριτική τους.

Η φιλελεύθερη οπτική περιστρέφεται πάνταγύρω από το άτομο -κι η κοινωνία για αυτήν δεν είναι παρά ένα άθροισμα μεμονωμένων ατόμων. Δεν υπάρχει αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά των μαθητών που απέτυχαν να πιάσουν τη βάση το δέκα ή να περάσουν στη σχολή της προτίμησής τους. Δεν είναι αποτυχία της κοινωνίας που αφήνει αναξιοποίητες τις κλίσεις και τις ικανότητες κάθε μέλους της, αλλά του κάθε ατόμου ξεχωριστά, που δεν προσαρμόζεται στο περιβάλλον, δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις, γιατί δεν αντέχει στην πίεση. Με δυο λόγια, δεν αποδίδει καλά, γιατί δεν είναι ανταγωνιστικός.

Το μέλλον ενός παιδιού κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από ένα μαραθώνιο εξετάσεων, από την ικανότητά του να αντεπεξέλθει στο άγχος, την πίεση, τη ματαιότητα μιας στείρας, στεγνής εκπαιδευτικής διαδικασίας, με παπαγαλία κι αποστήθιση, όπου η πραγματική γνώση είναι μονίμως και αδικαιολόγητα απούσα. “Δε στερήθηκα τίποτα, έκανα και τις βόλτες μου, είχα πρόγραμμα” είναι το αφόρητο κλισέ που επιχειρεί να κρύψει ή να διασκεδάσει τον κόπο και τις στερήσεις στις οποίες υποβάλλεται ένας νέος μαθητής, για να αριστεύσει. Μόνο που σήμερα το πτυχίο δεν είναι εγγύηση για την επαγγελματική αποκατάσταση, αλλά κατά κανόνα ένα χαρτί χωρίς αξία, κι ένα διαβατήριο για την ανεργία. Δεν υπάρχει δηλαδήκαν ικανοποιητική ανταμοιβή για όσους μαθητές σκίζονται να περάσουν στη Νομική ή την Ιατρική. ¨

“Στερήθηκα πολλά, αλλά το μέλλον μου εξακολουθεί να είναι το ίδιο αβέβαιο. Είχαν πρόγραμμα”, θα ήταν μια πιο ειλικρινής εκδοχή της κλασικής ατάκας.

Οι αντιδράσεις κάποιων γονιών που αρνούνται να μεταφέρουν την πίεση στα παιδιά τους, και να τα κατηγορήσουν για την… “αποτυχία” τους, είναι ασφαλώς υγιές αντανακλαστικό. Ο κόσμος δε σταματά στις εξετάσεις, είτε είναι θετικό είτε αρνητικό το αποτέλεσμα σε αυτές.

Αλλά δεν αρκεί μόνο αυτό. Η αυτονόητη αντίθεση στην τρελή κούρσα των εξετάσεων, τον ανταγωνισμό με τους συμμαθητές, για να αναδειχτούν ο Χαϊλάντερ που θα μείνει στο τέλος κι οι άριστοι που θα έχουν αφομοιώσει από μικροί τον κανιβαλισμό ως ανώτατη αξία της αστικής κοινωνίας, που μετράει τους ανθρώπους, για να τους κατατάξει, η αντίθεση σε όλα αυτά δεν είναι ένας συμβιβασμός με την αποτυχία. Είναι αντίθεση στα κριτήρια που ορίζουν την επιτυχία και τον τρόπο που έρχεται…

Αντίθεση στον εξετασιοκεντρικό ζουρλομανδύα του εκπαιδευτικού συστήματος, την κοινωνία που τον υπαγορεύει, που διδάσκει σε αυτές τις τρυφερές ηλικίες τον ανταγωνισμό και τα κριτήρια της αγοράς, για τις αυριανές γενιές εργαζομένων. Γιατί αν αύριο, μεθαύριο, βρεθείς χωρίς δουλειά, πάει να πει πως δεν είσαι αρκετά άξιος κι οφείλεις να βελτιωθείς, να επιμορφωθείς, για να γίνεις ανταγωνιστικός. Ενώ αν αρχίσεις να διεκδικείς μια κοινωνία χωρίς ανεργία, κανιβαλισμό και κοινωνικό Καιάδα για αυτούς που δεν “αριστεύουν” με τα κριτήρια της αγοράς, θεωρείσαι εραστής του κρατισμού και βολεμένος…

Υστερόγραφο
Ένα βίντεο από την άλλη άκρη του Ατλαντικού, με μια μαζορέτα που μαθαίνει εξαναγκάζεται να κάνει σπαγκάτο από την προπονήτριά της. Ίσως να μη συνδέεται άμεσα με τα παραπάνω, αλλά είναι χαρακτηριστικό της λογικής, που περιστρέφει τα πάντα γύρω από το αποτέλεσμα.