Τα Τσερνόμπιλ του καπιταλισμού – Η αλήθεια δεν είναι στις τηλεοπτικές σειρές, γκέγκε;

-Ναι αλλά για το Τσερνόμπιλ δε λέτε τίποτα…

Κούνια που τους κούναγε. Το 12ο Φεστιβάλ του 86′ είχε ειδική εκδήλωση για το πυρηνικό δυστύχημα. 33 χρόνια μετά, το 45ο Φεστιβάλ δεν αφήνει να πέσει κάτω αναπάντητος ο ντόρος που προκάλεσε η σχετική βρετανική σειρά, και βάζει τα πράγματα στη θέση τους.

Ήταν μόλις μία από τις πολλές ενδιαφέρουσες συζητήσεις που φιλοξένησε η πρώτη μέρα του Φεστιβάλ και συγκέντρωσε το ενδιαφέρον πάρα πολλών επισκεπτών. Οι εισηγητικές παρεμβάσεις ήταν μεστές κι είχαν το πλεονέκτημα ότι έγιναν με τη μορφή ερωτο-απαντήσεων, εστιάζοντας σε συγκεκριμένους άξονες.

Ο πρώτος ξεκίνησε με κάποια συγκριτικά στοιχεία με κάποια μεγάλα βιομηχανικά δυστυχήματα στη Δύση. Το Τσερνόμπιλ δεν είναι ούτε κατά προσέγγιση το χειρότερο ατύχημα, απέκτησε όμως τη μεγαλύτερη φήμη στο πέρασμα του χρόνου, και όχι προφανώς γιατί πρόκειται για πυρηνικό δυστύχημα.

Η γνωστή τηλεοπτική σειρά παρουσιάζει αρνητικά ακόμα και την οργανωμένη επιχείρηση εκκένωσης της ευρύτερης περιοχής (!), ενώ έχει φαιδρά σημεία, που υποτιμούν τη νοημοσύνη του θεατή, όπως ότι το ατύχημα έγινε, ενώ οι τεχνικοί προσπαθούσαν να διαβάσουν οδηγίες από το εγχειρίδιο…

Πολλές αστικές αναλύσεις αποτιμούν εντελώς αυθαίρετα το ατύχημα ως πιο σοβαρό και από τους μαζικούς θανάτους που προκάλεσαν οι δύο ατομικές βόμβες των ΗΠΑ σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε αναγνωρίσει ως άμεσα θύματα του Τσερνόμπιλ, 28 εργαζόμενους που έσπευσαν άμεσα στο σημείο του ατυχήματος, για την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η ραδιενέργεια που εκλύθηκε στην ατμόσφαιρα αύξησε την πιθανότητα για κρούσματα καρκίνου του θυρεοειδούς, δεν έχει αποδειχθεί όμως η άμεση σύνδεσή της με διάφορα κρούσματα, που χρεώνονται στο δυστύχημα, με τη δύναμη της συνήθειας.

Τα συγκριτικά στοιχεία εκθέτουν την επιλεκτική ευαισθησία του δυτικού κόσμου, αφήνουν όμως ανοιχτό το ζήτημα για τις βαθύτερες αιτίες του δυστυχήματος και την τύχη της πυρηνικής ενέργειας στην κοινωνία του μέλλοντος -που ήταν ο δεύτερος βασικός άξονας. Η εισηγήτρια (Εύη Γεωργιάδου), που τεκμηρίωσε ως ειδικός με πληθώρα ενδιαφέροντα στοιχεία το πρώτο κομμάτι, τόνισε πως πρέπει να συνεκτιμηθεί η αρνητική επίδραση της Περεστρόικα και η χαλάρωση του κεντρικού σχεδιασμού, που δημιουργούσε το αντικειμενικό έδαφος για σαμποτάζ, αλλά και την εκδήλωση ενός τυχαίου λάθους.

Ωστόσο, το ζήτημα της χρήσης κάθε μορφής ενέργειας δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το ευρύτερο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο, ούτε και να το δούμε στατικά, με τα σημερινά δεδομένα. Το ζήτημα της ασφάλειας είναι πολυπαραγοντικό και περιλαμβάνει πολλές παραμέτρους -πχ τεχνικές, οργανωτικές κτλ. Το μόνο σίγουρο είναι πως όταν κριτήριο της παραγωγικής ανάπτυξης είναι ο άνθρωπος και οι ανάγκες του -και όχι το ιδιωτικό κέρδος- τότε υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να φτάσουμε το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα σε αυτό το κομμάτι.

Ωστόσο, ένα πιθανό ατύχημα δε συνηγορεί αυτομάτως στην απόρριψη μιας μορφής, με την ίδια έννοια που τα αυτοκινητιστικά ατυχήματα δε μας οδηγούν συλλήβδην στην απόρριψη των αυτοκινήτων. Το παράδειγμα μπορεί να μοιάζει απλοϊκό, καταδεικνύει όμως ότι σε αυτή την περίπτωση, θα έπρεπε απλώς να επιστρέψουμε στην πρωτόγονη μορφή της κοινωνίας, όπου δεν υπήρχαν ανθρωπογενή ατυχήματα και οικολογοικές καταστροφές.

Στη δική του εισηγητική παρέμβαση, ο Αντώνης Ραλλάτος έπιασε τον μύθο της πράσινης ανάπτυξης, σημειώνοντας μεταξύ άλλων πως εκτός από την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, υπάρχει κι η αντίθεση καπιταλισμού-περιβάλλοντος. Συνεπώς είναι τραγικό λάθος να μιλάμε για το περιβάλλον σαν να είναι “κοινή υπόθεση” για όλους μας γενικά και ανεξαιρέτως.

Έδωσε συγκεκριμένα στοιχεία για τη σύνδεση της καπιταλιστικής ανάπτυξης με τη ρύπανση και τη μόλυνση, ενώ έθιξε και την ενότητα του Αμαζονίου, την τρομακτική αποψίλωση του δάσους που προκαλούν οι σύγχρονοι ρυθμοί υλοτόμησης, πέρα από τις καταστροφικές συνέπειες των πυρκαγιών σε ετήσια βάση, και την υποτίμηση των αντίστοιχων πυρκαγιών στη ζούγκλα της Αφρικής. Μια οικολογική καταστροφή που πολλοί συγκαλύπτουν οικολογώντας ή οικολογίζοντας.

Η εκδήλωση συνεχίστηκε με ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις και ερωτήσεις, πχ για την αλληλεγγύη της Κούβας στα παιδιά της περιοχής γύρω από το Τσερνόμπιλ, τη σοβιετική έρευνα για την πυρηνική σύντηξη, τις δυνατότητες του προηγμένου σοσιαλισμού να αποτρέπει ή πρακτικά να εκμηδενίζει τις πιθανότητες τέτοιων ατυχημάτων, και την ευθύνη που έχουμε ο καθένας ξεχωριστά, αλλά πάντα δρώντας συλλογικά, στο πλαίσιο του αγώνα να αλλάξει ο κόσμος.