«Τα παιδιά μου μεγάλωσαν και πήγαν απ’ άκρη σ’ άκρη του σοβιετικού κόσμου…» – Η παιδική προστασία στην ΕΣΣΔ

«Όσο μπορείς πρόβαλλε μεγαλύτερες απαιτήσεις απ’ τον άνθρωπο, μα παράλληλα δείχνε του όσο μπορείς μεγαλύτερο σεβασμό».

Η προστασία των παιδιών και δη των πιο αδύναμων ήταν ένα από τα πρώτα καθήκοντα της νεαρής σοβιετικής εξουσίας. Η κατάσταση ήταν εκρηκτική. 7.500.000 ήταν περίπου τα εγκαταλελειμμένα παιδιά, λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της στρατιωτικής επέμβασης 14 καπιταλιστικών κρατών ενάντια στην Επανάσταση. Παιδιά του δρόμου, που μέσα στη βιοπάλη συχνά κατέληγαν σε συμμορίες που έκλεβαν, επαιτούσαν, εκ των οποίων μάλιστα τουλάχιστον το 10% έκανε και χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Κύριο καθήκον της εργατικής εξουσίας ήταν η επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος. Σε αυτή την τιτάνια προσπάθεια έδωσαν όλες τους τις δυνάμεις πολλοί Σοβιετικοί παιδαγωγοί. Ανάμεσά τους και ο σπουδαίος Αντόν Μακάρενκο, ο οποίος με την πρωτοποριακή παιδαγωγική μέθοδο που εφάρμοσε στον «σταθμό Γκόρκι» και αργότερα στην «αποικία» Φ. Τζερζίνσκι, συνέβαλε έμπρακτα στο να τεθούν οι βάσεις ανατροπής του σκοταδισμού και της βίας αιώνων ταξικής σκλαβιάς, κατορθώνοντας να καλλιεργήσει εκατοντάδες παιδιά του δρόμου.

Στο «Παιδαγωγικό Ποίημα» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») καταθέτει με γλαφυρό και ζωντανό τρόπο το εκπαιδευτικό του έργο την περίοδο 1920 – 1928. Ενα έργο που υποτασσόταν στην προσπάθεια μόρφωσης εκατοντάδων παιδιών που μέχρι τότε βρίσκονταν στο περιθώριο, δημιουργώντας και διαπαιδαγωγώντας παράλληλα τον «νέου τύπου» άνθρωπο, τον «Σοβιετικό» άνθρωπο, που κλήθηκε να θεμελιώσει και να αναπτύξει το πρώτο κοινωνικό σύστημα στην ανθρώπινη Ιστορία, στο οποίο καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Στο επίκεντρο της παιδαγωγικής σκέψης του Μακάρενκο είναι η θεωρία της «διαπαιδαγώγησης στην ομάδα και με την ομάδα» (κολεκτίβα). Στην κοινωνία δεν υπάρχουν άτομα έξω από αυτήν, γι’ αυτό δεν μπορεί να υπάρχει διαχωρισμός της προσωπικής τύχης του ατόμου, του προσωπικού δρόμου ευτυχίας που να αντιπαρατίθεται στην τύχη και στην ευτυχία της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, για τον Μακάρενκο, ζευγάρι «καθηγητής – μαθητής» δεν υπάρχει, η μέθοδος διαπαιδαγώγησης δεν απορρέει από αυτό το ζευγάρι, αλλά από το σύνολο του σχολείου, από την κολεκτίβα, την οργάνωση και το στιλ δουλειάς της. «Θεωρώ ιδανική κολεκτίβα μόνο την κολεκτίβα που νιώθει την ενότητα, την αλληλεγγύη, τη δύναμή της κ.λπ. και ταυτόχρονα νιώθει πως δεν είναι παρέα φίλων, που συνεννοούνται καλά μεταξύ τους, αλλά κοινωνικό φαινόμενο, κολεκτίβα, οργάνωση, που έχει ορισμένες υποχρεώσεις και ορισμένες ευθύνες».

Βέβαια, το παιδαγωγικό έργο του Μακάρενκο απηχούσε τη συγκεκριμένη εποχή, με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και τα βιώματά της. Ομως, υπάρχουν πολλά στοιχεία που αξίζει να αναφερθούν. Το παιδαγωγικό του έργο έδινε τη δυνατότητα να καλλιεργηθούν μια σειρά προσωπικά γνωρίσματα των αυριανών Σοβιετικών πολιτών, όπως η συμμετοχή στη ζωή της ομάδας, η λογοδοσία, η υπευθυνότητα, η συνειδητή πειθαρχία. Παράλληλα, από τη ζωή της ομάδας δεν απουσίαζε μια πολύμορφη πολιτιστική δραστηριότητα. Το διάβασμα, το θέατρο και ο κινηματογράφος, η ζωγραφική, η μουσική, ο αθλητισμός και οι εκδρομές είχαν τον δικό τους ξεχωριστό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση, πλάι στη διδασκαλία των μαθημάτων.

«Τα παιδιά μου μεγάλωσαν και πήγαν απ’ άκρη σ’ άκρη του σοβιετικού κόσμου. Μου είναι δύσκολο να τα μαζέψω ακόμη και στη φαντασία μου. Με τίποτα δεν μπορείς να πιάσεις τον μηχανικό Ζαντόροφ, σε κάποια από τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα στο Τουρκμενιστάν, δεν μπορείς να κλείσεις ραντεβού με τον γιατρό της Ειδικής Μονάδας Απω Ανατολής του Κόκκινου Στρατού, Βέρσνιεβ ή τον γιατρό Μπουρούν στο Γιαροσλάβ (…)», θα γράψει χρόνια αργότερα ο Μακάρενκο, αποτυπώνοντας «χειροπιαστά» το αποτέλεσμα του Ποιήματός του.

Τα παιδιά σώθηκαν… Αυτός ο άθλος έγινε πραγματικότητα 100 χρόνια πριν σε αφάνταστα πιο δύσκολες συνθήκες. Και αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για να μην ανεχτούμε αυτή την εφιαλτική πραγματικότητα που βιώνουν σήμερα εκατοντάδες απροστάτευτα παιδιά…

Ριζοσπάστης