Πιραχά – Μια μοναδική φυλή του Αμαζονίου (1)

Στη ζούγκλα του Αμαζονίου, κατά μήκος του ποταμού Μαϊτσί της Βραζιλίας, ζει η απομονωμένη φυλή των ιθαγενών Πιραχά με πληθυσμό περίπου 400 άτομα. Οι ίδιοι αποκαλούν τη φυλή τους Χιταϊτίχι και μιλούν την ομώνυμη γλώσσα Πιραχά.

Πιραχά (γράφεται και Pirahα, Pirahαn), ή Mϊra-Pirahγ είναι η μοναδική επιζώσα απόγονος της διαλέκτου Μούρα καθώς οι υπόλοιπες εξαφανίστηκαν τους περασμένους αιώνες ή αντικαταστάθηκαν με την Πορτογαλική. Συγγενής γλώσσα αν και εξαφανισμένη πλέον ήταν η Ματανάγουι. Σήμερα η γλώσσα Πιραχά έχει περίπου 280-350 ομιλητές αλλά δεν διατρέχει κίνδυνο μιας και η κοινότητα των Πιραχά έχει πολύ ισχυρούς δεσμούς. Η γλώσσα Πιραχά είναι ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα πολλών αμφισβητούμενων αξιώσεων. Για παράδειγμα περιέχει στοιχεία που αναιρούν την γλωσσική σχετικότητα. Ο αριθμός των γλωσσολόγων με πρακτική εμπειρία στη γλώσσα Πιραχά είναι πολύ μικρός. Πρόκειται για γλώσσα στην οποία απουσιάζουν τα φωνήματα, οι αριθμοί, τα χρώματα. Υπάρχει η λέξη «χόι» για παράδειγμα, που πλησιάζει στον αριθμό ένα, αλλά μπορεί επίσης να σημαίνει «μικρό» ή μια μικρή ποσότητα, όπως δύο μικρά ψάρια. Αντικαθίστανται οι έννοιες των αριθμών με το «πολύ» ή «λίγο», με το «μικρό» ή «μεγάλο», ενώ για τα χρώματα υπάρχει η έννοια του «ανοιχτού» και του «σκούρου». Στη γλώσσα τους δεν υπάρχουν παρελθοντικοί χρόνοι ούτε μελλοντικοί, επειδή γι’ αυτούς όλα υπάρχουν στο παρόν. Δεν υπάρχει γραφή, ενώ δεν έχουν κανένα μύθο για τη δημιουργία του κόσμου.  H γλώσσα τους είναι απλή. Στους άνδρες περιορίζεται σε οκτώ σύμφωνα και τρία φωνήεντα. Οι γυναίκες έχουν το μικρότερο αριθμό «ήχων ομιλίας» στον κόσμο, με μόλις επτά σύμφωνα και τρία φωνήεντα. Η γλώσσα τους μπορεί να μιληθεί και «τραγουδιστά» ή «σφυριχτά». Οι μητέρες μαθαίνουν τη γλώσσα στα παιδιά τους τραγουδώντας τους. Οι προσωπικές αντωνυμίες είναι δανεισμένες από την γλώσσα Τούπι και μας είναι άγνωστο τι χρησιμοποιούσαν νωρίτερα. Χαρακτηριστικό είναι πως οι Πιραχά δεν μετρούν και τους είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουν την έννοια των αριθμών. Οι επιστήμονες θεωρούν πως τους είναι περιττοί εξ αιτίας του τρόπου ζωής που ακολουθούν.

«Οι Πιραχά όχι μόνο δεν μετρούν αλλά και δεν σχεδιάζουν», γράφει ο Γκόρντον στο περιοδικό Science. «Ο σχεδιασμός ευθειών γραμμών ήταν εφικτός μόνο με πολύ μεγάλη προσπάθεια και συγκέντρωση και με τη συνοδεία ηχηρών στεναγμών και βογγητών».

Το 1977 ο Αμερικανός πάστορας Ντάνιελ Έβερετ, τους επισκέφθηκε με σκοπό να τους προσηλυτίσει στο χριστιανισμό. Κατάφερε να μάθει τη γλώσσα τους και μετέφρασε το ευαγγέλιο του Λουκά σ’ αυτή. Αξιοσημείωτο είναι πως οι Πιραχά τον ρώτησαν αν έχει δει τον θεό για τον οποίο μιλάει. Εκείνος απάντησε όχι. Τότε, συνέχισαν, αν τον έχουν δει οι άνθρωποι που του μίλησαν γι’ αυτόν. Η απάντηση ήταν πάλι όχι. Τότε οι Πιραχά αναφώνησαν: «γιατί μας μιλάς για κάποιον τον οποίο δεν έχει δει κανένας;» Στο μεταξύ είχε διαπιστώσει ότι οι Πιραχά δεν ενδιαφέρονται για τον Θεό, τη Βίβλο ή οποιαδήποτε φιλοσοφία δεν μπορούν να βιώσουν οι ίδιοι. Είχε επίσης διαπιστώσει αργότερα ότι ούτε εκείνος πίστευε πια στον Θεό. Κατέληξε άθεος με αποτέλεσμα τη διάλυση της οικογένειάς του και την αφοσίωση του στον τρόπο ζωής των Πιραχά. Η γυναίκα του Έβερετ συνέχισε την προσπάθεια προσηλυτισμού των Πιραχά στο χριστιανισμό, μιας και θεώρησε ότι δεν το έκανε σωστά ο πρώην σύζυγος της, χωρίς βέβαια κανένα αποτέλεσμα. Στα επόμενα χρόνια ο Έβερετ (είναι και γλωσσολόγος) συγκρούστηκε με τη βασική θεωρία του Νόαμ Τσόμσκι για τη γλώσσα, εφ’ όσον η γλώσσα των Πιραχά έχει καθοριστεί από το ιδιαίτερο περιβάλλον τους και δεν υπακούει στους οικουμενικούς γλωσσολογικούς κανόνες.

Ο τρόπος ζωής τους είναι αυστηρά κοινοτικός. Δεν διέπονται από σχέσεις εξουσίας, ενώ δεν έχουν θρησκεία και αρχηγό. Όλοι συμμετέχουν ενεργά στην κοινότητα ο καθένας με τον τρόπο του. Ζουν στο τώρα αποκλειστικά, είναι ολιγαρκείς και αυτάρκεις. Αν πεινάσουν κυνηγούν συλλογικά ή αν πεινάσει κάποιος, απλά κόβει ένα καρπό δέντρου. Δεν χτίζουν καλύβες που να αντέχουν στο χρόνο και δεν αποθηκεύουν ποτέ τροφή. Οτιδήποτε περισσότερο από αυτό που τους αρκεί είναι περιττό για αυτούς. Ζουν σε πλήρη αρμονία με τη φύση και δεν δείχνουν κανενός είδους επιθετικότητα ή ανταγωνιστικότητα μεταξύ τους. Η πραότητα και η αγάπη είναι αυτό που τους διέπει. Θεωρούν και έτσι είναι δηλαδή, πως μεταξύ τους τα αισθήματα είναι αμοιβαία. Δεν υπάρχουν φαινόμενα μνησικακίας και εκδίκησης. Ο αλληλοσεβασμός εδώ, έχει τον πρώτο λόγο. Κατά τη διάρκεια της ζωής τους, αλλάζουν ονόματα ανάλογα με τη φάση της εφηβείας και της ενηλικίωσης. Η έννοια του άγχους και του καταναγκασμού δεν υπάρχει. Όπως οι ίδιοι μας λένε, «τι και αν έπεσε το ψάρι από τα χέρια του μικρού στη θάλασσα; Απλά του έπεσε» ή «Αν το μωρό δεν πεινάει δε θα το πιέσουμε. Εκείνο ξέρει καλύτερα τι χρειάζεται». Η έννοια του χρόνου όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε, δεν υφίσταται για τους Πιραχά. Ακόμα και το «χθες» ή το «αύριο» είναι έννοιες που δεν τους «αγγίζουν». Όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Έβερετ: «Το να σκέφτεσαι συνέχεια το μέλλον και να στεναχωριέσαι για το παρελθόν δεν είναι κάτι το υγιές. Αυτό μου δίδαξαν οι Πιραχά. Συμπεραίνω  ότι ο καπιταλισμός και η θρησκεία είναι τεχνητές ανάγκες. Βλέπουμε ανθρώπους του Αμαζονίου που ήταν αρχικά αυτάρκεις και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους να αρχίζουν να νιώθουν φτωχοί και δυστυχισμένοι».

Ένα άλλο παράδειγμα της μοναδικότητας των Πιραχά είναι πως κοιμούνται πολύ λίγες ώρες, θεωρώντας πως ο πολύς ύπνος είναι ταυτόσημος του θανάτου και της παρακμής, ενώ κάθε φορά που ξυπνάνε θεωρούν πως ξαναγεννιούνται. Πληθυντικός σε ένδειξη «σεβασμού» ή λέξεις όπως «καλημέρα», «καληνύχτα» δεν υπάρχουν. Τα πάντα δείχνουν «αλλόκοτα», όμως τόσο φυσικά και αναγκαία για την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Οι βαθυστόχαστες αναλύσεις, αν θέλουμε να τους μιμηθούμε στο ελάχιστο, είναι περιττές. Οι μακρινοί μας φίλοι Πιραχά ή Χιταϊτίχι, όπως οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται, έχουν πολλά να μας πουν και άλλα τόσα να μας διδάξουν.

Πηγή: Anarchy press gr

Το ντοκιμαντέρ “Η γραμματική της ευτυχίας”

Το “The Grammar Of Happiness” ακολουθεί τον Ντάνιελ Έβερετ στην φυλή Πιραχά (Αμαζόνιος), μια ομάδα ιθαγενών κυνηγών-συλλεκτών των οποίων η κουλτούρα και η οπτική της ζωής έχουν φέρει σε σύγκρουση τον κόσμο της γλωσσολογίας. Ως νεαρός φιλόδοξος ιεραπόστολος πριν από τρεις δεκαετίες, ο Νταν, κατέβηκε στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου για να σώσει τις αυτόχθονες ψυχές. Αυτά που έμαθε κατά τη διάρκεια του χρόνου του με τους Πιραχά τον οδήγησαν να αμφισβητήσει τα ίδια τα θεμέλια των δικών του βαθιών πεποιθήσεων. Έχοντας χάσει την πίστη του στην θρησκεία και έχοντας χωρίσει με την οικογένειά του, η νέα του ζωή κυριαρχείται από την επιθυμία να αφήσει πίσω το παρελθόν του. Ο πιο αμφιλεγόμενος ισχυρισμός του Έβερετ είναι ότι η γλώσσα των Πιραχά στερείται «αναδρομής» – την ικανότητα να χτίζει άπειρο αριθμό προτάσεων μέσα σε προτάσεις, που θεωρείται από τον Τσόμσκι ως το πιο θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ανθρώπινης γλώσσας. Το “The Grammar Of Happiness” συνδυάζει την ιστορία της προσπάθειας του Έβερετ να επιστρέψει στην Πιραχά με την ιστορία του προσωπικού του ταξιδιού από τη δεκαετία του ’60 ξεκινώντας ως μουσικός που έπαιρνε ναρκωτικά έως ευαγγελικός ιεραπόστολος και έως ακαδημαϊκός ο οποίος  συγκρούστηκε με τον κορυφαίο γλωσσολόγο Νοαμ Τσόμσκι. Είναι η περιπετειώδης ιστορία της απώλειας της πίστης αλλά και της εύρεσης της ευτυχίας.

Δείτε το Τρέιλερ του ντοκιμαντέρ “Η γραμματική της ευτυχίας”.

(Στο δεύτερο μέρος: Ολόκληρο το ντοκιμαντέρ)

Στάθης  Γεωργούλης
Δ’ ΕΛΜΕ Ανατολικής Αττικής