Ερνέστο τον ελέγανε ή Τέλμαν – Επίσκεψη στο σπίτι του Τέλμαν

Τους Τάνεφ και Ποπόφ, τον Τέλμαν και άλλους, αντιφασίστες αρχηγούς…

Στίχος που γαλούχησε πολλούς συντρόφους από τα μικράτα τους, για άλλους μπορεί να ήταν και το παιδικό τους νανούρισμα, καταπώς λένε. Μεγαλώνοντας, μαθαίνεις περισσότερα για αυτή την ηρωική μορφή, διαβάζεις τις αναμνήσεις της κόρης του Ίρμα (από εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή) και αναρωτιέσαι ποια από τα μέσα και τις μορφές εκείνων των χρόνων μπορεί να δανειστεί σήμερα το Κομμουνιστικό Κίνημα στο δικό του αγώνα ενάντια στο φασισμό.
Είναι λοιπόν δυνατόν να βρεθείς στην πόλη που γεννήθηκε και να μην επισκεφτείς το σπίτι του;

Η γενέτειρα του μεγάλου κομμουνιστή ηγέτη είναι το λιμάνι του Αμβούργου, με την πολυπληθή εργατική τάξη, που κρατά ακόμα κάτι ταξικό και εναλλακτικό στην ατμόσφαιρα και το χαρακτήρα του, χωρίς όμως τους μεγάλους μαζικούς αγώνες των αρχών του περασμένου αιώνα. Δυστυχώς αυτοί δεν έχουν αφήσει ισχυρό ιστορικό αποτύπωμα στην πόλη, ούτε πολλά υλικά μνημεία, γιατί φρόντισαν σχετικά οι γερμανικές κυβερνήσεις -και οι “δημοκρατικές” δεν υστέρησαν σε ζήλο από τις ναζιστικές, σε αυτό το “ιερό καθήκον”, αλλάζοντας μάλιστα όνομα στην οδό που είχε το όνομα του Τέλμαν.

Έτσι λοιπόν, μολονότι επισκεφτήκαμε την πόλη τον περασμένο Γενάρη, λίγες μέρες πριν από τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη δολοφονία της Ρόζας και του Λίμπκνεχτ, δεν υπήρχε καμία προγραμματισμένη εκδήλωση στην πόλη, παρά μόνο μία συγκέντρωση στην πρωτεύουσα, το Βερολίνο -όπου έγινε κι η δολοφονία- με κάπως “παρδαλά” χαρακτηριστικά, λίγο διαφορετικά από ό,τι φανταζόμαστε και έχουμε συνηθίσει.

Κι εκεί αντιλαμβάνεσαι από πρώτο χέρι πως οι εκδηλώσεις ιστορικής μνήμης που διοργανώνουν οι Έλληνες κομμουνιστές σε κάθε γωνιά της χώρας δεν είναι πολιτικά μνημόσυνα άνευ σημασίας, περασμένα μεγαλεία και λιβανίσματα των παλιών ηρώων, αλλά έχουν πιο πολλά να μας πουν για το σήμερα, τη δύναμη του φορέα που τα διοργανώνει, τη σχέση του με την (δική του και όχι μόνο) ιστορία, τις ρίζες του στον τόπο όπου δρα, πόσο γερά γαντζωμένος είναι στο παρόν και την προοπτική του μέλλοντος.

Στο Βερολίνο υπάρχει ένα από τα λίγα εναπομείναντα μνημεία του ιστορικού κομμουνιστή ηγέτη, που έμεινε αιχμάλωτος στα χέρια των Ναζί παραπάνω από μια δεκαετία και πέθανε μαρτυρικά, λίγους μήνες πριν την απελευθέρωση. Κι ενώ είναι μια καθαρή και οργανωμένη πόλη, το άγαλμα αυτό είναι εγκαταλειμμένο, επιζωγραφισμένο και βρώμικο, μαρτυρώντας όχι απλά την αδιαφορία των αρχών, αλλά το έντονο ενδιαφέρον τους να το απομακρύνουν από την περιοχή, αφαιρώντας παράλληλα μία από τις τελευταίες υλικές μαρτυρίες του σοσιαλιστικού παρελθόντος της πόλης. Πρόθεση που σκοντάφτει, μέχρι στιγμής, στην αντίθεση και τη σθεναρή αντίσταση των κατοίκων της περιοχής.

Στο Αμβούργο αντιθέτως, το σπίτι του Τέλμαν λειτουργεί κάπως σαν “ιδιωτικό μουσείο”, χωρίς καμία κρατική μέριμνα και χρηματοδότηση. Για να φτάσεις με τη συγκοινωνία από το κέντρο της πόλης, χρειάζεσαι ένα μικρό ταξίδι και τις οδηγίες του GPS, ενώ είναι προφανές πως δε θα το βρεις ως πρόταση σε κάποιον από τους τουριστικούς οδηγούς της πόλης -ούτε καν τους “εναλλακτικούς”, αφού δεν είναι σε κάποια απ’ τις τουριστικά αναπτυσσόμενες γειτονιές. Πρέπει να είσαι μάλιστα λίγο προσεκτικός για να μην το προσπεράσεις, σαν ένα απλό κτίριο, όπως τα υπόλοιπα στη σειρά του δρόμου. Μην περιμένετε να δείτε καμιά φωτεινή επιγραφή -εξάλλου είναι ανοιχτό στο κοινό για λίγες σχετικά ώρες, κυρίως τα πρωινά.

Οι μόνες φωτογραφίες που μπορεί να βγάλει ο επισκέπτης είναι στην είσοδο, με το θυρεό και την προσωπογραφία του Τέλμαν, αφού μέσα απαγορεύονται οι μηχανές, το φλας και οτιδήποτε σχετικό θα μπορούσε να φθείρει το ευαίσθητο αρχειακό υλικό -που βρίσκεται πάντως στη διαδικασία της ψηφιοποίησης- σε ένα σκοτεινό διάδρομο, μετά την υποδοχή μιας συμπαθέστατης ηλικιωμένης συντρόφισσας, με σχετικά περιορισμένη γνώση αγγλικών, που μάλλον δεν περίμενε κάποιον επισκέπτη. Κι αν κάτι αποπνέει μουσειακή ατμόσφαιρα και αίσθηση, αυτό δεν είναι τα εκθέματα για τον Τέλμαν και την ιστορία του γερμανικού κομμουνισμού, που παραμένει επίκαιρος, αλλά οι συνειρμοί με την ηλικία της συντρόφισσας, την απαρχαιωμένη μουσειακή προσέγγιση, την κατάσταση του κτιρίου και άλλες παρόμοιες λεπτομέρειες για το παρόν του μουσείου και τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι σύντροφοι, με τις περιορισμένες δυνατότητες. Όλα αυτά όμως είναι αυτό ακριβώς: λεπτομέρειες, που γίνονται εντελώς δευτερεύουσες μπροστά στη συγκίνηση και το περιεχόμενο της μικρής έκθεσης.

Αφίσες, φωτογραφίες, κειμήλια, λάβαρα, αποκόμματα και πρωτοσέλιδα από τον τύπο της εποχής, διαδέχονται το ένα το άλλο στις προθήκες, τοποθετημένα σε χρονολογική σειρά, με έντονο αντιφασιστικό περιεχόμενο, αφού η μάνα του τέρατος ήταν ξανά σε ενδιαφέρουσα κι έλαχε της καλύτερης υποδοχής και περίθαλψης από το γερμανικό αστικό κράτος (στην ΟΔΓ και αργότερα σε όλη τη Γερμανία). Ακόμα και αν η γλώσσα είναι εμπόδιο για τον επισκέπτη από το εξωτερικό, τον βοηθάνε οι εικόνες και η γλώσσα του κινήματος που είναι διεθνής.

Σε μια γωνιά συναντάμε έναν τοίχο με κονκάρδες, που λάμπουν στο μάτι και σε κάνουν να νιώσεις σα μικρό παιδί που θέλει να τις πάρει όλες. Στην άλλη πλευρά του ισογείου, μπορείς να βρεις βιβλία, βιογραφίες του Τέλμαν, θεωρητικά έντυπα, εφημερίδες – κομματικά όργανα κάθε αριστερής οργάνωσης, ακόμα και της αριστερής “φράξιας”-πτέρυγας του die Linke, που κρατά εγκλωβισμένους στις γραμμές του αρκετούς τίμιους αγωνιστές-κομμουνιστές, υπέρμαχους του σοσιαλισμού που οικοδόμησε η DDR -αν και το επίσημο κόμμα ουσιαστικά την έχει αποκηρύξει, ως μελανή κηλίδα του παρελθόντος.

Από όλα αυτά μπορείς να πάρεις ό,τι θέλεις και να αφήσεις προαιρετικά ένα ποσό, όσα κρίνεις και μπορείς, ακόμα κι αν σου φανούν λίγα – δυσανάλογα για αυτά που παίρνεις. Σα να “καταργούν” συμβολικά τα εμπορεύματα και την ανταλλαγή τους, γιατί η γνώση πρέπει να δια-δίδεται δωρεάν, την ώρα που άλλα μουσεία σου ζητάνε αντίτιμο ακόμα και για το δικαίωμα να τραβήξεις μερικές φωτογραφίες με τη μηχανή σου. Εδώ απλώς αφήνεις όσα μπορείς, “σύμφωνα με τις δυνατότητές σου”, για να μπορέσει να καλύψει το Μουσείο τις βασικές του ανάγκες.

Φεύγοντας γράφουμε σε “σπαστά γερμανικά” ένα μήνυμα aus Griechenland. Unsere Zukunft ist nicht der Kapitalismus, aber…

Το μέλλον μας είναι άδηλο, αλλά θα το γράψει μόνος του ο εργαζόμενος λαός. Το φωτίζει όμως το κομμουνιστικό κίνημα και οι αγώνες του, σαν τους φάρους -που γιορτάζουν σήμερα την παγκόσμια ημέρα τους. Το φωτίζει το ηρωικό κόμμα του Τέλμαν, όσο μικρό ή αποδεκατισμένο κι αν είναι σήμερα. αφήνοντας μικρά αποτυπώματα, σαν αυτά τα ενθύμια στο σκοτεινό διάδρομο του Μουσείου. Η λάμψη τους όμως δεν κλείνεται σε μουσειακές αίθουσες. Μια μέρα θα κατακλύσει τον κόσμο, κάνοντας τα σκοτάδια φως. Και σήμερα οι Γερμανοί σύντροφοι θα μαζευτούν εκεί να ανάψουν τη δική τους φωτίτσα, χαραμάδα μες στη μαυρίλα, στη μνήμη του Τέλμαν. Αλίμονο όμως σε όποιον νομίσει πως πρόκειται για ένα απλό μνημόσυνο…