Δημήτρης Κουτσούμπας: «Μπορούμε λοιπόν να επανέλθουμε στον Δημήτρη Γληνό…»

«Τιμώντας τον Δημήτρη Γληνό, τιμάμε τη διαχρονική συμβολή του στη συνεχή αναζωογόνηση της μαρξιστικής σκέψης στη χώρα μας», τόνισε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας μιλώντας στην μεγάλη εκδήλωση, με αφορμή τα 80 χρόνια από τον θάνατό του κομμουνιστή διανοούμενου, που διοργάνωσαν το Τμήμα Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ, η ΤΟ Εκπαιδευτικών και η ΤΟ Πανεπιστημίων – Ερευνας της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ παρουσία πλήθους κόσμου από τους χώρους της Εκπαίδευσης, δασκάλων, καθηγητών, πανεπιστημιακών, φοιτητών αλλά και εργαζομένων.

Ο Δ. Κουτσούμπας σημείωσε πως «έχουμε στις “αποσκευές” μας τις σύγχρονες επεξεργασίες του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ. Μπορούμε λοιπόν να επανέλθουμε στον Δημήτρη Γληνό με τη ματιά μας καρφωμένη σε αυτό που ο ίδιος έθετε ως υπέρτατο καθήκον του: “Να σπάσουν όλες οι αλυσίδες, να γκρεμιστούν όλα τα τείχη που κρατούν στα σκοτάδια και στην αδυναμία, τα εκατομμύρια των σύγχρονων σκλάβων”, όπως ο ίδιος το έθετε στο περιοδικό “Νέοι Πρωτοπόροι” το 1933. Αυτό ακριβώς δηλαδή που είναι και ο στρατηγικός στόχος του ΚΚΕ στα 105 χρόνια της Ιστορίας του.»

Υπογράμμισε ότι «ο Γληνός είναι γνήσιο παιδί της εποχής του. Αποδεχόμενος και αφομοιώνοντας τον μαρξισμό και τον κομμουνισμό, συναντιέται με την ανάγκη μιας ανατρεπτικής ανασύνθεσης του κόσμου ως ολότητα. Την επανάσταση» και τόνισε: «δυναμώνουμε την προσπάθειά μας, για να ισχυροποιηθούν ακόμα περισσότερο όλα τα επαναστατικά χαρακτηριστικά του ΚΚΕ, ως πρωτοπορίας, να αυξηθεί η ικανότητά μας να δρούμε ως επαναστατική πρωτοπορία “παντός καιρού”. “Γιατί ερχόμαστε από πολύ μακριά και πάμε πολύ μακριά, γιατί η υπόθεση του προλεταριάτου, ο κομμουνισμός,  είναι η πιο καθολικά ανθρώπινη,  η βαθύτερη, η πιο πλατιά”. Σε αυτή την υπόθεση ο δάσκαλος Δημήτρης Γληνός, μας εμπνέει.»

Εγιναν παρεμβάσεις από τους Θοδωρή Κωτσαντή, Γραμματέα του ΚΣ της ΚΝΕ, Δημήτρη Κοιλάκο, μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ, και Βασίλη Μόσχο, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ. (Διαβάστε παρακάτω αναλυτικά).

Στο φουαγιέ της αίθουσας στον Περισσό είχε στηθεί μια πλούσια και ενδιαφέρουσα έκθεση ντοκουμέντων τόσο από το Αρχείο του ΚΚΕ όσο και από το Ιδρυμα «Γληνός», που στο άνοιγμα της εκδήλωσης το ΚΚΕ απηύθυνε τις ευχαριστίες του σε αυτό και ιδιαίτερα στον Γραμματέα του ΔΣ και υπεύθυνο των Αρχείων του, κ. Γιώργο Μπουμπού, για την αμέριστη βοήθειά του.

Οι επισκέπτες είδαν στην έκθεση το πτυχίο του Δ. Γληνού από τη Φιλοσοφική Σχολή το 1905, το διαβατήριό του, φωτογραφίες με την οικογένειά του, ιδιόχειρες αφιερώσεις στον Γληνό από τον Ν. Καζαντζάκη, τον Κ. Βάρναλη, τον Γ. Ιμβριώτη, χειρόγραφα και άρθρα του Γληνού από τον «Νουμά», την «Αναγέννηση», τον «Νέο Δρόμο» και φυσικά τον «Ριζοσπάστη» και την ΚΟΜΕΠ. Ξεχωριστή ήταν και μια προθήκη αφιερωμένη στο ταξίδι του στην ΕΣΣΔ το 1934, με εισιτήρια θεάτρου, κινηματογράφου, κουπόνια σίτισης, άρθρα που έγραψε μετά την επιστροφή του, αλλά και υλικά από το Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων. Στην έκθεση υπήρχαν ακόμα βιβλία και μελέτες που ο ίδιος είχε συγγράψει, καθώς επίσης φωτογραφίες και υλικά από τις εξορίες, χειρόγραφά του, κείμενα διαμαρτυρίας των κρατουμένων, εφημερίδες της εποχής, αλλά και γράμματα από και προς την οικογένειά του, ενώ άλλη μια προθήκη αφορούσε εκδόσεις τιμής προς αυτόν μετά τον θάνατό του.

Οι επισκέπτες έλαβαν ως αναμνηστικό από την εκδήλωση μια κάρτα με φωτογραφία του Γληνού με συνεξόριστούς του στον Αη Στράτη και τα λόγια του: «Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που ζει και πεθαίνει για ένα μεγάλο ιδανικό».

Η ομιλία του Δημήτρη Κουτσούμπα

Φίλες και φίλοι,

συντρόφισσες και σύντροφοι

Σήμερα, τιμώντας τον Δημήτρη Γληνό, τιμάμε τη διαχρονική συμβολή του στη συνεχή αναζωογόνηση της μαρξιστικής σκέψης στη χώρα μας, που αγκάλιασε ένα οπωσδήποτε διευρυμένο πεδίο ενδιαφερόντων.

Το πολύπλευρο έργο του άλλωστε έχει τέτοια σημασία που αναγνωρίστηκε από την UNESCO, τοποθετώντας τον, μεταξύ των 100 πιο σημαντικών διανοούμενων όλου του κόσμου, που με τον στοχασμό και τη δράση τους, είχαν σημαντική συμβολή στην υπόθεση της εκπαίδευσης από την εποχή της αυγής του ανθρώπινου πολιτισμού έως τις μέρες μας.

Στο πρόσωπο του Γληνού εντοπίζουμε μια προσωπικότητα που έκανε πράξη την καινοτομία, όχι με το στενό και αγοραίο περιεχόμενο που της δίνουν οι διάφοροι κυβερνώντες, αλλά με αυτό που μπορεί να συνοψιστεί με την επιδίωξη: “Η επιστήμη να σκέφτεται ανθρώπινα και κάθε άνθρωπος να σκέφτεται επιστημονικά”.

Όμως, δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί, όταν η μόρφωση, η παιδεία, η επιστημονική έρευνα, προσαρμόζεται ακόμη περισσότερο στις ανάγκες της καπιταλιστικής αγοράς, όπως με το νομοσχέδιο για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων – επιχειρήσεων, που ανακοινώθηκε σήμερα από τον κ. Μητσοτάκη και το οποίο συνιστά αντιδραστική τομή και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί από τη νεολαία και τον λαό μας.

Ας επανέλθουμε όμως στον Δημήτρη Γληνό. Ο ίδιος ο Δημήτρης Γληνός, προσδιόριζε την πορεία της σκέψης του από τον υπέρμαχο της καθαρεύουσας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα Μυστριώτη προς τον μεγαλύτερο επαναστάτη που ανέδειξε το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, τον Λένιν, που το 2024 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατό του.

Φυσικά, το Κόμμα μας έχει επανειλημμένα τιμήσει τον Δημήτρη Γληνό. Ήδη από τον πρώτο χρόνο μετά τον θάνατό του, με μια σειρά αφιερώματα στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, σε άλλες εκδόσεις. Αλλά και μετέπειτα, το 1982 και το 1997, με επιστημονικά Συμπόσια του Κέντρου Μαρξιστικού Ερευνών και με αντίστοιχες εκδόσεις της Σύγχρονης Εποχής και πιο πρόσφατα του περιοδικού Θέματα Παιδείας.

Το πολυσχιδές έργο του είναι ανεξάντλητο. Μπορούμε να ανατρέχουμε σε αυτόν και να αντλούμε διδάγματα για το πώς να προσεγγίζουμε τα διάφορα σύγχρονα φαινόμενα της εποχής μας. Πιστεύουμε, ότι αυτό θα αναδειχθεί και στις ομιλίες που θα ακολουθήσουν.

Σήμερα, έχουμε στις “αποσκευές” μας τις σύγχρονες επεξεργασίες του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ. Μπορούμε λοιπόν να επανέλθουμε στον Δημήτρη Γληνό με τη ματιά μας καρφωμένη σε αυτό που ο ίδιος έθετε ως υπέρτατο καθήκον του: “Να σπάσουν όλες οι αλυσίδες, να γκρεμιστούν όλα τα τείχη που κρατούν στα σκοτάδια και στην αδυναμία, τα εκατομμύρια των σύγχρονων σκλάβων”, όπως ο ίδιος το έθετε στο περιοδικό “Νέοι Πρωτοπόροι” το 1933.

Αυτό ακριβώς δηλαδή που είναι και ο στρατηγικός στόχος του ΚΚΕ στα 105 χρόνια της Ιστορίας του. Θέσαμε και θέτουμε συνεχώς στο επίκεντρο της προσοχής μας αυτή την υπόθεση: Την πνευματική ανύψωση της εργατικής τάξης και όλων των καταπιεσμένων στρωμάτων, για την απόσπασή τους από την επιρροή της αστικής ιδεολογίας, το ξεπέρασμα των μορφωτικών ανισοτήτων που πηγάζουν από τις ταξικές αντιθέσεις της εκμεταλλευτικής κοινωνίας του καπιταλισμού, την αντιπαράθεση και με τις παλιές και με τις σύγχρονες μορφές ιδεολογικής χειραγώγησης.

Φυσικά, το ενδιαφέρον αυτό δεν είναι και δεν ήταν ποτέ ακαδημαϊκό. Σκεφτείτε μόνο πόσοι και πόσοι κορυφαίοι επιστήμονες, παιδαγωγοί –υπό την ακτινοβόλο επίδραση της Οκτωβριανής επανάστασης- στρατεύτηκαν στο ΚΚΕ ή δίπλα του, άφησαν πίσω τους ανυπέρβλητες θεωρητικές παρακαταθήκες και πρακτικό εκπαιδευτικό έργο για τη μόρφωση του λαού μας.

Αρνήθηκαν όμως τις δάφνες και τις τιμές του συστήματος. Και γι’ αυτήν τους την επιλογή κάποιοι εξορίστηκαν, πολλοί πέθαναν φτωχοί και χωρίς την ακαδημαϊκή αναγνώριση άλλων. Όμως έμειναν στη συνείδηση του λαού ως Δάσκαλοι με το Δ κεφαλαίο. Ανάμεσα σε αυτούς, σύμφωνα με τους ίδιους, ξεχωρίζει ο Γληνός, ως ο δάσκαλός τους. Προσωπικότητες που το έργο τους βαραίνει ως κληρονομιά και παρακαταθήκη την ιστορία του ΚΚΕ, αποτελεί μέρος αυτής της ιστορίας. Δίνει όμως και συμπέρασμα πολύτιμο, που κρατάμε εμείς, αλλά πολύ περισσότερο πρέπει να διαφυλάξουν ως κόρη οφθαλμού οι νέες γενιές των επιστημόνων: Ότι «η πρωτοπόρα σκέψη ανθίζει στον αγώνα για την κατάργηση της εκμετάλλευσης».

Φίλες και φίλοι,

συντρόφισσες και σύντροφοι

Πολλά μπορούν να ειπωθούν και να γραφτούν για το έργο του Γληνού. Είμαστε σίγουροι ότι πολλές νέες και πολλοί νέοι, δάσκαλοι, καθηγητές, επιστήμονες και ερευνητές, θα αναμετρηθούν με το βάθος και το εύρος του έργου του. Θα εμπνευστούν από τη σκέψη και τη δράση του.

Ο Γληνός δεν κατακερματίζεται. Ως ενιαίο σύνολο αντιμετωπίζεται. Είναι ο Γληνός του Δημοτικισμού, ο Γληνός του Εκπαιδευτικού Ομίλου της κρίσης και τελικά της διάσπασής του. Είναι ο Γληνός της διαπάλης με την αστική σκέψη της εποχής του, ο Γληνός της φιλοσοφίας. Ο Γληνός που κατακεραυνώνει τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τον φασισμό. Είναι ο Γληνός της εξορίας, των εκτοπισμών και των επιστολών προς τους φοιτητές, ο Γληνός, μέλος του Πολιτικού της Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ.

Στο γίγνεσθαι της συνεχούς επαναστατικοποίησης της σκέψης του, αναβλύζουν και οι τομές στο έργο του και στη ζωή του.

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Ο Δημήτρης Γληνός ασφυκτιούσε από τα ίδια τα εμπόδια που του έθετε η αστική σκέψη. Ήθελε να απελευθερωθεί και τελικά απελευθερώθηκε από τα δεσμά της και φυσικά από την εξυπηρέτηση των αστικών συμφερόντων.

Αυτό φυσικά δεν αναιρεί το γεγονός ότι ο Γληνός, αναπτύχθηκε, προβλήθηκε και αναγνωρίστηκε ως σημαντική προσωπικότητα και μέσα στον αστικό κόσμο. Και μάλιστα, αυτός ο θερμός εναγκαλισμός από την αστική τάξη, έγινε ασφυκτικό σφίξιμο, όπως μας λέει ο Μιχάλης Μερακλής. Και συνεχίζει ο Κώστας Σωτηρίου: “Η αστική τάξη τον ήθελε δικό της […] Πρόθυμη να του προσφέρει και τα ανώτατα αξιώματα για να την εξυπηρετήσει. Ο Γληνός τα περιφρόνησε όλα, πιστός στην εσωτερική φωνή του χρέους. Θυσίασε την άνεσή του, την εύκολη ανάδειξη, την εγωιστική φιλοδοξία. Έδωσε ολοκληρωτικά τον εαυτό του στον αγώνα του λαού κι έπεσε τιμημένος μαχητής στις επάλξεις του”.

Πόσο επίκαιρη είναι αυτή η διαπίστωση για το σήμερα με όλους τους μηχανισμούς εξαγοράς και ενσωμάτωσης που διαθέτει το σύστημα για τους πανεπιστημιακούς, συνολικότερα για προσωπικότητες της διανόησης. Αυτήν την εσωτερική ορμή προς την αλήθεια -που όπως γράφει και Γιάννης Ιμβριώτης είναι το πάθος που τον καίει- μπορούμε να εντοπίσουμε ως πηγή των συνεχόμενων αρνήσεων αλλά και ταυτόχρονα των μεγάλων καταφάσεων στη ζωή του. Τα μεγάλα ΟΧΙ και τα μεγάλα ΝΑΙ του Γληνού στο έδαφος των κοσμοϊστορικών αλλαγών που συνέβαιναν στην Ελλάδα, αλλά και στον κόσμο, μπορούμε να ιχνηλατήσουμε σήμερα με το βλέμμα στο μέλλον.

Τρεις είναι οι κεντρικές πράξεις της ζωής τού Δημήτρη Γληνού σύμφωνα με τον ίδιο. Και μέσα σε αυτές απλώνονται επιμέρους, ωστόσο καθοριστικές, στιγμές που επιδρούν διαλεκτικά, σωρευτικά αλλά και ρηξικέλευθα, στην πορεία του.

Ο ίδιος, στον αυτοβιογραφικό απολογισμό του, το 1936, προσδιορίζει αυτές τις τρεις “στιγμές” ως εξής: Πρώτη: το 1917. Η Θεσσαλονίκη και η δημοτική γλώσσα στα σχολεία, δεύτερη: η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου και η διακήρυξή του 1927, τρίτη: ο κομμουνισμός, το 1936.

Ο Γληνός έζησε οκτώ χρόνια ακόμα από τότε. Αν είχε τη δυνατότητα να συμπληρώσει το βιογραφικό του, οπωσδήποτε θα είχε να πει πολλά για τους κατατρεγμούς, τις εξορίες, κυρίως όμως να πει για την ιστορική εκείνη περίοδο που το ΚΚΕ ως κύριος αιμοδότης της εθνικής αντίστασης έβαλε τη σεμνή του υπογραφή στις λεωφόρους του μέλλοντος.

Φίλες και φίλοι,

Προφανώς, για το Κόμμα μας, είναι αυτονόητο το γιατί τον τιμάμε. Για κάποιους άλλους, νεότερους, ίσως να είναι μια αχαρτογράφητη περιοχή που αγκαλιάζει τα πριν και τα μετά του μεσοπολέμου και να χρειάζεται να τον “συστήσουμε” περισσότερο. Αν λοιπόν ο ίδιος είδε τρεις μεγάλες στιγμές στη ζωή του, δεν θα ήταν καθόλου άστοχο να ρίξουμε φως σε αυτές, ως ιστορικούς κύκλους που συμβολίζουν την ανάπτυξη, τη συνέχεια, τον ρυθμό της ίδιας της ζωής.

Ο πρώτος κύκλος: Αυτός που ο ίδιος τιτλοφόρησε με επίκεντρο το γλωσσικό ζήτημα. Εδώ θα τον συναντήσουμε να συμμετέχει από το 1911, στον Εκπαιδευτικό Όμιλο που αποτελούσε φορέα του αστικού κινήματος του Δημοτικισμού και της συνολικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Δεν ήταν δηλαδή απλά μια λέσχη προβληματισμού. Ο Γληνός έχει επίγνωση ότι το εκπαιδευτικό και το γλωσσικό ζήτημα είναι εν τέλει πολιτικό και ταξικό ζήτημα, χωρίς να εντοπίζει φυσικά ακόμα την προοπτική της εργατικής εξουσίας. Και γι’ αυτό παίρνει το μέρος της αστικής τάξης και του τμήματος εκείνου που πρεσβεύει και επιδιώκει αστικούς εκσυγχρονισμούς.

Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι ο Γληνός ήδη στα 1911 είχε επίγνωση των ορίων της αστικής βενιζελικής παράταξης παρ’ όλο που συνέχιζε, για τουλάχιστον άλλη μια δεκαετία, να εναποθέτει τις ελπίδες του στον βενιζελισμό, για την “από τα πάνω” αστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Γι’ αυτό και το 1911 μετά την καθιέρωση της καθαρεύουσας ως επίσημης εθνικής γλώσσας, γράφει στον Βενιζέλο: “Η ανόρθωσή σου είναι κουροφέξαλα, ίσως δε θ’ αργήσεις να πεισθείς και ο ίδιος”.

Φυσικά, ο Βενιζέλος δεν πείστηκε ποτέ, γιατί δεν ήταν ζήτημα πειθούς. Ακολούθησε την πορεία της τάξης που εκπροσωπούσε, προς το αντιδραστικότερο. Ο Γληνός που δεν μπορούσε ακόμα να κάνει το άλμα, παρέμεινε δέσμιος των αστικών μεταρρυθμίσεων, στέλεχος του βενιζελισμού. Κεντρική πράξη αυτής της περιόδου, κατά τη θητεία του το 1917 ως Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, η εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο με τα νέα αναγνωστικά, όπως τα «Ψηλά Βουνά» και το «Αλφαβητάρι» με τον ήλιο, που η αντίδραση του 1920 ζητά «να καώσι».

Οι πολιτικοί εκπρόσωποι της αστικής τάξης κρατούν ήδη τις αποστάσεις τους κι ο Γληνός το καταλαβαίνει πως δεν υπάρχουν περιθώρια «για ενέργεια στο πλαίσιο των κρατικών θεσμών». Γι’ αυτό κι αρνείται τον διορισμό του με ειδική διάταξη σε θέση πρύτανη για δέκα χρόνια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, θεωρώντας ότι η διδασκαλία του, όπως γράφει ο ίδιος, «δεν θα χωρούσε στα υπάρχοντα πλαίσια».

Τη δεκαετία του 1920 γίνεται πια ολοφάνερο στον ίδιο πως η ίδια η αστική τάξη είναι με την πλευρά της αντίδρασης. Τώρα ο Γληνός αρθρογραφεί στο «Διδασκαλικό Βήμα» κι αναπτύσσει ιδιαίτερες σχέσεις με την αριστερή παράταξη των δασκάλων. Σ’ αυτές τις συνθήκες ξεσπά και η ιδεολογική διαμάχη μέσα στον Εκπαιδευτικό Όμιλο που θα οδηγήσει στη διάσπασή του.

Η διοίκηση του Εκπαιδευτικού Ομίλου χωρίζεται σε δυο βασικές μερίδες. Από τη μία, η πλευρά του Δελμούζου που υποστήριζε πως ο Εκπαιδευτικός Όμιλος πρέπει να μείνει έξω και μακριά από τους ταξικούς αγώνες, με κύριο στόχο του να βοηθήσει στην πραγματοποίηση της «υπερταξικής», «υπερκομματικής» εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Από την άλλη, η ριζοσπαστική – σοσιαλιστική, η οποία όμως δεν είναι ενιαία, πρεσβεύει την άποψη πως η εκπαίδευση καθορίζεται πάντοτε από τη σύνθεση της κοινωνίας και είναι όργανο στα χέρια της κυρίαρχης τάξης, που τη χρησιμοποιεί για να εξασφαλίζει τα συμφέροντά της και να περιφρουρεί τα προνόμιά της. Πως όποιοι υποστηρίζουν την απολίτικη παιδεία, στην ουσία υποστηρίζουν την παιδεία της κυρίαρχης τάξης και παραπλανούν τον λαό. Γι’ αυτό και η εκπαιδευτική αλλαγή προϋποθέτει κοινωνική πολιτική αλλαγή.

Οι θυελλώδες συζητήσεις για την πορεία και τη φυσιογνωμία του Εκπαιδευτικού Ομίλου κατέληξαν στην υπερψήφιση της πρόταση του Γληνού σε αντίθεση με αυτήν του Δελμούζου. Αν και οι προτάσεις των αριστερών μελών του εκπαιδευτικού ομίλου αποσύρθηκαν κατά τη διάρκεια των ψηφοφοριών, αυτό δε σημαίνει ότι από την πλευρά του ΚΚΕ δεν υπήρχε κριτική στο ίδιο το κείμενο της διακήρυξης του Ομίλου μετά την επικράτηση της γραμμής του Γληνού.

Σε μια σειρά άρθρων τα οποία δημοσιεύθηκαν στο πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη τον Αύγουστο του 1927, κρίνεται, ότι το βήμα της πλειοψηφίας του Εκπαιδευτικού Ομίλου και ως εκ τούτου και του Γληνού, είναι μετέωρο. Έγραψε τότε ο Ριζοσπάστης: “Να το σημείο από το οποίο πρέπει να αρχίσει ο πραγματικός ξυπνημός του δασκάλου. Να του δώσουμε να καταλάβει πως ο λυτρωμός του ίδιου μα και του παιδιού απ’ τη σκλαβιά, είναι ο αγώνας του, όχι ο ατομικός, αλλά ο ομαδικός όλων των εργατών της παιδείας στο πλευρό της αδικημένης τάξης, που […]εργάζεται για την ταξική του αποκατάσταση που θα είναι αποκατάσταση όλων των σκλάβων της γης. Αυτό το μήνυμα περιμέναμε από τον σοσιαλιστικό όμιλο. Αυτά έπρεπε να μας πει στο μανιφέστο του. Μα συνέβη ολωσδιόλου το αντίθετο. Όλο το μανιφέστο του είναι γραμμένο για να καταρρίξει τη βασική κατηγορία που του έκαναν οι αντίθετοι ότι καταντά πολιτικό σωματείο”.

Και συνεχίζει αναρωτώμενος ο αρθρογράφος του Ριζοσπάστη: “Μα πώς νομίζει ο όμιλος ότι θα γίνουν πραγματικότητα οι ωρισμένες εκπαιδευτικές του αρχές; […] Και μια που και ίδιοι ομολογούν πως η τάξη που τους υποστήριζε τους κλότσησε[…] τότε τους μένει αφού μάλιστα παραδέχονται και την πάλη των τάξεων, ένα μόνο κόμμα, το κόμμα της Εργατικής τάξης, το Κομμουνιστικό”.

Φυσικά, η κριτική που άσκησε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, ήταν σωστή. Θέτει επί τάπητος το ζήτημα της σχέσης μεταρρύθμισης – επανάστασης και τοποθετεί τις αστικές μεταρρυθμίσεις, στο ιστορικό πλαίσιο όπου η αστική τάξη συνολικά, έχει περάσει στην αντίδραση. Και στα ζητήματα της εκπαίδευσης, η πάλη των τάξεων -η οποία προφανώς περιέχει και το στοιχείο της ιδεολογικής διαπάλης, της διαπάλης ανάμεσα σε εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές αντιλήψεις- τελικά δεν μπορεί παρά να στοχεύει στην επίλυση και του προβλήματος της εξουσίας.

Το 1927 όμως ήταν ακόμα νωρίς για τον Γληνό για να αντιμετωπίσει το θέμα αυτό ολοκληρωμένα και ως κομμουνιστής, παρόλο που συνεχώς ωριμάζει μέσα του η ιδέα της επανάστασης ως προϋπόθεσης και την επίλυση του εκπαιδευτικού προβλήματος. Κάτι που θα εκφραστεί ανάγλυφα στο πρόγραμμα του Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1929 που το πρώτο του κεφάλαιο τιτλοφορείται “Σοσιαλιστική Κοινωνία και Σοσιαλιστική παιδεία”.

Στο μεταξύ η νέα θητεία του Ελευθέριου Βενιζέλου στην κυβέρνηση 1928-1932 δίνει νέα στοιχεία της αντιδραστικοποίησης της αστικής τάξης, αλλά και ξεκαθαρίζει παραπέρα την ιδεολογική και πολιτική εξέλιξη του Γληνού. Ο αντικομμουνισμός γίνεται το επίσημο δόγμα, οι πολιτικές και συνδικαλιστικές διώξεις σκοπεύουν να προφυλάξουν το αστικό καθεστώς από τον εσωτερικό του εχθρό, το εργατικό κίνημα.

Καθόλου τυχαία, μπροστά στη 14η Συνέλευση της ΔΟΕ το 1931, έγγραφο του Υπουργείου Παιδείας προς τους συνέδρους (επί Γεωργίου Παπανδρέου), ασκεί ανοιχτή πίεση και αξιώνει να μην εκλεγεί κανείς από την Αριστερή Παράταξη των δασκάλων στο νέο ΔΣ της ΔΟΕ. Τονίζει μάλιστα, ότι δεν βλέπει απλώς κομμουνιστική ιδεολογία, αλλά κομμουνιστικό κίνδυνο!

Θα αναρωτηθεί κανείς: Τι είναι αυτό που καθιστά τον Γληνό να αποτελεί σημείο τομής στην παιδαγωγική σκέψη; Ο Γληνός σε κάθε φάση της ζωής του δεν αναλύει απλά την εκπαιδευτική πραγματικότητα, αντιπαραβάλλει εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό σχέδιο διεξόδου. Ο Γληνός, κατάφερε να διατυπώσει πρωτότυπη εκπαιδευτική πρόταση, γιατί είχε προσεγγίσει την αστική παιδαγωγική σκέψη και είχε βρεθεί μπροστά στις αντιφάσεις της. Αλήθεια, δείτε πόσο επίκαιρες είναι οι διαπιστώσεις του για το σχολείο στα αστικά κράτη ή για το πώς το αστικό σχολείο δεν μπορεί να αναπτύξει ουσιαστικά την έννοια της συλλογικότητας, γιατί βασίζεται σε μια ατομιστική κοινωνία.

Έχοντας ξεκαθαρίσει τις υποθέσεις του με την αστική τάξη, από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Γληνός θα ενταχθεί οργανικά στην υπόθεση της ιδεολογικής διαπάλης από τη σκοπιά του κομμουνισμού και του ΚΚΕ. Γράφει στον Ριζοσπάστη και στους Νέους Πρωτοπόρους στων οποίων -από τα μέσα του 1933- συμμετέχει στη Συντακτική Επιτροπή, μέχρι να τους κλείσει η δικτατορία του Μεταξά το 1936.

Στο Δοκίμιο Ιστορίας του Κόμματος και στο κεφάλαιο που αφορά στην ηρωική δράση του ΚΚΕ στο Μεσοπόλεμο, γράφουμε χαρακτηριστικά: “Οι Νέοι Πρωτοπόροι ιδρύθηκαν αμέσως μετά την Έκκληση της ΚΔ και την ανάληψη της νέας ηγεσίας του ΚΚΕ με γραμματέα της ΚΕ τον Ν. Ζαχαριάδη. Κυκλοφόρησαν σε μια περίοδο οργανωμένης προσπάθειας των αστών διανοουμένων να παρέμβουν δυναμικά στο χώρο της τέχνης και των κοινωνικών επιστημών για να αντιμετωπίσουν την κομμουνιστική ιδεολογία.

Η τότε αστική διανόηση, επιδίωκε η αστική ιδεολογία να ανακτήσει το έδαφος που είχε χάσει στο πεδίο των γραμμάτων, εξαιτίας της καταβαράθρωσης της «Ελλάδας των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών»”

Πράγματι, το 1933 εκδόθηκε το αντικομουνιστικό περιοδικό «Ιδέα», το οποίο, ανακοίνωσε τον στόχο του στο πρώτο τεύχος, ανάμεσα στα άλλα «να πολεμήσει τις υλικές και τις αιτιοκρατικές θεωρίες που αρνούνται την ελευθερία, την ατομικότητα και το ρόλο της θέλησης” και να χτυπήσει το ταξικό μίσος και τους τυφλούς κοινωνικούς φανατισμούς.

Ο Γληνός πια αναδεικνύεται ως στρατευμένος διανοούμενος με όλη τη σημασία της λέξης. Παίρνει μέρος στη σκληρή μάχη με τους εκπροσώπους της αστικής ιδεολογίας και της λογοτεχνίας. Χαρακτηριστικοί είναι ορισμένοι τίτλοι άρθρων του για την ένταση της πολεμικής ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα καθ’ όλη εκείνη την ιστορική περίοδο. Γράφει για “Ιδεαλιστικά γιατροσόφια”, για “Πνευματικές μορφές της αντίδρασης, για τον “μασκαρεμένο φασισμό του κ. Κανελλόπουλου”, για την “κατάντια της Ακαδημίας και των πνευματικών ιδρυμάτων που ζητούν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων”, ενώ επανέρχεται σε άρθρο του για τον Κανελλόπουλο τιτλοφορώντας το “Και όμως είναι φασίστας και απατεώνας”.

Το καλοκαίρι του 1934 μαζί με τον Κώστα Βάρναλη επισκέφθηκαν την ΕΣΣΔ και συμμετείχαν στο Συνέδριο των Σοβιετικών συγγραφέων. Την εμπειρία τους από αυτό το ταξίδι δημοσίευσαν σε εφημερίδες, αλλά και στα έντυπα Νέοι Πρωτοπόροι και Κομμουνιστική Επιθεώρηση.

Δεν χωρά αμφιβολία, όπως αναδεικνύεται και από τα άρθρα του, ότι η δια ζώσης πείρα που απέκτησε στη Σοβιετική Ένωση, αποτελεί καταλυτικό προωθητικό σημείο στην παραπέρα εξέλιξή του, καθώς γίνεται μάρτυρας των κοσμοϊστορικών ανατροπών και των κατακτήσεων του σοσιαλισμού. “Εκεί έγινε πραγματικότητα η εντολή «να γίνει το προλεταριάτο και όλος ο λαός ο κληρονόμος του καλύτερου που έχει δημιουργήσει ως τώρα η ανθρωπότητα» και ο δημιουργός νέων αξιών πνευματικών που να είναι χτήμα και πηγή χαράς υπέρτερης για όλα τα μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας”, θα γράψει αργότερα.

Το 1936 εκλέγεται βουλευτής με το ψηφοδέλτιο του Παλλαϊκού Μετώπου που στηρίζει το ΚΚΕ. Στα συγχαρητήρια που του δίνουν απαντά: «Το κόμμα με ετίμησε πολύ. Ξαίρω πως δεν έχει άδικο το κόμμα να δυσπιστεί προς τους διανοουμένους. Οι διανοούμενοι του έχουν κάνει πολλά […] Εγώ όμως, συνέχισε, δεν πρόκειται ποτέ να κάνω του κεφαλιού μου. Ακόμη και στην περίπτωση, που διαφωνώ σ’ ένα ζήτημα με μια άποψη του κόμματος, θα ζητήσω από το κόμμα να με πείσει για την ορθότητα της γνώμης του. Στην περίπτωση που δε θα πειστώ, δε θα βγω ποτέ έξω να πω την προσωπική μου γνώμη, αλλά θα πειθαρχήσω στη γνώμη και την απόφαση του κόμματος. Και στην πορεία της εφαρμογής τους, μέσα στην κομματική πράξη, θα προσπαθήσω να πείσω είτε να πειστώ από τα πράγματα τα ίδια, ότι έχω δίκιο είτε ότι έχω άδικο, δουλεύοντας πάντα πάνω στη γραμμή του κόμματος, όπως απαιτεί το συμφέρον του λαού μας». Μάλιστα, ο Γληνός τα λέει αυτά, χωρίς να είναι μέλος του Κόμματος ακόμα.

Σε μια περίοδο που απλώνεται από τον Οκτώβρη του 1935 και ως τον Φλεβάρη του 1939, ξεκινά πια μια νέα φάση στη ζωή του Δημήτρη Γληνού και στις “τιμές” που του επιφύλαξε το αστικό κράτος: Οι εξορίες. Άη Στράτης, Ανάφη, Ακροναυπλία, Σαντορίνη. Περισσότερο, αντιμετωπίστηκαν από τον ίδιο σαν μια ευλογία -έτσι γράφει- για την παραπέρα ιδεολογική του ωρίμανση.

Στην επιστροφή από τον Αη Στράτη, Γενάρης του ΄36 θα ανακοινώσει ότι οριστικά προσχωρεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Στην Ανάφη και στην Ακροναυπλία θα “γίνει ένα” με τους κομμουνιστές και θα προχωρήσει και σε μια μορφή αυτοκριτικής: «Και όμως θα μπορούσα να έχω κάνει, θα έπρεπε να έχω κάνει ακόμη περισσότερα για την αλήθεια, θα έπρεπε να αγωνιστώ για να φωτίσω τους συνανθρώπους μου ακόμη πιο εντατικά. Δεν ήμουνα αρκετά επίμονος, αρκετά δραστήριος. Έχασα πολύν καιρό. Το χρέος είναι ακόμη μεγάλο μπροστά μου. Πρέπει να ολοκληρώσω το χρέος μου…», γράφει από την Ανάφη, στις 12 /4/1937.

Μέσα στην εξορία, άνθρωπος της πράξης όπως ήταν, επιδίδεται στην οργάνωση της ζωής των κρατούμενων. Ένας από τους συγκρατούμενους του, διηγείται: «Από τις πρώτες μέρες, ο δάσκαλος βγήκε μέλος του γραφείου της Ομάδας Συμβίωσης και ανέλαβε το μορφωτικό – εκπολιτιστικό τομέα. Άρχισε ενέργειες και παραστάσεις στο διοικητή του στρατοπέδου […]ζητώντας να μας αποδοθούν τα βιβλία μας, που είχαν κρατήσει, τετράδια, σκάκια κλπ., να παραχωρηθεί ένα μικρό προαύλιο, δίπλα στο μεγάλο, για να χρησιμοποιείται για μελέτη, και να δοθεί άδεια για μορφωτικά μαθήματα και διαλέξεις. Πραγματικά, μας απόδωσαν τα βιβλία, μας παραχώρησαν το προαύλιο – που από τότε ονομάστηκε “προαύλιο Γληνού” – και δόθηκε άδεια για μαθήματα και διαλέξεις – αδιάφορο αν αργότερα ο Μανιαδάκης ξαναπήρε τα βιβλία, απαγόρεψε τις διαλέξεις και έκλεισε το προαύλιο μελέτης. Μόλις δόθηκε η άδεια, ο Γληνός οργάνωσε κανονικές τάξεις από το Δημοτικό ως το Γυμνάσιο (…) .

Ο Γληνός των Πέτρινων Πανεπιστημίων, πολυγραφότατος όντας, θα αξιοποιήσει τον χαμένο χρόνο για τη συγγραφή ορισμένων από τα πιο σπουδαία αριστουργήματα της μαρξιστικής του ωριμότητας. Η “Τριλογία του Πολέμου (μονόλογοι του ερημίτη της Σαντορίνης)”, η μετάφραση και η εισαγωγή στον “Σοφιστή” του Πλάτωνα και αντίστοιχα στη “Γενεαλογία της Ηθικής” του Νίτσε, αποτελούν έργα αυτής της περιόδου. Μέχρι να έρθει η κατοχή.

Ακολουθώντας τη “μοίρα” των μελών του ΚΚΕ, θα παραδοθεί από την Ασφάλεια στους Ιταλούς τον Ιούλη του ‘41. Όμως, λόγω των προβλημάτων στην υγεία, του που ήδη αρχίζουν να εμφανίζονται, αποφυλακίζεται τον Σεπτέμβρη του 1941. Σε αυτά τα δυο χρόνια μέχρι τον θάνατό του γίνεται στέλεχος του ΚΚΕ.

Στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ το Δεκέμβρη του 1942, εκλέγεται στην Κεντρική Επιτροπή και από κει γίνεται μέλος του Πολιτικού Γραφείου και μέλος της Γραμματείας του. Είναι ο συγγραφέας του έργου “Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ”. Γράφει στην παράνομη «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» και στον παράνομο “Ριζοσπάστη” και ξεκινά τη μελέτη “Τα σημερινά προβλήματα του Ελληνισμού”. Προετοιμάζεται για ν’ ανέβει στα “Ψηλά Βουνά” της απελευθερωμένης Ελλάδας, όπου θα σχηματιστεί η Προσωρινή Κυβέρνηση. Δεν θα προλάβει όμως να μπει επικεφαλής της ΠΕΕΑ, όπως ήταν η πρόταση της ΚΕ του ΕΑΜ. Θα πεθάνει πάνω στην εγχείρηση στην οποία ήθελε οπωσδήποτε να υποβληθεί, αν και γνώριζε τους κινδύνους, γιατί επιθυμούσε να είναι σε θέση να προσφέρει με τη συμμετοχή του στην Κυβέρνηση του Βουνού.

Συντρόφισσες και σύντροφοι,

Τιμώντας τον Γληνό και “περπατώντας” στη γραμμή σκέψης που ο ίδιος ακολούθησε, δηλαδή τη δημιουργική ιστορική μελέτη του παρελθόντος, δίνοντας βάρος στην ουσία και όχι στις μορφές, μπορούμε να διατυπώσουμε με σιγουριά τα εξής: Ο Γληνός είναι γνήσιο παιδί της εποχής του. Αποδεχόμενος και αφομοιώνοντας τον μαρξισμό και τον κομμουνισμό, συναντιέται με την ανάγκη μιας ανατρεπτικής ανασύνθεσης του κόσμου ως ολότητα. Την επανάσταση.

Είναι εντυπωσιακό, αν το σκεφτεί κανείς, ότι σε αυτή την υπόθεση, και στο Κόμμα που αποτελεί τον εκφραστή της, συναντιούνται -ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες- οι ζωές, οι διαδρομές και οι πνευματικές ανησυχίες ενός διανοούμενου αποστάτη της τάξης του, του διαμετρήματος του Γληνού κι ενός ηγέτη της τάξης του, όπως ο Νίκος Ζαχαριάδης, του οποίου τα ενδιαφέροντα και οι σκέψεις καταγράφονται στη μελέτη του για τον αληθινό Παλαμά, γραμμένη στις φυλακές της Κέρκυρας. Συναντιούνται λοιπόν, με τις σκέψεις του Γληνού για τη ρήξη με την προγονοπληξία, αναδεικνύοντας τον ρόλο του διανοούμενου που με τη στοχαστική ματιά του εντοπίζει τις ανάγκες της εποχής και τις απηχεί στο έργο του.

Φαίνεται έτσι, ήδη από τα νεαρά βήματα του Κόμματος, αυτό που σήμερα συνειδητοποιείται βαθύτερα ότι το αίτημα για μια καθολική ματιά των πραγμάτων, μπορεί πιο δημιουργικά να γίνει πράξη από τον συλλογικό διανοούμενο, το Κομμουνιστικό Κόμμα, χωρίς φυσικά να υποβιβάζουμε την ατομική ευθύνη που έχουν και οι ίδιοι οι διανοούμενοι της εποχής μας.

Σήμερα, η συλλογικότητα στις αποφάσεις και στην υλοποίησή τους, προϋποθέτει και άνοδο της μορφωτικής, πολιτιστικής δράσης και δημιουργίας. Απαιτεί δημιουργική αφομοίωση του μαρξισμού ως επιστήμης και διαλεκτική μέθοδο σκέψης. Αιτήματα που προφανώς δεν μπορεί να ικανοποιήσει το αστικό πανεπιστήμιο σε καμιά εκδοχή του.

Αν και η σύγχρονη εργατική τάξη είναι πολλαπλά πιο εκπαιδευμένη, διαθέτει γνωστικό υπόβαθρο και ικανότητες που, εκ των πραγμάτων, δεν διέθετε την εποχή του Γληνού, παραμένει το πρόβλημα των προβλημάτων που και ο Γληνός εντόπιζε. Πρόκειται για ανάπτυξη αναντίστοιχη των αναγκών και δυνατοτήτων της εποχής μας.

Κατά μια έννοια λοιπόν, ισχύουν απόλυτα αυτά που έγραφε ο Γληνός του ’32: Ο καπιταλισμός μπορεί να υπάρχει μόνο μέσω της καταστροφής, της δυστυχίας και της αποκτήνωσης του μεγαλύτερου μέρους της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό, ακολουθώντας τη σκέψη του, μπορούμε να αναπτύξουμε ισχυρό αντίδοτο, τόσο στον στείρο ακαδημαϊσμό, όσο και στον εμπειρισμό και κυρίως την προχειρότητα στη σκέψη.

Σήμερα, ωριμάζουμε, όχι μόνο από την άποψη της προγραμματικής εξειδίκευσης για την παιδεία στον σοσιαλισμό, αλλά και στο δύσκολο και σύνθετο προγραμματικό καθήκον να ανοίξουμε συνολικά τον δρόμο για την κατάργηση της κοινωνίας της εκμετάλλευσης. Παράλληλα, μας ενδιαφέρει η ιδιαίτερη – και συνάμα απαιτητική- συμβολή των κομμουνιστών μέσα στην σχολική τάξη, στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα που αποτελεί συνεισφορά στην ίδια την πάλη των τάξεων και σημαντικότατη πλευρά της.

Γνωρίζουμε, ότι η κατοχύρωση των επαναστατικών χαρακτηριστικών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ περνούν αναγκαστικά από την ανάπτυξη της θεωρίας μας σε κάθε επιστημονικό πεδίο. Δεν αρκούν τα κομμουνιστικά αντανακλαστικά, ούτε η γενική εναντίωση στον καπιταλισμό, χωρίς την ανάπτυξη της μαρξιστικής γνώσης. Γι’ αυτό τον λόγο δίνουμε βάρος στους νέους μας συντρόφους, στην ερευνητική τους προσπάθεια, στην ανάδειξη καινούργιων ζητημάτων και προβλημάτων που θέτει η ίδια η ζωή, η πείρα μέσα στον καπιταλισμό. Σε αυτή την υπόθεση κανείς δεν περισσεύει.

Ταυτόχρονα εμπνεόμαστε, για να αναπτύξουμε ακόμα περισσότερο πείσμα και καρτερικότητα, σιγουριά ότι οι καρποί θα ωριμάσουν. Με ετοιμότητα να ανταποκρινόμαστε στις οποιεσδήποτε εξελίξεις και τα γυρίσματα των καιρών.

Δυναμώνουμε την προσπάθειά μας, για να ισχυροποιηθούν ακόμα περισσότερο όλα τα επαναστατικά χαρακτηριστικά του ΚΚΕ, ως πρωτοπορίας, να αυξηθεί η ικανότητά μας να δρούμε ως επαναστατική πρωτοπορία «παντός καιρού».

«Γιατί ερχόμαστε από πολύ μακριά και πάμε πολύ μακριά,

γιατί η υπόθεση του προλεταριάτου, ο κομμουνισμός,

είναι η πιο καθολικά ανθρώπινη,

η βαθύτερη, η πιο πλατιά».

Σε αυτή την υπόθεση ο δάσκαλος Δημήτρης Γληνός, μας εμπνέει.

Παρεμβάσεις στην εκδήλωση για πλευρές της σκέψης και του έργου του Δ. Γληνού