Ρόζα Ιμβριώτη: «Όταν αναφέρεται το όνομα του Δημήτρη Γληνού, ξεπηδάει μπροστά μας ολόκληρος ηθικός κόσμος»

Ένα κείμενο της μεγάλης κομμουνίστριας παιδαγωγού και επιστημόνισσας Ρόζας Ιμβριώτη για τον παιδαγωγό, εκπαιδευτικό, στοχαστή, φιλόσοφο, δημοτικιστή, κομμουνιστή αγωνιστή Δημήτρη Γληνό.

Ο Δημήτρης Γληνός γεννήθηκε στη Σμύρνη, στις 22 του Αυγούστου 1882 και έφυγε από τη ζωή στις 26 του Δεκέμβρη 1943, στην Αθήνα.

Το κείμενο της Ιμβριώτη αποτελεί τον πρόλογο στο βιβλίο του Γληνού «Άρθρα, 1942-1943», εκδ. Μανιφέστο. Το κείμενο περιλαμβάνεται στην εξαιρετική έκδοση «Η Ρόζα της Εκπαίδευσης, της Επανάστασης» (εκδ. ΕΝΤΟΣ – ΠΕΑΦΕ, Αθήνα 2001).

***

Όταν αναφέρεται το όνομα του Δημήτρη Γληνού, ξεπηδάει μπροστά μας ολόκληρος ηθικός κόσμος.

Αυτή την πλευρά, τούτο τον προμηθεϊκό αγώνα θα προσπαθήσω, όσο γίνεται, να δώσω. Νομίζω ακράδαντα, ότι τα ελατήρια που τον ώθησαν σε όσα μεγάλα έπραξε ήταν κατ’ εξοχήν ηθικοκοινωνικά. Να δώσω το μακρυχρόνιο μαρτυρικό αγώνα, το ανέβασμα και το λυτρωμό του.

Η τοτινή νεολαία, 1917 – 1920, ακολουθήσαμε τούτο τον άνθρωπο, από ζωντανό ένστιχτο και λογική συνέπεια, σαν «οδηγητή σ’ ένα καλύτερο κόσμο». Του είμαστε πιστοί, επειδή δε γινόταν για μας αλλιώτικα, γιατί τούτη η εμπιστοσύνη ήταν της ίδιας μας της ύπαρξης η επιβεβαίωση. Αυτός ο άνθρωπος γνώριζε την τέχνη του κι έβαζε τα θεμέλια -είμαστε βέβαιοι- για το υψηλό οικοδόμημα κάθε μελλοντικής αξίας. Θαυμάζαμε τη ζωή του που ήταν μια καθημερινή παλληκαρίσια αυτοβεβαίωση, μια εκπόρθηση κάθε εναντιότητας. Θαυμάζαμε την πληρότητά του, την αδάμαστη θέληση για το αγαθό, το αληθινό, το δίκιο. Η ζωή μας κοντά του καθημερινά δονιζόταν από υψηλούς τόνους.

Στεκόταν μπροστά στα μάτια της τοτινής νεολαίας αυτή η καταπληχτική μορφή του, σαν η κατεξοχήν εθνεγερτική φυσιογνωμία στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα. Ασκούσε στους γύρω του μιαν ανείπωτη γοητεία και μαζί μιαν ανάταση ηθική. Πραγματικά, όποιος πλησίαζε το Γληνό έπρεπε να γδυθεί της αμαρτίας το ντύμα. «Η αλήθεια πρέπει να είναι κανόνας της ζωής μας».

Οι νεαροί οπαδοί του τότες εμπνεόμαστε όχι τόσο από τη βαθιά του επιστημοσύνη, όσο από το παράδειγμά του και την ηθική ειδή του. Την είδη, που σ όλη τη ζωή κατόπιν, η παρουσία της στάθηκε ο χρυσός κανόνας της ζωής μας. «Ακολουθήστε τη ζωή», έλεγε. «Υπηρετήστε την αλήθεια, σπάστε τις αλυσίδες της ψευτιάς. Ελεύθερος είναι εκείνος που υποτάσσεται στην αναγκαιότητα.» Και μαχόταν ο Γληνός, ενώ η αντίδραση λυσσομανούσε γύρω του.

Είναι είκοσι οχτώ χρόνια από το θάνατό του. Αλλά η παρουσία του διαπιστώνεται και τώρα παντού. Διαποτίζει ολόκληρο το λαϊκό κίνημα, και στον ιδεολογικό τομέα μα και στην πράξη. Σε κάθε κρίσιμη στιγμή γίνεται οδηγητής. Ήταν βέβαιος πως θα νικήσει ο λαός. Το είχε πει προφητικά μιλώντας για το σκοπό της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, στις 5 Νοεμβρίου 1924. Αφού σκιαγράφησε το έργο του Ιδρύματος και έδειξε το χρέος των Ακαδημιτών να βοηθήσουν στην εφαρμογή του, τελείωσε με τούτα τα λόγια: «Εμείς μια υπόσχεση μπορούμε να δώσουμε, ότι θα βάλουμε όλη μας τη δύναμη, όλη μας την ψυχή στην υπηρεσία αυτού του έργου. Και είμαι βέβαιος ότι κι αν ακόμα συσκοτιστούν προσωρινά οι σκοποί από το πνεύμα του κακού, που σκορπίζει πάντα την αποπνιχτική του αναθυμίαση στη δύσμοιρη Ελλάδα γύρω από κάθε ζωντανό έργο, και αν ακόμη πνίξουν οι αναθυμιάσεις αυτή την προσπάθειά μας, θα έλθει χωρίς άλλο η μέρα, που θα λάμψει ο ήλιος της νέας ζωής σκορπίζοντας όλα τα σκοτάδια. Πάντα εμείς πιστεύουμε ότι ο λαός μας δεν είναι προορισμένος να πεθάνει ή να σέρνεται άδοξα στην ουραγία των άλλων πολιτισμένων λαών. Εμείς πιστεύουμε πως ο λαός μας μπορεί να δώσει πολύτιμα στοιχεία στην ανθρωπιστική διάταξη του κόσμου. Κι αν αυτό είναι αληθινό, τότε χωρίς άλλο θα έλθουν από το έθνος αυτό κι οι συνεχιστές τού έργου που αρχίζει σήμερα.»

Και δόθηκε ολόψυχα στο φωτισμό του λαού. Ο Γληνός ήταν άριστα επιστημονικά συγκροτημένος, όμως τα ελατήρια που τον ώθησαν στις γραμμές των αγωνιστών για τη δικαιοσύνη και ελευθερία ήταν ηθικά. Άρπαξε με εμπιστοσύνη τα όπλα του επιστημονικού σοσιαλισμού για να πετύχει, την ηθικοποίηση, την «πληρότητα του ανθρώπου». Δεν ήταν μόνο η επιστημοσύνη που τον έδεσε άρρηκτα στον επιστημονικό σοσιαλισμό, παρά και τα ηθικά συναισθήματα και οι ηθικές αρχές του. Στις δύσκολες, θυμάμαι, ώρες που περνούσε  δεν ήταν μόνο η επιστημοσύνη που τον έστηνε ακλόνητο βράχο, τον οδηγούσε το χρέος να κρατεί τη συνείδηση άγρυπνη. Τον στύλωνε και τον φτέρωνε η χαρά του αγώνα για δικαιοσύνη και ελευθερία.

Σε κάθε διωγμό, σε κάθε προπηλακισμό, σε κάθε κατασπίλωση δυνάμωνε η πεποίθησή του ότι οι αγώνες δεν πάνε χαμένοι, πως τελικά θα νικήσει η αλήθεια. Μου είπε στο νοσοκομείο «Ελπίς» που ήταν περιορισμένος στο θάλαμο των μελλοθανάτων: «Ο αγώνας είναι χαρά, ο θάνατος ακόμα για τέτοιον αγώνα είναι μεθύσι και χαρά».

Οδηγητική του αρχή ήταν τούτο. «Μόνο άμα λυτρώσουμε και δραστηριοποιήσουμε όλες τις δημιουργικές δυνάμεις μπορεί η κοινωνία, με ανάλογη οργάνωση της εξωτερικής της υφής και με μέσο την απολευτερωμένη παραγωγική δύναμη, να διατηρηθεί και να εξυψωθεί». Μπορεί αυτό να φαίνεται στενά οικονομικό αίτημα και ξερό, μα όσο το σκέφτεσαι, τόσο το βλέπεις πως δονίζεται από ασταμάτητη και ανείπωτη αυτοθυσία, γιατί τότε γεννιέται μια προμηθεϊκή θέληση για αναγέννηση. Μια βαθύτατη συμπόνια για την ανθρωπότητα ολόκληρη αναπηδάει.

Πίστευε, ο Γληνός, πως όταν μιλάμε για Παιδεία πρόκειται όχι για μια εξωτερική μόρφωση, παρά για τη διάπλαση της ανθρωπότητας «μέσα στο παιδί». Και έβλεπε πως η ύψωση του λαού μπορεί να γίνει μέσα σ’ ένα «σχολείο παραγωγής». Εδώ αφιέρωσε το ταλέντο του, την ανθρωπιά του, και στο τέλος και την ίδια τη ζωή του. Ο Σίσυφος βρήκε τον τρόπο να λυτρωθεί, να βγει στο ξέφωτο. Πίστευε πάντα στον ηθικό χαραχτήρα, και τον τιμούσε ισάξια με την πνευματική δύναμη κι αποζητούσε το μεταπλασμό του ανάποδου τούτου κόσμου. Γι’ αυτό είδε στο εργατικά κίνημα και στις εργατικές οργανώσεις το μέσο να υψώσει τις μάζες, όχι μόνο οικονομικά παρά και ηθικά και πνευματικά. Έβλεπε ότι ένα μαζικό κίνημα, όπως το εργατικό, με τα αιτήματά του τα οικονομικά και τις διεκδικήσεις για ελευθερία και δικαιοσύνη, μόρφωση και ψωμί, είναι ένα ενιαίο όλο και δεν μπορεί παρά να επενεργεί ηθικά.

Από την ίδια τη ζωή του ο Γληνός είχε γνωρίσει όλες τις τάξεις, από την κατώτερη ως την ανώτερη, κι έβλεπε πως όλοι όσοι ζητούσαν δημοκρατική εξέλιξη δεν το έκαναν μόνο παρορμημένοι από επιστημονικές γνώσεις, παρά από τον πόθο για ελευθερία, αλήθεια και αγάπη. Δεν υποτιμούσε το ρόλο της ανάγκης σαν ελατήριο, όμως η ίδια η ανάγκη, έλεγε, πρέπει να μετατραπεί σε αισθήματα και σε ιδέες κι έπειτα να νικήσει. Στη συνειδητοποίηση της ανάγκης, όμως, οδηγεί τόσο η ηθική εγερσιμότητα όπως και η πνευματική. Ο Γληνός πείστηκε ότι η δημοκρατική παιδεία είναι από τα κύρια αιτήματα του λαού, όπως είναι και το αίτημα για ψωμί, για ελευθερία και ειρήνη. Υποστήριζε ότι η μόρφωση όλου του λαού, το δημοκρατικό σχολείο, δεν είναι ζήτημα μόνο του εκπαιδευτικού κόσμου παρά «εθνική υπόθεση». Αυτής της εθνικής υπόθεσης γίνηκε απόστολος.