Ο Οιδίποδας στην πανδημία (Στη νύχτα του αφόρητου τρόμου)

«Φαίνεται σίγουρη για τον εαυτό της και αρκετά ανεξάρτητη η Μπαγκίτα Γκαλιέγκο, ακούστε τι απάντησε όταν την ρωτήσαμε αν γνώρισε ποτέ τον φόβο. Να η απάντηση: δεν τον γνώρισα και μην με ρωτάτε για αυτό παρακαλώ είμαι ευαίσθητη σε αυτό το θέμα…» Από την εισαγωγή του Πεχλιβάνη του Θανάση Παπακωνσταντίνου

Απόψε είδα ένα όνειρο. Απόψε είδα ένα κακό όνειρο. Αλλά δε θυμάμαι τι είδα. Αυτή  είναι η αρχή της παράστασης Οιδίποδας που ανέβηκε φέτος από τον Δημήτρη Καρατζά με βάση την αρχαία τραγωδία και την αντίστοιχη ταινία του Παζολίνι. Η βασική έννοια, ο πυρήνας του έργου όπως πολύ σωστά αποτυπώνεται είναι ο φόβος, ένα συναίσθημα ιδιαίτερα δυνατό και πλέον τα τελευταία χρόνια αρκετά συνηθισμένο και όλο πιο συχνό.

Τόσο η απόδοση της παράστασης, όσο και η καθημερινότητα τους τελευταίους μήνες, είναι ένα  εσωτερικό θρίλερ μεταξύ Mulholland drive και matrix με δόσεις αρχαίου δράματος. Φροντίζουν η κυβέρνηση ως σεναριογράφος, όσο και τα ΜΜΕ ως σκηνοθέτες. Τι θέλουν όμως πραγματικά να φοβάται ο κόσμος; Τον sars cov 2; Αυτό θα ήταν μια λογική απάντηση. Όμως πολλές φορές οι λογικές απαντήσεις δεν είναι και οι σωστές.

Η πανδημία όντως είναι άξια φόβου. Όχι μόνο λόγω των ιδιαίτερων ικανοτήτων του ιού αυτού, αλλά και λόγω της ιδιαίτερης ανικανότητας των δυτικών κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κατάσταση. Άρα μήπως θέλουν να φοβούνται κάποιον άλλο και όχι μόνο τον ιό οι συντελεστές της παράστασης των ζωών μας; Και αν ναι, ποιον; Και η τρομακτική απάντηση είναι ότι ο στόχος της παράστασης των ζωών μας είναι να φοβόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Θα είχε γίνει το οτιδήποτε άλλωστε αν ο Οιδίποδας δεν είχε λάβει υπόψη του τους χρησμούς; Και οι σύγχρονοι χρησμοί των ΜΜΕ είναι η αποτυχία των πολιτών αν δεν σταθούν στο ύψος της ατομικής τους ευθύνης. Μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς μόνο με την ατομική ευθύνη δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς μια κατάσταση υγειονομικής κρίσης. Η αποτυχία είναι δεδομένη και ο ένοχος έχει κατασκευαστεί και κριθεί εν αγνοία του. Και είναι ο λαός. Ένας λαός που έχει διαπαιδαγωγηθεί στο να φοβάται τις επιλογές του, τα λάθη του, τις αποτυχίες του.

Ποιος είναι άραγε ο ρόλος τελικά του μάντη; Να αφήνει τον Οιδίποδα της εποχής μας να βαδίζει προς τον γκρεμό, σε ένα δρόμο που ο ίδιος άνοιξε; Τι έκανε άραγε η κυβέρνηση για να θωρακίσει  τη χώρα από την πανδημία; Αν και τα έχουμε γράψει αρκετές φορές, έχει αξία να αναφέρουμε ξανά τι δεν έκανε η κυβέρνηση. Η κυβέρνηση δεν προσέλαβε τον απαιτούμενο αριθμό γιατρών (από 3.000 γιατρούς που εξήγγειλε, προκήρυξε 250 θέσεις), η κυβέρνηση δεν αύξησε τις κλίνες ΜΕΘ (557 ανοιχτές και δημόσιες αντί για 3.500),  δεν δημιούργησε κέντρα COVID-19. Αντίθετα τι έκανε; Άνοιξε ορθάνοιχτα τα σύνορα για άνευ κανόνων μετατροπή της Ελλάδας σε μια covid free αποικία τουρισμού.

Και πώς αντιμετωπίζονται όλα αυτά; Με τη χρήση μάσκας. Εδώ να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Ο αρχικός (και όχι ο σχεδόν τρίμηνος) περιορισμός κυκλοφορίας, η χρήση μάσκας σε χώρο με συνωστισμό, το πλύσιμο των χεριών, είναι σωστά μέτρα υγιεινής. Μόνο που είναι συμπληρωματικά μέτρα. Τα κύρια μέτρα είναι η συνολική πολιτική υγείας στη περίοδο της υγειονομικής κρίσης. Όπως τα διαγνωστικά τεστ, τα οποία τόσο απαξίωναν η κυβέρνηση και τα παπαγαλάκια της το πρώτο διάστημα για να γράφει πλέον ξεκάθαρα η Καθημερινή: «Δεν μετράμε το ίδιο». Όμως σύμφωνα με τους ειδικούς, η σύγκριση είναι άδικη, καθώς πλέον «δεν μετράμε το ίδιο». Ο εργαστηριακός έλεγχος τον Απρίλιο γινόταν μόνο σε σοβαρά περιστατικά της νόσου. Τώρα εξετάζονται περισσότεροι, έχουμε περισσότερες διαγνώσεις σε ασυμπτωματικά άτομα και εντοπίζεται μεγαλύτερο ποσοστό της επιδημίας. «Τότε βλέπαμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Τώρα βλέπουμε το μισό, ίσως και παραπάνω από το παγόβουνο», επισημαίνει ο κ. Μαγιορκίνης.

Τι παραδέχονται δηλαδή πλέον; Ότι μας δούλευαν κανονικά και συνειδητά το προηγούμενο διάστημα. Γιατί να μην κάνουν το ίδιο και τώρα; Τι χρεία έχομε μαρτύρων όταν οι ίδιοι πλέον δηλώνουν πως τα τεστ και τα στοιχεία που δίνουν, τα  φτιάχνουν όπως τους βολεύει; Όταν στα κανάλια δηλώνουν ότι δεν φταίει το ανεύθυνο και χωρίς προετοιμασία άνοιγμα των συνόρων, ενώ στο ακόλουθο γράφημα από το  ίδιο  ρεπορτάζ της Καθημερινής και τη στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Υγείας φαίνεται ακριβώς το αντίθετο;

Όλα αυτά δομούν έναν κόσμο γεμάτο με Τειρεσίες της λογικής του είτε σου πω τι γνωρίζω, είτε όχι, ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει. Έναν κόσμο γεμάτο φόβο. Και ως γνωστόν ο φοβισμένος άνθρωπος είναι και ο πιο εύκολος στη χειραγώγηση, στην καταστολή των δικαιωμάτων του. Πού υπάρχει η ελεύθερη βούληση; Πόσο αξίζει να ζούμε με το φόβο του μέλλοντος, όπως αναρωτιέται η Ιοκάστη απέναντι σε έναν βουβό χορό από μικρούς Οιδίποδες; Εκτός από το φόβο βέβαια υπάρχουν και οι επιθυμίες, και οι επιθυμίες του καθενός διαφέρουν. Συναυλίες, πανηγύρια, εκκλησίες, περίπατοι, καφέ, χορός. Και κάπου πρέπει η κατάσταση να ισορροπήσει ανάμεσα στην ασφάλεια και στην επιθυμία. Αλλά δε γίνεται αυτό με μια κυβέρνηση που το μόνο που κάνει είναι να καλλιεργεί ενοχές, ενώ είχε 6 μήνες να προετοιμάσει το Εθνικό Σύστημα Υγείας και τους αστικούς ιστούς, αλλά δεν έκανε τίποτα.

Ο Οιδίποδας λοιπόν μπροστά στον τρόμο και τα αδιέξοδα που τον οδήγησαν οι χρησμοί και οι μάντρες, δε βρίσκει νόημα στο να αντικρίσει το φως. Βασικά νιώθει πως ό,τι βλέπει του προκαλεί φόβο και απελπισία. Και τελικά επιλέγει να βγάλει τα ίδια του τα μάτια, ώστε να ηρεμήσει στο σκοτάδι.  Είναι και αυτό μια επιλογή απέναντι στο φόβο. Να αφεθείς να χαθείς σε αυτόν.

Μια άλλη επιλογή είναι η επίκληση στον από μηχανής Θεό. Όμως σοφά στον Οιδίποδα όπως και σε μια φετινή απόδοση της Αντιγόνης, ο deux ex machina δεν εμφανίζεται ποτέ. Αντίστοιχα και στην πραγματική ζωή δε θα εμφανιστεί κανένας Μεσσίας με φανάρι για να διαλύσει το σκοτάδι. Μάταια έψαχναν τα ΜΜΕ και ενδεχομένως και μερίδα κόσμου, τον κ. Τσιόδρα ο οποίος είχε επιμελώς και σχολαστικώς  εξαφανιστεί. Διαρροές ανέφεραν ότι ενδεχομένως διαφωνούσε με την πολιτική της κυβέρνησης, την οποία όμως πάλι επιμελώς και σχολαστικώς κάλυπτε όταν τον ρωτούσαν στις συνεντεύξεις τύπου για τα κενά του συστήματος υγείας. Και επιμελώς και το ίδιο σχολαστικώς συνέχισε να καλύπτει με την επανεμφάνιση του, καθώς τον μόνο που είχε να κατηγορήσει ήταν τον εχθρό λαό μέσα από γενικότητες και ευχολόγια. Ούτε κουβέντα για τις ελλείψεις του συστήματος υγείας, ούτε κουβέντα για το άνοιγμα των συνόρων, ούτε κουβέντα για την ανύπαρκτη ιχνηλάτηση και την τύχη των κινητών μονάδων.

No hay banda no hay orchestra. Δεν υπάρχει μπάντα, δεν υπάρχει ορχήστρα. Ζούμε σε ένα δυστοπικό εφιάλτη. Δεν υπάρχει συγκροτημένη πολιτική για την κοινωνική ιατρική και τη δημόσια υγεία. Κινούμαστε μόνοι μας, τυφλοί σαν τον Οιδίποδα ακούγοντας απροσδιόριστους χρησμούς. Και από πάνω οι κυβερνητικές ερινύες ρίχνουν όλες τις ευθύνες πάνω μας. Οπότε έχουμε την επιλογή η να βγάλουμε τα μάτια μας και να περιμένουμε έναν μεσσία μέσα στο σκοτάδι, είτε να αντιληφθούμε πως το μόνο που μπορεί να σπάσει το φόβο, είναι ένας από μηχανής λαός που θα αποφασίσει να εμφανιστεί.

Αναφορές

1. 1. https://www.artandlife.gr/Ioannina/events/oidipoys_sta_ioannina
2. 2. https://www.proslipsis.gr/cmCat_tree.php?cm_catid=49
3. 3. https://www.iefimerida.gr/ellada/poedin-mono-557-klines-se-meth-anti-gia-3500
4. 4. https://www.kathimerini.gr/1090482/article/epikairothta/ellada/plhsiazei-to-deytero-kyma-korwnoioy

Πάνος Χριστοδούλου

Ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας/Εργαστηριακής Ιατρικής,  MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, PGCert Διαχείρισης κρίσεων στη δημόσια υγεία και ανθρωπιστικής απάντησης