Πώς συνέβη ένα μεγάλο ατύχημα όπως του Τσέρνομπιλ σε μια σοσιαλιστική χώρα;

-Πώς συνέβη ένα μεγάλο ατύχημα όπως του Τσέρνομπιλ σε μια σοσιαλιστική χώρα;

Αυτό είναι το ερώτημα που απασχολεί όχι τον ταξικό αντίπαλο, που δεδομένα θέλει να δυσφημήσει τον σοσιαλισμό που γνωρίσαμε στον 20ό αιώνα, αλλά πολλούς καλοπροαίρετους αγωνιστές που βλέπουν θετικά και ταυτόχρονα κριτικά την πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, 34 χρόνια μετά από το πυρηνικό ατύχημα στη Σοβιετική -τότε- Ουκρανία.

Και αυτό ακριβώς επιχείρησε να απαντήσει, μεταξύ άλλων, η εκδήλωση τα “Τσερνόμπιλ” του Καπιταλισμού, στο πρόσαφατο 45ο Φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή, στο Πάρκο Τρίτση, όπου έγινε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με πλούσιο προβληματισμό. Τον περασμένο Γενάρη, ο Οδηγητής κυκλοφόρησε με μια μπροσούρα με τα υλικά από δύο εκδηλώσεις του Φεστιβάλ. Αντιγράφουμε από αυτήν την έκδοση και δημοσιεύουμε ένα μικρό απόσπασμα από την εισήγηση που έκανε στην εκδήλωση η Εύη Γεωργιάδου, και πιο συγκεκριμένα τα σημεία όπου αναφέρεται στο Τσερνόμπιλ και το γενικότερο ζήτημα της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας.

Ερώτηση: Πώς συνέβη ένα μεγάλο ατύχημα όπως του Τσέρνομπιλ σε μια σοσιαλιστική χώρα;

Απάντηση: Ειδικότερα για την περίπτωση του ατυχήματος στο Τσέρνομπιλ, αρχικά πρέπει να επισημάνουμε ότι η τηλεοπτική σειρά του ΗΒΟ περιέχει πλήθος ανακριβειών και διαστρεβλώσεων και αποτελεί μέρος της γενικότερης προπαγανδιστικής αντισοβιετικής αντικομμουνιστικής εκστρατείας. Πλευρές αυτής της λαθεμένης εικόνας είναι, για παράδειγμα, η προβολή με αρνητικό τρόπο του τεράστιου ηρωικού έργου του καθαρισμού του τόπου του ατυχήματος (περισσότεροι από 500.000 συμμετείχαν στις εργασίες καθαρισμού), της γρήγορης απομάκρυνσης του τοπικού πληθυσμού μιας μεγάλης περιοχής, καθώς και η διόγκωση του πραγματικού μεγέθους των επιπτώσεων του ατυχήματος.

Η τηλεοπτική σειρά παραδείγματος χάριν, αναφέρεται σε 93.000 νεκρούς ως συνέπεια του ατυχήματος, αριθμός που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Με βάση τις επίσημες εκθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και άλλων διεθνών οργανισμών, μετά το ατύχημα 28 εργαζόμενοι που συμμετείχαν στις εργασίες καθαρισμού πέθαναν εντός λίγων ημερών. Στη σχετική έκθεση του ΠΟΥ του 2016 αναφέρεται ότι έχουν καταγραφεί 11.000 περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς στον πληθυσμό των γύρω χωρών, με βασική αιτία το ατύχημα. Σε αντίστοιχη έκθεση αναφέρεται ότι το 2006 υπολογίζονταν 6.000 περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδούς και το ποσοστό αυτών που είχαν επιβιώσει έφτανε στο 99,75%. Επίσης, έχουν καταγραφεί άλλες επιπτώσεις όπως αυξημένη πιθανότητα καταρράκτη σε εργαζόμενους καθαρισμού, ψυχολογικές επιπτώσεις κ.ά.

Αυτό που αποκρύπτεται, ή που προβάλλεται με αρνητικό τρόπο από την αστική προπαγάνδα, είναι η αποτελεσματικότητα της οργάνωσης της αρχικής εκκένωσης την επόμενη μέρα του ατυχήματος που αφορούσε τους 50.000 κατοίκους της πόλης Πρίπιατ και πραγματοποιήθηκε μέσα σε 3,5 ώρες με χρήση 1.200 λεωφορείων και 200 φορτηγών. Ας συγκρίνουμε, για παράδειγμα, με το τι δεν έγινε για την εκκένωση του πληθυσμού στο Μάτι ή την καθυστέρηση και τη σύγχυση που δημιουργήθηκε στον πληθυσμό σχετικά με την εκκένωση στις περιπτώσεις άλλων ατυχημάτων (π.χ. πυρηνικά ατυχήματα σε ΗΠΑ και Ιαπωνία, Μποπάλ, Σεβέζο κ.ά.). Η συγκάλυψη της επικινδυνότητας από τις αρχές και η ελλιπής ενημέρωση σε άλλα ατυχήματα στις καπιταλιστικές χώρες, παρουσιάζεται ως τάχα «αποφυγή άσκησης πίεσης» προς τον πληθυσμό.

Η αυτοθυσία και ο ηρωισμός όσων συμμετείχαν στην προσπάθεια αντιμετώπισης των συνεπειών του ατυχήματος στο Τσέρνομπιλ, παρουσιάζεται σαν τάχα αποτέλεσμα εκβιασμών. Το τιτάνιο έργο της γρήγορης απομάκρυνσης του πληθυσμού στο Τσέρνομπιλ με εξασφάλιση στέγασης περίθαλψης και εργασίας, καθώς και των εργασιών καθαρισμού και αποκατάστασης στον τόπο του ατυχήματος, δείχνει την ανωτερότητα του σοσιαλισμού, παρότι ήταν ήδη σε περίοδο υποχώρησης. Η συγκεκριμένη περίοδος, που κυοφορούσε την αντεπαναστατική ανατροπή, συνδέεται άμεσα με τις αστοχίες και τις πιθανές αιτίες του ατυχήματος. Ο πλήρης εντοπισμός των βαθύτερων αιτιών του συγκεκριμένου ατυχήματος δεν έχει προσδιοριστεί ακόμα απ’ την ιστορική και επιστημονική έρευνα η οποία πρέπει να συνεχιστεί. Σίγουρα πρέπει να εκτιμήσουμε ότι αναφερόμαστε στην περίοδο Γκορμπατσώφ, που βρίσκεται σε πορεία υπονόμευσης η ενιαία κεντρική διεύθυνση της οικονομίας, γενικότερα ο κεντρικός σχεδιασμός και ο εργατικός έλεγχος. Το έδαφος ήταν ευνοϊκό για σοβαρή παραβίαση των κανόνων ασφαλείας για να πιαστούν ορισμένοι στόχοι, ακόμα και για σαμποτάζ. Όμως σε κάθε περίπτωση, η εικόνα που παρουσιάζεται στην τηλεοπτική σειρά δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, μόνο γέλιο μπορεί να προκαλέσει σε κάθε καλοπροαίρετο θεατή η αστεία εικόνα που παρουσιάζεται με τους χειριστές να μην ξέρουν τάχα τις οδηγίες και να διαβάζουν το manual την ώρα που εξελισσόταν το ατύχημα για να βρουν τι πρέπει να κάνουν…

Η αστική προπαγάνδα δεν προβάλλει από την άλλη, τις συνέπειες και τις αιτίες των ατυχημάτων σε πυρηνικούς αντιδραστήρες σε καπιταλιστικές χώρες, και κυρίως τα μεγάλα πυρηνικά ατυχήματα στη Φουκουσίμα το 2011 στην Ιαπωνία και στο Three Miland Island στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ το 1979. Το ατύχημα στην Ιαπωνία έχει θεωρηθεί πολύ σοβαρό (στην ανώτερη κλίμακα κατάταξης σοβαρότητας) με μεγάλη διαρροή ραδιενέργειας. Ήδη έχουν καταγραφεί περιστατικά καρκίνων και θάνατοι σε εργαζόμενους αποκατάστασης, καρκίνος του θυρεοειδούς σε παιδιά, ενώ αναμένεται να αυξηθούν τα περιστατικά καρκίνων μέσα στην εικοσαετία. Για το ατύχημα στις ΗΠΑ το 1979 είναι χαρακτηριστικό ότι πολύ λίγα έχουν ειπωθεί και προβάλλεται ότι δεν είχε σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού. Ωστόσο, μελέτες που έχουν δημοσιευτεί αναφέρονται σε αυξημένα περιστατικά καρκίνων στην περιοχή, ενώ πρόσφατη μελέτη (του 2017) δείχνει αυξημένο καρκίνο θυρεοειδούς που σχετίζεται με το ατύχημα. Για τα πυρηνικά ατυχήματα σε Ιαπωνία και ΗΠΑ έχει καταγραφεί ότι δημιουργήθηκε σύγχυση στον πληθυσμό τις πρώτες μέρες, δεν έγινε άμεσα εκκένωση κ.λπ.

Ερώτηση: Μετά από αυτά τα ατυχήματα μήπως μια λύση θα ήταν η εγκατάλειψη της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας;

Απάντηση: Όλες οι τεχνολογίες και οι μορφές παραγωγής ενέργειας έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Το θέμα είναι ποιος κατέχει, ποιος ελέγχει τις ενεργειακές πηγές και τα μέσα παραγωγής και με ποιο κριτήριο αποφασίζει. Η ασφάλεια στη χρήση μιας τεχνολογίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που αφορούν τα εγγενή μέτρα πρόληψης, τα μέτρα πρόληψης για αποφυγή δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων, τη συντήρηση, τα συστήματα ασφαλείας, το σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης, την οργάνωση της εργασίας, τις χρήσεις γης, τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος κ.ά. Στον καπιταλισμό το τι τεχνικά και οργανωτικά μέτρα θα ληφθούν εξαρτάται από την ανάλυση κόστους-οφέλους με κριτήριο την κερδοφορία του κεφαλαίου. Ο σχεδιασμός γίνεται άναρχα από κάθε καπιταλιστική επιχείρηση. Ουσιαστικός κρατικός έλεγχος δεν υπάρχει. Οι ίδιοι οι κανονισμοί ασφαλείας είναι πιο χαλαροί.

Στα χέρια του κεφαλαίου για παράδειγμα, ακόμα και η εγκατάσταση αιολικών πάρκων οδηγεί συχνά σε υπερβολική κατάληψη δασικής γης, έλλειψη μέριμνας για δαπάνη αντιμετώπισης κατολισθήσεων, γίνεται κίνητρο εμπρησμών, υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία από εναέρια και υπόγεια δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, κίνδυνοι πυρκαγιάς, διαταραχή της υδρολογικής ισορροπίας υπόγειων και των επιφανειακών υδάτων κ.λπ.

Επίσης, στα κριτήρια για την επιλογή της μιας ή της άλλης τεχνολογίας πρέπει να εντάσσεται το σύνολο των αναγκών. Πρέπει για παράδειγμα να λαμβάνεται υπόψη και η ανάγκη μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης, η αξιοποίηση εγχώριων πηγών για κάθε χώρα κ.λπ. Όχι να διαλέγουμε ποια ανάγκη θα θυσιάσουμε για το κέρδος. Δεν είναι τυχαίο ότι στις σοσιαλιστικές χώρες υπήρχε κάλυψη των ενεργειακών αναγκών για τα λαϊκά νοικοκυριά στους -20°C.

Στο πλαίσιο του καπιταλιστικού δρόμου ανάπτυξης όπου ο σχεδιασμός της παραγωγής και η λειτουργία των εγκαταστάσεων πραγματοποιείται με κριτήριο την κερδοφορία του κεφαλαίου, η αξιοποίηση κάθε μορφής ενέργειας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την προστασία των εργαζομένων, κατοίκων και περιβάλλοντος. Μόνο στο σοσιαλισμό, όπου κριτήριο της ανάπτυξης είναι η ικανοποίηση του συνόλου των αναγκών μπορεί να υπάρξει λαϊκή ευημερία και να αξιοποιηθεί η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος για την ασφάλεια και την υγεία του πληθυσμού και την προστασία του περιβάλλοντος.

Γι’ αυτό και το δίλημμα «ναι ή όχι στην πυρηνική ενέργεια» είναι πλασματικό. Η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας στην Ελλάδα στις σημερινές κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες όπου κυριαρχεί το κίνητρο του καπιταλιστικού κέρδους, δεν μπορεί να αξιοποιήσει ολοκληρωμένα προς όφελος του λαϊκού συμφέροντος τους ακόλουθους παράγοντες:

•Τις εγχώριες πηγές (νερό, λιγνίτης, αιολική ενέργεια, κοιτάσματα πετρελαίου)

•Τις τεχνικές προϋποθέσεις διασφάλισης της μέγιστης δυνατής ασφάλειας και προστασίας της υγείας εργαζομένων και πληθυσμού καθώς και του περιβάλλοντος (κατάλληλη χωροθέτηση, μέγεθος ισχύος του σταθμού, τεχνολογία τελευταίας γενιάς, συστήματα ασφαλείας, ασφαλής λειτουργία και συντήρηση κ.λπ).

•Αμοιβαία επωφελείς διεθνείς συμφωνίες που θα περιλαμβάνουν μεταφορά τεχνογνωσίας.

Στο πλαίσιο της απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας του μονοπωλιακού ανταγωνισμού και των ιμπεριαλιστικών πολέμων, η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας (όπως και η εισαγωγή υλών ενέργειας, τεχνολογίας ή η εξαγωγή αποβλήτων), κατά κανόνα γίνεται με όρους δυσμενείς για τη δημόσια ασφάλεια και τη λαϊκή κατανάλωση.

Αντίστοιχα πλασματικό είναι και το δίλημμα «ναι ή όχι στην εξόρυξη υδρογονανθράκων».

Η χρήση πυρηνικής τεχνολογίας στην Ελλάδα, η εξόρυξη υδρογονανθράκων και γενικότερα κάθε μορφή ενεργειακής τεχνολογίας, θα πρέπει να κριθεί μέσα σε ένα συνολικό κρατικό σχεδιασμό παραγωγής ενέργειας προς όφελος των λαϊκών αναγκών. Η ασφαλής αξιοποίηση κάθε μορφή ενέργειας με γνώμονα την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών (μείωση ενεργειακής εξάρτησης, φθηνή λαϊκή κατανάλωση, προστασία περιβάλλοντος, εργασιακή και δημόσια υγεία και ασφάλεια κ.λπ.) μπορεί να διασφαλιστεί μόνο στο πλαίσιο της κοινωνικής ιδιοκτησίας ολόκληρου του τομέα της ενέργειας, του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού, της εργατικής εξουσίας.