Κορονοϊός: μύθοι και γεγονότα

Oι υπεύθυνοι για την δημόσια υγεία ανά τον κόσμο ανησυχούν για την εμφάνιση κρουσμάτων μόλυνσης του αναπνευστικού που προκαλείται από έναν μυστηριώδη ιό που εμφανίστηκε τον τελευταίο μήνα και φαίνεται να προέρχεται από την Wuhan, μια πόλη 650 μίλια νότια του Πεκίνου, με πληθυσμό 11 εκατομμύρια. Έχουν επιβεβαιωθεί πάνω από 7.700 περιστατικά μόλυνσης, που προκάλεσαν αναπνευστική ασθένεια και 170 θανάτους. Πολλά περιστατικά έχουν αναφερθεί επίσης εκτός Κίνας, στο Χονγκ Κονγκ, το Μακάου, την Ιαπωνία, το Νεπάλ, την Σιγκαπούρη, την Νότια Κορέα, την Ταϊβάν, την Ταϊλάνδη, τις ΗΠΑ, το Βιετνάμ, την Καμπότζη, την Αυστραλία, τον Καναδά, Γαλλία και Γερμανία.

Σε αυτό το λινκ μπορείτε να παρακολουθήσετε σε ζωντανό χρόνο τον αριθμό και τον γεωγραφικό εντοπισμό των ασθενών και των θυμάτων του ιού.

Τι είναι ο νέος κορονοϊός

Ο ιός που δεν έχει ακόμα επίσημο όνομα, ονομάζεται 2019-nCOV και ανήκει στην οικογένεια των Coronaviridae. Έχουν πάρει το όνομά τους από τον σχηματισμό κορόνας που φέρεται να σχηματίζουν γύρω από τον ιικό φάκελο τα “καρφιά” στην επιφάνειά τους. Αυτά τα καρφιά λειτουργούν σαν σημεία πρόσδεσης των ιών στα κύτταρα του ξενιστή. Όταν προσκολληθούν επιτυχώς, μετατρέπουν το κύτταρο σε εργοστάσιο αναπαραγωγής τους, και χρησιμοποιούν τις κυτταρικές δομές για την παραγωγή νέων ιών που κατόπιν θα εξέλθουν του κυττάρου για να μολύνουν ακόμα περισσότερα κύτταρα. Είναι συγγενικός με τους ιούς που προκαλούν την κοινή γρίπη αλλά και με τους ιούς του θανατηφόρου SARS όσο και του αναπνευστικού συνδρόμου της Μέσης Ανατολής (MERS). Οι ερευνητές έχουν επιδοθεί σε αγώνα δρόμου προκειμένου να μάθουν περισσότερα για τον ιό και να διερευνήσουν αν έχει την δυναμική να προκαλέσει μια επιδημία παρόμοια με αυτή που ξέσπασε το 2002-03, το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS), το οποίο ξεκίνησε στην Νότια Κίνα και σκότωσε 774 ανθρώπους σε 37 χώρες.

Οι ασθενείς αναφέρουν πυρετό μαζί με άλλα συμπτώματα μόλυνσης του κατώτερου αναπνευστικού όπως βήχα και αναπνευστικές δυσκολίες. Ο χρόνος επώασης του ιού αλλά και η διάρκεια των συμπτωμάτων δεν είναι ακόμα γνωστοί. Καθώς πρόκειται για ιική πνευμονία τα αντιβιοτικά δεν προσφέρουν το παραμικρό. Το 95% των μέχρι τώρα περιστατικών, περιλαμβανομένων αυτών σε Ιαπωνία, Νότια Κορέα, και Ταϊλάνδη αφορούν σε ανθρώπους που είχαν βρεθεί στην Wuhan.

Πώς εντοπίστηκε ο ιός;

To κινέζικο κέντρο για τον έλεγχο των ασθενειών και πρόληψης έστειλε μια ομάδα επιστημόνων στην Wuhan ώστε να συλλέξει δείγματα από τους ασθενείς και να απομονώσει τον ιό. Χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μπόρεσαν να αποκτήσουν εικόνα της δομής τους, ενώ μελετώντας τον γενετικό του κώδικα άνοιξαν τον δρόμο για την δημιουργία τεστ εντοπισμού του ιού αλλά και την πιθανή δημιουργία εμβολίων και φαρμάκων¹. Επιπλέον το ινστιτούτο Peter Doherty στην Μελβούρνη κατάφερε να απομονώσει τον ιό από ένα δείγμα ασθενούς αλλά και να τον καλλιεργήσει στο εργαστήριο. Αυτό το επίτευγμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την δημιουργία εμβολίου.

Γραμμή παραγωγής για τεστ εντοπισμού του κορονοϊού στην Taizhou. Reuters

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να δείτε τον ιό σε κυτταροκαλλιέργεια.

Πώς μεταδίδεται ο ιός και πόσο μολυσματικός είναι;

H πιο κρίσιμη ερώτηση σχετικά με αυτό το ξέσπασμα κρουσμάτων είναι ο καθορισμός του μηχανισμού μετάδοσης της μόλυνσης. Οι κινεζικές αρχές έχουν επιβεβαιώσει πως σε μερικές περιπτώσεις υπήρξε μετάδοση μεταξύ ανθρώπων, αλλά είναι ασαφές αν αυτό συμβαίνει τακτικά. Σύμφωνα με τον Neil Ferguson, ειδικό στην μαθηματική επιδημιολογία στο Imperial College London είναι κρίσιμο να κατανοηθεί αν η μετάδοση μεταξύ ανθρώπων συμβαίνει με τέτοιο ρυθμό και αποτελεσματικότητα ώστε να μπορεί να οδηγήσει σε ανθρώπινη επιδημία. Προκειμένου να απαντηθεί κάτι τέτοιο είναι επιβεβλημένη η παρακολούθηση του ρυθμού εμφάνισης νέων περιστατικών και της έναρξης των συμπτωμάτων για κάθε περίπτωση. Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που ήταν διαθέσιμα μέχρι τις 18 Ιανουαρίου υπολογίστηκε πως ο ιός μεταδίδεται από κάθε ασθενή σε 1,5 με 3,5 ανθρώπους². Νεότερες εκτιμήσεις κάνουν λόγο ακόμα και για μετάδοση σε 3 με 5 ανθρώπους³. Ωστόσο καθώς εμφανίζονται νέα κρούσματα δεν μπορεί να καθοριστεί ακόμα με ακρίβεια η μολυσματικότητα του ιού. Συγκριτικά ο SARS είχε υπολογιστεί πως μεταδίδεται σε 3 νέους ασθενείς, ενώ ιδιαίτερα μολυσματικές ασθένειες όπως η Ιλαρά μεταδίδονται σε 12 μέχρι 18 ανθρώπους. Ισχυρισμοί που προβάλλονται ιδιαίτερα στα ΜΜΕ και μιλάνε για τον πιο μολυσματικό ιό που έχουμε δει ποτέ δεν είναι ακριβείς, καθώς αν ίσχυε κάτι τέτοιο θα έπρεπε να υπάρχουν ήδη χιλιάδες περιστατικά εκτός της Κίνας, καθώς η Wuhan είναι ένας σημαντικός ταξιδιωτικός κόμβος.

Πόσο θανατηφόρος είναι ο ιός;

Υψηλά ποσοστά πνευμονίας μεταξύ των αρχικών ασθενών αύξησαν τον φόβο για υψηλή θνησιμότητα του ιού της Wuhan. Αυτοί οι φόβοι υποχώρησαν ελαφρά, καθώς περιπτώσεις με πιο ήπια συμπτωματολογία εμφανίστηκαν. Με τουλάχιστον 170 θανάτους σε περισσότερες από 7.700 περιπτώσεις και ποσοστό θνησιμότητας κάτω από το 3%, ο ιός δεν φαίνεται να είναι το ίδιο θανατηφόρος με τον SARS ο οποίος σκότωσε περίπου το 11% όσων μόλυνε. Παρόλα αυτά είναι ακόμα νωρίς για να υπάρξει ακριβής εκτίμηση.

Περιορισμός της εξάπλωσης

Στο μεταξύ, οι αρχές της Κίνας έχουν λάβει μια σειρά μέτρων προκειμένου να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού. Ολόκληρη η πόλη Wuhan, όπου και ξεκίνησε η μετάδοση του ιού βρίσκεται σε καραντίνα, τα μέσα δημόσιας μεταφοράς δεν λειτουργούν, το αεροδρόμιο έχει κλείσει και η χρήση προσωπικών οχημάτων έχει επίσης απαγορευτεί. Καθώς υπάρχουν ελλείψεις κρεβατιών στα νοσοκομεία, οι αρχές της Wuhan έχουν θέσει ως στόχο την κατασκευή ενός νοσοκομείου 1.000 κλινών μέχρι τις 3 Φεβρουαρίου το οποίο θα προορίζεται ειδικά για τους πάσχοντες από τον ιό.

Δώδεκα ακόμα πόλεις βρίσκονται σε καραντίνα με τον επηρεαζόμενο πληθυσμό να ανέρχεται σε 35 εκατομμύρια. Σημαντικά δημόσια γεγονότα στο Πεκίνο έχουν ανασταλεί, ενώ τόσο η Απαγορευμένη Πόλη όσο και η Disneyland στην Σαγκάη έχουν κλείσει από τις 25 Ιανουαρίου. Επιπλέον οι αρχές έχουν δώσει παράταση στις διακοπές για τον εορτασμό του νέου σεληνιακού έτους, από τις 30 Ιανουαρίου στις 2 Φεβρουαρίου, και τα σχολεία και τα Πανεπιστήμια είναι κλειστά μέχρι να υπάρξει νέα ενημέρωση. Η Κινεζική κυβέρνηση έχει επιπλέον απαγορεύσει προσωρινά την πώληση ζώων στις υπαίθριες αγορές και τα εστιατόρια, ενώ ο Οργανισμός για την Διατήρηση της Άγριας Ζωής (WCS) ζητάει η απαγόρευση να γίνει μόνιμη. Εκπρόσωπος του οργανισμού δήλωσε: “οι υπαίθριες αγορές ζωντανών ζώων στις οποίες λαμβάνει χώρα μεταξύ άλλων και εμπόριο άγριων ζώων προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για τους ιούς να μεταφερθούν από την άγρια ζωή στους ανθρώπινους πληθυσμούς”. Ολοένα και περισσότερες χώρες εφαρμόζουν ελέγχους σε ταξιδιώτες από την Κίνα, η Μογγολία έχει κλείσει τα σύνορά της με την Κίνα, ενώ η κυβέρνηση της Μαλαισίας δεν παρέχει βίζα σε ανθρώπους από τις επηρεαζόμενες περιοχές. Οι British Airways έχουν ματαιώσει όλες τις πτήσεις από και προς την Κίνα.

Υγειονομικοί ελέγχουν την θερμοκρασία ενός επιβάτη στην είσοδο ενός σταθμού του μετρό στο Πεκίνο. Mark Schiefelbein/Associated Press

Από πού προέρχεται ο ιός;

Υπάρχει η θεωρία πως ο ιός αρχικά προέρχεται από ένα άγνωστο προς το παρόν ζώο ή ζώα, και μετά εξαπλώθηκε στους ανθρώπους σε μια μεγάλη αγορά ζώων και θαλασσινών στην Wuhan. Ο πρώτος ασθενής που εντοπίστηκε δεν είχε βρεθεί στην συγκεκριμένη αγορά, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο ιός ξεκίνησε την πορεία μετάδοσής του αλλού, αλλά στην αγορά βρήκε τις ευνοϊκές συνθήκες για μαζική εξάπλωση. H ταυτοποίηση της ζωικής πηγής της μόλυνσης μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο της έξαρσης και ελαχιστοποίησης της απειλής, ενώ δυνητικά μπορεί να αποτρέψει μελλοντικές επιδημίες.

Μια υπαίθρια αγορά ζώων στην Guilin στην Κίνα, στις 19 Ιουνίου του 2014. David Wong/South China Morning Post/Getty

Αρχικά υπήρξαν αναφορές πως ο ιός προέρχεται από κάποιο είδος φιδιού, κάτι που έλαβε ιδιαίτερη δημοσιότητα στα μέσα ενημέρωσης, ωστόσο 2 επόμενες μελέτες καταρρίπτουν αυτήν την υπόθεση καθώς από την μια δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για φίδια φορείς, ενώ από την άλλη σύγκριση του γονιδιώματος του νέου ιού με αυτό όλων των γνωστών κορονοϊών δείχνει πως οι κοινοί πρόγονοι έχουν προέλευση στα θηλαστικά και πιο συγκεκριμένα στις νυχτερίδες⁴. Ειδικότερα, το 80% των γονιδίων του νέου ιού είναι κοινά με του SARS και το 96% με τους κορονοϊούς των νυχτερίδων. Η ίδια μελέτη έδειξε πως ο ιός εισέρχεται στα κύτταρα με τον ίδιο τρόπο που εισέρχεται και ο SARS. Μελέτες της άγριας ζωής στην Κίνα και την υπόλοιπη Ασία έχουν δείξει πως τα κόπρανα και οι κουτσουλιές των ζώων και των πουλιών έχουν υψηλές συγκεντρώσεις κορονοϊών. Οι συγκεκριμένοι ιοί δεν μεταδίδονται μόνο μέσα από τον αέρα και το αναπνευστικό σύστημα, αλλά και μέσω επαφής των κοπράνων με το στόμα κάποιου ζώου. Καθώς οι νυχτερίδες είναι κάθε άλλο παρά καθαρές, αν μια νυχτερίδα δαγκώσει ένα φρούτο, τότε ενδέχεται αυτό να μολυνθεί με κουτσουλιές, και αν πέσει στο έδαφος μπορεί να γίνει σημείο μετάδοσης του ιού σε οικόσιτα ζώα όπως η μοσχογάλη.

Mια κινέζικη νυχτερίδα που ανήκει στις Ρινολοφίδες. Υπάρχουν παραπάνω από 1.200 είδη νυχτερίδας, καταλαμβάνοντας το ¼ των συνολικών ειδών θηλαστικών. Merlin D. Tuttle/Science Source

Τι μπορούμε να μάθουμε από την γενετική αλληλουχία του ιού;

H γενετική αλληλούχιση του κορονοϊού της Wuhan προσφέρει στοιχεία για την προέλευση και την εξάπλωσή του. Μέσα σε μόλις δυο βδομάδες ερευνών εργαστήρια από την Κίνα και την Ταϊλάνδη αλληλούχησαν γονιδιώματα από τουλάχιστον 19 στελέχη του ιού που βρέθηκαν σε ασθενείς και τα κατέστησαν δημόσια προσβάσιμα. Ο Trevor Bedford, εξελικτικός γενετιστής στο Fred Hutchinson Cancer Research Center στο Seattle χαρακτήρισε εντυπωσιακή την ομοιότητα μεταξύ του γονιδιώματος των διαφορετικών στελεχών. Η έλλειψη γενετικής ποικιλίας υποδηλώνει ότι ο κοινός πρόγονός τους που προσβάλλει τον άνθρωπο πρωτοεμφανίστηκε τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο και εξαπλώθηκε γρήγορα, χωρίς να συσσωρεύσει πολλές μεταλλάξεις. Με περισσότερες ιικές αλληλουχίες μπορεί να καταστεί δυνατόν να καθοριστεί, αν η πλειονότητα των περιπτώσεων προέρχεται από επανειλημμένα περιστατικά μετάδοσης από ζώα σε ανθρώπους, με περιορισμένη μετάδοση μεταξύ ανθρώπων, ή εάν αρχικά ο ιός μεταδόθηκε σε έναν μικρό αριθμό ανθρώπων και κατόπιν υπήρξε εκτεταμένη μόλυνση από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Στην αλληλουχία του ιού μπορούν να εντοπιστούν επίσης γενετικές αλλαγές που μπορεί να τον βοήθησαν να πραγματοποιήσει το άλμα από τα ζώα στους ανθρώπους. Προς το παρόν τα συμπεράσματα είναι πρώιμα καθώς βασίζονται σε λίγα δεδομένα, και η προσθήκη νέων δειγμάτων από ασθενείς μπορεί να τα αλλάξει σημαντικά.

Μπορεί να αναπτυχθεί ένα φάρμακο για την αντιμετώπιση του κορονοϊού;

Δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα φάρμακα ικανά να θεραπεύσουν το SARS ή άλλες μολύνσεις από κορονοϊούς, ενώ δεν έχουν λάβει άδεια κυκλοφορίας εμβόλια που να αποτρέπουν αυτές τις μολύνσεις. Οι κορονοϊοί είναι ιδιαίτερα ανθεκτικοί και μπορούν να κρύβονται από το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα, συνεπώς οι προσπάθειες των αρχών επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι είναι αδύνατη η δημιουργία ενός εμβολίου. Ήδη αρκετοί οργανισμοί και ερευνητικά ινστιτούτα εργάζονται για την ανακάλυψη εμβολίων. Μια ομάδα στο Εθνικό Κέντρο για την έρευνα στην Μηχανική της Κίνας εργάζεται για την εύρεση θεραπείας με βάση το μπλοκάρισμα των υποδοχέων των ανθρώπινων κυττάρων που χρησιμοποιεί ο ιός για την είσοδό του. Άλλωστε η σύγκριση μεταξύ των αλληλουχιών του SARS και του νέου ιού που δημοσιεύτηκε στις 16 Ιανουαρίου έδειξε πως προσδένονται στον ίδιο υποδοχέα. Η ερευνητική ομάδα στοχεύει στην αξιοποίηση μελετών για την θεραπεία του SARS και την προσαρμογή τους ώστε να ανακαλύψουν το κατάλληλο φάρμακο για τον νέο ιό. Ωστόσο 15 χρόνια μετά δεν υπάρχει ακόμα εμβόλιο για το SARS, αλλά οι προσπάθειες περιορισμού του αποδείχθηκαν αποτελεσματικές και οδήγησαν στην εξαφάνισή του.

Ο Rolf Hilgenfeld δομικός βιολόγος από το Πανεπιστήμιο του Lübeck στην Γερμανία είχε επίσης εμπλακεί στην ανακάλυψη εμβολίων για τους κορονοϊούς από την επιδημία του SARS το 2002-2003 σκοπεύει να μεταβεί στην Κίνα για να δοκιμάσει δυο συστατικά που έχει αναπτύξει η ομάδα του σε ζώα που νοσούν. Ο τρόπος δράσης τους αφορά στην στόχευση ιικών πρωτεασών, ενζύμων που είναι απαραίτητα για να εισέλθει ο ιός στα κύτταρα του ξενιστή. Αυτά τα συστατικά δεν έχουν δοκιμαστεί σε ανθρώπους, ωστόσο γνωρίζει ότι είναι αποτελεσματικά στην εξολόθρευση του SARS και MERS σε καλλιέργειες κυττάρων, ενώ έχει βεβαιωθεί η αποτελεσματικότητά τους μέσω ελέγχων σε ποντίκια. Ενώ είναι απαραίτητες οι κλινικές μελέτες για την διάθεσή τους στην αγορά, ο Hilgenfeld αναφέρει πως οι φαρμακευτικές εταιρίες δεν ενδιαφέρονται καθώς οι νοσούντες από κορονοϊούς ανέρχονται μόλις σε μερικές χιλιάδες, και άρα δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια κέρδους.

Αξίζει να τονιστεί ότι η ανάπτυξη εμβολίων είναι μια μακρά διαδικασία με αρκετά στάδια, ενώ ειδικοί εκτιμούν την έναρξη της κλινικής φάσης Ι για κάποιο εμβόλιο σε τουλάχιστον 3 μήνες και μέχρι να γίνει διαθέσιμο στο κοινό ίσως χρειαστούν 3 χρόνια.

Στολές προστασίας από παθογόνα στο Εθνικό Ινστιτούτο Βιο-Ασφάλειας, στην Wuhan, το πρώτο στην ηπειρωτική Κίνα εξοπλισμένο για να αντιμετωπίσει το υψηλότερο επίπεδο μόλυνσης από βιολογικούς παράγοντες.

Στο μεταξύ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνεδρίασε στις 22 Γενάρη και εξέδωσε ανακοίνωση που δεν χαρακτηρίζει προς το παρόν την έξαρση του κορονοϊού σαν περιστατικό έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία διεθνούς ενδιαφέροντος, ωστόσο παρακολουθεί στενά την εξελισσόμενη κατάσταση και συνδράμει με τεχνική υποστήριξη για τον περιορισμό της μόλυνσης, ενώ θα συνεδριάσει εκ νέου μέσα στις επόμενες 10 μέρες. Ο οργανισμός θεωρεί πιθανή την εμφάνιση του ιού σε οποιαδήποτε χώρα, συνεπώς απαιτείται επαγρύπνηση, έγκαιρος εντοπισμός και απομόνωση των ασθενών.

Οι συμβουλές του ΠΟΥ για τον περιορισμό της μετάδοσης και την αποφυγή της μόλυνσης είναι οι ακόλουθες:

• -Τακτικό πλύσιμο των χεριών χρησιμοποιώντας διάλυμα που περιέχει οινόπνευμα ή με σαπούνι και νερό

• -Όταν βήχετε ή φτερνίζεστε να καλύπτετε το στόμα και την μύτη με τον αγκώνα ή χαρτομάντιλο, κατόπιν πετάξτε αμέσως το χαρτομάντιλο και πλύνετε τα χέρια σας.

• -Να αποφεύγετε κοντινή επαφή με οποιονδήποτε έχει πυρετό και βήχα

• -Αν έχετε πυρετό, βήχα και δυσκολία στην αναπνοή, να αναζητάτε νωρίς ιατρική φροντίδα και να μοιράζεστε το ιστορικό ταξιδιών σας με τους γιατρούς σας.

• -Όταν επισκέπτεστε αγορές με ζωντανά σε περιοχές που έχουν αναφερθεί περιστατικά του νέου κορονοϊού να αποφεύγετε την επαφή με τα ζώα και τις επιφάνειες που ακούμπησαν ζώα χωρίς προστασία.

• -Η κατανάλωση ωμού ή όχι σωστά μαγειρεμένων ζωικών προϊόντων πρέπει να αποφεύγεται. Το ωμό κρέας, το γάλα και τα ζωικά όργανα πρέπει να τα χειρίζεται κανείς με προσοχή προκειμένου να αποφευχθεί μόλυνση από μη μαγειρεμένα φαγητά σύμφωνα με τις ορθές πρακτικές κατανάλωσης φαγητού.

Επιπλέον οι χειρουργικές μάσκες είναι μέτρο προστασίας μονής κατεύθυνσης, δηλαδή περιορίζουν την μετάδοση του ιού από ασθενείς σε υγείες, αλλά δεν προστατεύουν επαρκώς τον άνθρωπο που τις φοράει. Οι μάσκες με ενεργό φίλτρο άνθρακα που φιλτράρουν τoν αέρα είναι πιο αποτελεσματικές.

Σπύρος Μερκούρης

Με πληροφορίες από Nature, The Lancet, WHO, New York Times

Πηγές

1. https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.01.22.914952v2.full.pdf

2. https://www.imperial.ac.uk/mrc-global-infectious-disease-analysis/news–wuhan-coronavirus/

3.https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.01.23.916395v1.abstract?%3Fcollection=

4.http://virological.org/t/ncovs–relationship–to–bat–coronaviruses–recombination–signals–no–snakes–no–evidence–the-2019-ncov–lineage–is–recombinant/331