Αίγινα – Η τελευταία απόδραση

Ο Περικλής της αρχαιότητας είχε πει ότι η Αίγινα είναι μια τσίμπλα στο μάτι της Αθήνας-Πειραιά, που πρέπει να την καθαρίσει άμεσα. Κάτι που καταρρίπτεται εύκολα, με μια απλή ματιά στο χάρτη, όπου βλέπεις τη Σαλαμίνα, ακριβώς απέναντι από το Πέραμα -που είναι ολόκληρο ταξίδι για να πας βέβαια με συγκοινωνία, πόσο μάλλον αν πηγαίνει η ψυχή σου στην Κούλουρη, με το καραβάκι απέναντι. Θα δικαιολογούσε όμως περισσότερο το χαρακτηρισμό, σε αντίθεση με την Αίγινα.

Η εκτίμηση του Περικλή θυμίζει κάπως τα σύγχρονα επιχειρήματα για τα… ζωτικά συμφέροντα μιας υπερδύναμης στην άλλη άκρη του κόσμου, που τότε δεν τον γνώριζαν ακόμα ολόκληρο. Και ποιος να το έλεγε πως στη σημερινή υπερδύναμη, θα ήταν τέτοια η “πνευματική πρόοδος”, που κάποιοι υπήκοοί της θα έπαιρναν αυτή τη φράση (άκρη του κόσμου) στην κυριολεξία της, γιατί δεν τρώνε το… κουτόχορτο και την προπαγάνδα της στρογγυλής γης.

Οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν ήταν βέβαια ιμπεριαλιστές με την επιστημονική έννοια του όρου, γιατί ο ιμπεριαλισμός προϋποθέτει μονοπώλια, δηλαδή καπιταλισμό. Αλλά η λογική της κυριαρχίας -οικονομικής και στρατιωτικής- παραμένει η ίδια διαχρονικά στους αιώνες, στον πυρήνα της.

Σήμερα η απόβαση των Αθηναίων έχει ειρηνικό χαρακτήρα, συνδεμένη με ψυχαγωγικούς -αλλά κατ’ επέκταση και οικονομικούς- σκοπούς, με στρατιές από εξοχικά σπίτια, που πρέπει να είναι περισσότερα από αυτά των ντόπιων, και αρκετούς σελέμπριτι, όπως το Βαρουφάκη, που το βιβλίο του έγινε σενάριο για ταινία, και έτσι βρήκε τη θέση που του αξίζει, ως πολιτικό άρλεκιν, όχι όμως ως πολιτικό βιβλίο. Αλλά αυτή η απόβαση, μολονότι δεν είναι ακριβώς ιμπεριαλιστική, και μολονότι την συνδέουν με πρόοδο κι ανάπτυξη, μπορεί να γίνει πιο καταστροφική και από ιμπεριαλιστικό πόλεμο, ως προς τη γαλήνη και την ομορφιά ενός τοπίου.

Η Αίγινα έχει ένα ιδιότροπο τριγωνικό σχήμα, που θα μπορούσε να το δει κανείς, με λίγη φαντασία, ως μια αντεστραμμένη ιμπεριαλιστική πυραμίδα. Ενώ η γοητεία της εδράζεται στο εξής τρίπτυχο: φιστίκια, φιστίκια, φιστίκια. Ή μάλλον για να μην υπερβάλουμε, φιστίκια σκέτο -μία φορά. Και πάρα πολλά εξοχικά -για τα οποία μιλήσαμε ήδη. Και φυσικά ο θησαυρός της Βαγίας.

Ένας βασικός κίνδυνος είναι να πας στο νησί, έχοντας διαβάσει το ομώνυμο βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, οπότε όσα θα δεις στην πραγματικότητα μάλλον χάνουν στη σύγκριση με όσα παραμυθένια έχει πλάσει η φαντασία σου. Παρόλα αυτά σου φαίνονται οικεία και νιώθεις πως τα έχεις ζήσει, ίσως λόγω και της τηλεοπτικής μεταφοράς του βιβλίου που είχε προβληθεί στην ΕΡΤ της μεταπολίτευσης -ααχ, ωραία χρόνια.

Στην πραγματικότητα δεν είναι πολύ δύσκολο να αναπλάσει κανείς νοερά το κλίμα της εποχής και την ατμόσφαιρα του βιβλίου, αφού κατά μία έννοια η Αίγινα είναι ακόμα με το ένα πόδι στη δεκαετία του 80′, κι ένα από τα βασικά  προπύργια του μεταπολιτευτικού παραθερισμού, με μόνιμους θαμώνες -που έρχονται μάλλον κάθε χρόνο από τα 70’ς και φοράνε ακόμα τρίγωνα μαγιό. Αλλά αν γενικά το ρετρό έχει τη δική του ακαταμάχητη γοητεία, εδώ έχει μάλλον αρνητικό πρόσημο, μ’ όλα τα στραβά του είδους της τουριστικής ανάπτυξης εκείνων των χρόνων.

Ο ναός της Αφαίας, που παίζει καθοριστικό ρόλο στην πλοκή του βιβλίου, σχηματίζει -κατά μία γοητευτική πλην αμφισβητούμενη παράδοση- ένα (ακόμα) ισοσκελές τρίγωνο με το ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο και του Ηφαίστου στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών, που -εφόσον ισχύει βέβαια- μας δείχνει πολλά για τις δυνατότητες των αρχαίων στα μαθηματικά και τον υπολογισμό των αποστάσεων.

Η μισή απόλαυση, πριν φτάσει κανείς στον κατάφυτο με πεύκα λόφο του αρχαιολογικού χώρου, είναι η διαδρομή, κατά προτίμηση όχι η παραθαλάσσια, αλλά η λιγότερο σύντομη, πλην πιο χορταστική, από την ενδοχώρα. Ο αρχαϊκός ναός δωρικού ρυθμού πέρασε από πολλές περιπέτειες, ευθέως ανάλογες με εκείνες του νησιού, παρακμάζοντας ολοκληρωτικά κατά την ελληνιστική εποχή, το 2ο π.Χ αιώνα. Αποπνέει τη γνώριμη στιβαρότητα των δωρικών ναών, αλλά και μια ηρεμία που προσπαθεί να επιβληθεί στα πολύβουα πλήθη που έρχονται για την καθιερωμένη σέλφι στις περιόδους τουριστικής αιχμής. Τίποτε όμως δεν είναι πιο υποβλητικό από μια επίσκεψη εκτός σαιζόν, κατά προτίμηση σε βροχερή μέρα.

Η Αίγινα προσφέρει στους αρχαιολάτρεις κι άλλες επιλογές, εκ των οποίων η ευκολότερα προσβάσιμη είναι ο αρχαιολογικός χώρος της Κολώνας, ακριβώς δίπλα στην πόλη, που πήρε το όνομά του από τους κίονες του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνα που έβλεπαν Βενετσιάνοι ναυτικοί για να προσανατολίζονται. Από αυτούς τους κίονες, μόνο ένας είναι ορατός και σχίζει τον αέρα με το παράξενο σχήμα διατήρησής του, με μια μυτερή απόληξη σαν τιρμπουσόν.

Ο υπόλοιπος, εκτενής χώρος είναι η χαρά του προϊστορικού αρχαιολόγου, προσφέροντας ένα πανόραμα κατοίκησης της περιοχής από τη νεολιθική ως τη μυκηναϊκή περίοδο, αλλά και μετέπειτα, ως τα βυζαντινά χρόνια, όταν ο οικισμός εγκαταλείφθηκε λόγω των πειρατών. Δαιδαλώδης κι απροσπέλαστος για τον αμύητο επισκέπτη, αποζημιώνει με την ιδιαίτερη αύρα του και την όμορφη θέα στην πόλη αλλά και την κοντινή παραλία.

Μέσα στο χώρο βρίσκεται και το μικρό αρχαιολογικό μουσείο Αίγινας, τυπικό δείγμα ενδιαφέροντος πλην παραμελημένου επαρχιακού μουσείου από τα πολλά ανά την επικράτεια. Μικρό και φωτεινό, ανέγγιχτο από τις σύγχρονες μουσειολογικές προσεγγίσεις με τα μεγάλα επεξηγηματικά ταμπλό, τη συχνά λαβυρινθώδη διάταξη και το λιγοστό, εστιασμένο στις προθήκες φωτισμό, το μουσειάκι μας καλεί σε ένα ταξίδι στα επιτεύγματα της περίφημης ακόμα και στα νεώτερα χρόνια αιγινήτικης κεραμικής και πλαστικής.

Στο νησί πας όμως κυρίως για να κολυμπήσεις. Μια συνήθης απορία είναι γιατί η Αίγινα, που είναι σε απόσταση μερικών απλωτών -που λέει ο λόγος- από το Αγκίστρι, υστερεί συγκριτικά στις θάλασσες και τις επιλογές που σου προσφέρει. Αλλά αυτό είναι κάπως σχετικό, γιατί αν πας συστημένος κι υποψιασμένος, αποφεύγοντας τις κακοτοπιές, θα βρεις θάλασσες, που θα βλέπεις τον Πειραιά απέναντι για να πιστέψεις ότι είσαι στον Αργοσαρωνικό.

Το δυτικό κομμάτι προσφέρει τις καλύτερες επιλογές, ιδίως κοντά στην Πέρδικα, με πολύ ωραίες θάλασσες και αρκετές παραλίες με φυσική σκιά, αν και τα τελευταία χρόνια τα ενοχλητικά μπιτσόμπαρα επεκτείνονται απειλητικά και το τοπίο αλλάζει. Ακόμα και έτσι πάντως, απέχει πολύ από την εικόνα στην άλλη πλευρά του νησιού και την Αγία Μαρίνα, που διαφημίζεται ως η μεγαλύτερη παραλία του νησιού, αλλά οι πιο πολλοί την αποφεύγουν, ιδίως τους μήνες αιχμής, περιγράφοντάς την ως ένα τουριστικό έκτρωμα.

Στην καλή πλευρά είναι και το νησάκι της Μονής, που σου δίνει τη δυνατότητα μιας ενδιαφέρουσας μονοήμερης εκδρομής, για να δεις τα ελάφια που ζουν προστατευμένα εκεί, μακριά από κυνηγούς και μόνιμους κατοίκους. Στην τριγωνική ενδοχώρα, θα βρεις άπειρες φιστικιές, απ’ τις οποίες παράγονται τα πάντα -από πίτες μέχρι γλυκά πουράκια-, μικρά βουνά με ωραία θέα-μπαλκόνι στον Αργοσαρωνικό και μερικές ενδιαφέρουσες ταβέρνες -που γίνονται όμως λιγότερο ενδιαφέρουσες στην περίοδο αιχμής.

Εκτός από την ενδοχώρα όμως, υπάρχει και η Χώρα, η πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους προτού καν αυτό υπάρξει και επιλεγεί αρχικά το Ναύπλιο και τελικά η Αθήνα. Η Αίγινα συνδυάζει τις πιο αντιφατικές εικόνες. Εντυπωσιακά αρχοντικά σε στενά, παραδοσιακά σοκάκια, με νεοκλασική αρχιτεκτονική, και κτίρια από την εποχή του Καποδίστρια: το πρώτο Ορφανοτροφείο, η Μητρόπολη, το Εϋνάρδειο -δωρεά του φερώνυμου φιλέλληνα τραπεζίτη και έδρα του κεντρικού σχολείου. Αλλά και αδιάφορες σύγχρονες πολυκατοικίες ή ξενοδοχεία με αισθητική της δεκαετίας με τις βάτες.

Τα πρώτα φέρνουν την Αίγινα αρκετά κοντά στο Ναύπλιο, αλλά με πολύ πιο έντονη την αίσθηση της ξεπεσμένης αρχόντισσας -αφού τα περισσότερα κτίρια έχουν παραδοθεί στην τύχη τους, χωρίς καμία μέριμνα συντήρησης. Ξεχωρίζει ο λεγόμενος “Πύργος του Μάρκελλου”, με την ιδιότυπη ενετικής έμπνευσης αρχιτεκτονική του, που χτίστηκε στις αρχές του 19ου από τον πρόκριτο Σπύρο Μάρκελλο, μέλος της Φιλικής Εταιρείας αργότερα, ενώ το κτίριο επί Καποδίστρια στέγασε υπουργεία όπως και την έδρα του πρώτου αστυνομικού διοικητή της πόλης.

Για πολλούς ορθόδοξους, από την Ελλάδα και άλλες ομόδοξες χώρες, η Αίγινα είναι συνώνυμη με το προσκύνημα στη μονή της Αγίας Τριάδας και το ναό του Αγίου Νεκταρίου, που παρότι προσφυγικής καταγωγής, συνέδεσε αδιάρρηκτα το όνομά του με το νησί, όπου εκοιμήθη το 1920 για να ανακηρυχθεί άγιος 41 χρόνια αργότερα. Για τους μη πιστούς, ο χώρος δεν παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς τόσο η μονή που αναστήλωσε ο μοναχός στις αρχές του αιώνα, όσο και η τεράστια εκκλησία που ολοκληρώθηκε το 1994 δεν έχουν καμία αισθητική ή αρχιτεκτονική αξία. Οι ντόπιοι βέβαια θα σας πουν ότι η εκκλησία, που χτίστηκε από δωρεές λιγότερο και περισσότερο εύπορων πιστών, έχει ως πρότυπο την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης κι ότι είναι η μεγαλύτερη των Βαλκανίων. Στην πραγματικότητα, τα αρχιτεκτονικά της πρότυπα βρίσκονται πλησιέστερα σε γαμήλια τούρτα συνοικιακού ζαχαροπλαστείου, ενώ τον τίτλο του μεγαλύτερου ναού διεκδικούν τουλάχιστον 3-4 ακόμα εκκλησίες από τον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών μέχρι τον Άγιο Σάββα στο Βελιγράδι.

Η παραλιακή περατζάδα, όταν δεν είναι αδύνατη σαν ουτοπία λόγω της κοσμοσυρροής, προσφέρει μια βόλτα στον κόσμο του φιστικιού -τι άλλο;- και κάθε πιθανό του παράγωγο, από παγωτό μέχρι πάστα. Κοντά στο λιμάνι βρίσκεται και το κιόσκι του Αγροτικού Συνεταιρισμού, που θεωρητικά έχει τα καλύτερα, εγγυημένης ποιότητας φιστίκια, αν και οι πλανόδιοι έχουν τις αντιρρήσεις τους, ενώ ο μη ειδικός μάλλον δε θα διακρίνει γευστικά χαώδεις διαφορές.

Αν πάντως αποφύγεις τα τουριστικά κι αλμυρά -σα φιστίκι- στην τιμή καφενεδάκια, μπορείς να πετύχεις μερικά παραδοσιακά που θα σου χρεώσουν τον καφέ ή την μπίρα-τσίπουρο με δύο ευρώ το πολύ και δε θα σε στραβοκοιτάξουν αν έχεις φέρει κάτι από αλλού να μασουλάς. Και αυτό μετράει πολύ, σε ένα αρκετά ακριβό νησί, που ωστόσο διατηρεί κάποιες εναλλακτικές οάσεις -εντός ή εκτός εισαγωγικών-, σαν τα τρία θερινά σινεμά -ένα από αυτά είχε προβολή και το ντοκιμαντέρ του Χατζηστεφάνου για τη Βενεζουέλα- το κινηματογραφικό Φεστιβάλ στο κτήμα του γνωστού Οικολόγου Κολλάτου και το αντίστοιχο μουσικό Φεστιβάλ, που κορυφώθηκε με Φαραντούρη και Ντέιβιντ Λιντς…

Στην Αίγινα υπάρχει επίσης ένα έργο του Βαρώτσου, με πράσινο γυαλί και μέταλλο, που λέγεται η πόρτα της Αίγινας, και θεωρητικά έχει την ερμηνεία ότι όλοι αφήνουν εκεί ένα ένα κομμάτι από την ψυχή τους, για αυτό και ξαναγυρίζουν. Κι αν κάποιος βλέπει αφ’ υψηλού την παλιά αρχόντισσα Αίγινα για τους μήνες του καλοκαιριού, δεν παύει να είναι μια πολύ καλή πρόταση για μια τελευταία απόδραση και το επόμενο Σαββατοκύριακο.