Άλντους Χάξλεϊ – Ένας αντισοβιετικός καινούριος κόσμος

Ο Άλντους Χάξλεϊ υπήρξε βασικός εκπρόσωπος του δυστοπικού μυθιστορήματος, παρότι το έργο του περιλάμβανε επίσης ποιήματα και διηγήματα. Το γνωστότερο έργο του “Θαυμαστός καινούριος κόσμος” εξακολουθεί να ασκεί σημαντική επίδραση στους σύγχρονους αναγνώστες, λόγω των ομοιοτήτων που παρουσιάζουν κάποιες πτυχές της πλήρως προγραμματισμένης κοινωνίας του έργου με τη σύγχρονη καθημερινότητα στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Εγγονός του διάσημου βιολόγου Τόμας Χένρι Χάξλεϊ γεννήθηκε στις 26 Ιούλη 1894, καταγόταν από οικογένεια της ανώτερης τάξης και φοίτησε στο αριστοκρατικό κολέγιο Ήτον. Μετά από σπουδές αγγλικής φιλολογίας στην Οξφόρδη στράφηκε σε δημοσιογραφική και συγγραφική δουλειά. Ξεκίνησε το 1916 να δημοσιεύει τα πρώτα του ποιητικά έργα, αλλά η πρώτη του επιτυχία ήρθε με το σατιρικό μυθιστόρημα Crome Yellow το 1921. Έζησε ως το 1930 στην Ιταλία κι έπειτα εγκαταστάθηκε μαζί με τη σύζυγό του στην Καλιφόρνια, όπου έμεινε ως το θάνατό του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του στράφηκε στην μεταφυσική και τον αποκρυφισμό. Πολύ γνωστοί είναι και οι πειραματισμοί του με παραισθησιογόνες ουσίες, ένας εκ των οποίων υπήρξε και η βάση για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του “Θύρες αντίληψης”(The doors of perception), που αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για το τον τίτλο του διάσημου συγκροτήματος The doors, που ιδρύθηκε το 1965, 11 χρόνια μετά τη δημοσίευση του έργου, ενώ παρόμοιας θεματολογίας ήταν και το “Παράδεισος και κόλαση” (1956). Η θετική του αποτίμηση είναι σαφές ότι συνέβαλε στο σημαντικό ρόλο στη διάδοση των ψυχεδελικών ναρκωτικών την επόμενη δεκαετία, ιδιαίτερα μεταξύ των χίπις. Αν και προτάθηκε επτά φορές για Νόμπελ Λογοτεχνίας, δεν το κέρδισε ποτέ. Έφυγε από τη ζωή στις 22 Νοέμβρη 1963 από καρκίνο του λάρυγγα, ενώ λίγο πριν πεθάνει ζήτησε από τη σύζυγό του να του χορηγήσει ενδομυϊκή ένεση με 100 mg LSD, κάποιους μήνες πριν η ουσία απαγορευθεί κι επίσημα στην Καλιφόρνια.

Βασικά θέματα των έργων του είναι η ρηχότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, η αδυναμία επικοινωνίας, η απολυτοποίηση είτε της σωματικής είτε της πνευματικής διάστασης του ανθρώπου που οδηγούν σε αποτυχία αναζήτησης πραγματικού νοήματος της ζωής. Εφαλτήριο για τους στοχασμούς του ήταν η υψηλή κοινωνία του Λονδίνου στα πρώτα χρόνια του μεσοπολέμου, με τον τρυφηλό και ηδυπαθή τρόπο ζωής της.

Το διασημότερο βιβλίο του, “Θαυμαστός καινούριος κόσμος” (1932)  διαδραματίζεται στο έτος 632 μετά Φορντ, εννοώντας το έτος κατασκευής του μοντέλου Τ της εταιρείας, ή αλλιώς στον 26ο αιώνα. Στην απόλυτα αυτοματοποιημένη κοινωνία του μυθιστορήματος, η θρησκεία έχει αντικατασταθεί από τη μαζική παραγωγή και τον καταναλωτισμό, ενώ τα μωρά δεν κυοφορούνται πλέον, αλλά “καλλιεργούνται” σε φιάλες ειδικών κέντρων αναπαραγωγής με βάσει καθορισμένες νόρμες και γενετικές παρεμβάσεις. Οι άνθρωποι διακρίνονται σε πέντε κάστες, μέσω υπνοπαιδείας, καθώς την ώρα που κοιμούνται τα παιδιά διδάσκονται “σοφίες” που επιλύουν το “βασικό πρόβλημα της ευτυχίας”, δηλαδή “πώς θα κάνουμε τον άνθρωπο να αγαπήσει τη σκλαβιά του”. Η οικουμενική ευτυχία επιτυγχάνεται μόνο χάρη στον έλεγχο των αποσταθεροποιητικών παραγόντων. Για την αποφυγή της προσωπικής ανισορροπίας είναι στη διάθεση όλων το ναρκωτικό “Σόμα”, που σε αντίθεση με τις συνήθεις ψυχοτρόπες ουσίες δεν παρουσιάζει παρενέργειες. Το μυθιστόρημα εστιάζεται γύρω από τις μάταιες εντέλει προσπάθειες τριών “απροσάρμοστων” να αντισταθούν στην απόλυτη ομοιομορφία.

Μπορεί η απόλυτα ιεραρχική κοινωνία, με όλα τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της ψυχολογικές έρευνας να τίθεται στην υπηρεσία του ελέγχου των πολιτών, να θυμίζει πολύ τον σύγχρονο καπιταλισμό, στην πραγματικότητα όμως το βιβλίο φαίνεται να στοχεύει τουλάχιστον εξίσου, αν όχι περισσότερο το σοβιετικό σοσιαλισμό. Αυτό γίνεται φανερό ήδη από τα ονόματα ορισμένων εκ των χαρακτήρων, όπως Bernard Marx, Lenina Crowne και Polly Trotsky, αλλά και από την απουσία ενασχόλησης με τις σχέσεις παραγωγής στη νέα κοινωνία. Ο Χάξλεϊ, απευθυνόμενος κυρίως σε αγγλοσαξωνικό ακροατήριο μορφωμένων αστών, 14 μόλις χρόνια μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, επεξεργάζεται τόσο τους φόβους του απέναντι στη μαζική κατανάλωση και παραγωγή που σηματοδοτεί ο φορντισμός, όσο και τους πολύ πιο έντονους απέναντι στην απειλή από το νέο τύπο κοινωνίας που οικοδομούνταν στην ΕΣΣΔ.

Στην πρώτη περίπτωση το άγχος προέρχονταν από μια ελιτίστική αντιμετώπιση του λαού, που ξάφνου αποκτούσε όσο ποτέ πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες – έστω και κατώτερης ποιότητας – που ως τότε αποτελούσαν πρακτικά αποκλειστικό προνόμιο των ανώτερων τάξεων. Στη δεύτερη είναι πολύ πιο υπαρξιακό και ουσιώδες, αφού η επιτυχία της δημιουργία του πρώτου εργατικού κράτους στον κόσμο συνιστούσε δυνάμει θανάσιμη απειλή για την ύπαρξη των εκμεταλλευτριών τάξεων ως τέτοιων πανευρωπαϊκά, αν όχι παγκόσμια. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις πάντως, το άγχος αυτό καμουφλάρονταν, κι εν πολλοίς καμουφλάρεται ακόμα και σήμερα, από την ανησυχία για την ισοπέδωση της προσωπικότητας, την εξομοίωση προς τα κάτω και την απώλεια της ατομικότητας. Το βιβλίο υπαινίσσεται πως τόσο η ανάπτυξη του καπιταλισμού στην εποχή του, όσο και και η σοσιαλιστική προοπτική δεν είναι παρά όψεις μιας υπόσχεσης υλικού ευδαιμονισμού με αντάλλαγμα την απώλεια πνευματικών αξιών και συναισθημάτων. Δεν είναι τυχαίο που ο “Θαυμαστός καινούριος κόσμος” έχει προβληθεί από αστούς μελετητές ως ένα από τα πρώτα λογοτεχνήματα κατά του “ολοκληρωτισμού”.

Δύσκολες Νύχτες