Άμος Οζ – Πατώντας σε δυο βάρκες

Με μια λιτή ανακοίνωση στο τουίτερ η κόρη του διάσημου ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ ανακοίνωσε την είδης του θανάτου του πατέρα της, μετά από μάχη με τον καρκίνο. Από τους πλέον αναγνωρίσιμους λογοτέχνες του Ισραήλ, ο Οζ έφτασε πολλές φορές κοντά στην πηγή του Νόμπελ λογοτεχνίας, χωρίς να πιει νερό. Άφησε πίσω του 19 λογοτεχνικά έργα και εκατοντάδες άρθρα και δοκίμια. Επίκεντρο της θεματολογίας του ήταν η ζωή στα κιμπούτς καθώς και η «περίπλοκη» σχέση του με το Ισραήλ. Οι φιλειρηνικές δράσεις του Όζ είναι εκείνες που θυμούνται οι περισσότεροι στις νεκρολογίες αυτών των ωρών, δεν μπορεί όμως κανείς να παραβλέψει ότι η στάση του έναντι της πολιτικής του ισραηλινού κράτους υπήρξε πάντοτε το λιγότερο επαμφοτερίζουσα, ενώ σε κρίσιμες στιγμές δε δίστασε απροκάλυπτα να πάρει θέση υπέρ των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων σε γειτονικές χώρες και υπέρ των δολοφονικών ενεργειών του στην Παλαιστίνη.

Γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ το 1939 ως Άμος Κλάουσνερ, από γονείς που είχαν έρθει από τη Λιθουανί και την Πολωνία. Όταν ήταν 12 ετών η μητέρα του αυτοκτόνησε, εμπειρία που τον σημάδεψε βαθιά. Δυο χρόνια αργότερα έφυγε από το σπίτι για να ζήσει σε κιμπούτς, όπου άλλαξε το επίθετό του σε Όζ, που σημαίνει στα εβραϊκά «δύναμη». Αν και οι γονείς του δεν ήταν θρησκευόμενοι, ο ίδιος στην εφηβεία γοητεύτηκε από τα θρησκευτικά κείμενα, όχι όμως τα εβραϊκά, αλλά τα χριστιανικά, μελετώντας την Καινή Διαθήκη. Όπως έλεγε ο ίδιος «Σε ηλικία 16 ετών συνειδητοποίησα πως αν δε διάβαζα τα ευαγγέλια, δε θα είχα ποτέ πρόσβαση στην αναγεννησιακή  τέχνη, τη μουσική του Μπαχ και τα βιβλία του Ντοστογιέφσκι. […] Έβρισκα παρηγοριά στο Χριστό».

Στα 26 του χρόνια κυκλοφόρησε η πρώτη του συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Εκεί που ουρλιάζουν τα τσακάλια». Το 1968 πέτυχε την διεθνή καθιέρωση με το μυθιστόρημα «Ο Μιχαέλ μου», ενώ τον επόμενο μισό αιώνα ακολούθησαν μυθιστορήματα που μεταφράστηκαν σε 45 γλώσσες. Το αυτοβιογραφικό εν πολλοίς έργο του «Ιστορία αγάπης και σκότους» (2002) έγινε ένα από τα μεγαλύτερα μπεστ σέλερ στην ιστορία του Ισραήλ που το 2015 διασκευάστηκε από τη διάσημη ηθοποιό και συμπατριώτισσά του Νάταλι Πόρτμαν. Το 2007, απόσπασμα του έργου αυτού ήταν το πρώτο δείγμα σύγχρονης εβραϊκής λογοτεχνίας που περιλήφθηκε ποτέ σε σχολικό βιβλίο της Κίνας. Τελευταίο του μυθιστόρημα ήταν ο «Ιούδας», που αφηγείται την ιστορία ενός νέου κι ενός ηλικιωμένου καθώς αναζητούν νόημα στη ζωή τους σε ένα σπίτι στην Ιερουσαλήμ.

Ο Όζ υπηρέτησε στον ισραηλινό στρατό το 1967, στη διάρκεια του πολέμου των 6 ημερών και στη συνέχεια, με άρθρο που δημοσιεύτηκε μετά τη λήξη του πολέμου, πήρε δημόσια θέση υπέρ της λύσης των δύο κρατών, γράφοντας πως «ακόμα και μια αναπόφευκτη κατοχή είναι μια κατοχή που διαφθείρει».

Στη συνέχεια δραστηριοποιήθηκε για δεκαετίες στο φιλειρηνικό κίνημα, επικρίνοντας την πολιτική εποικισμών στα παλαιστινιακά εδάφη, όχι όμως και την οικοδόμηση του τείχους στη Δυτική Όχθη. Το 2002, όταν ο μεγάλος νομπελίστας Πορτογάλος κομμουνιστής Ζοζέ Σαραμάγκου επισκέφθηκε με ομότεχνούς του την Παλαιστίνη, παρομοιάζοντας τις συνθήκες διαβίωσης στα κατεχόμενα με το Άουσβιτς, ο Όζ εξανέστη: «Οι δηλώσεις του Σαραμάγκου αποδεικνύουν μια τρομακτική ηθική τύφλωση. Οποιος δεν μπορεί να διακρίνει τις διαβαθμίσεις του κακού εξυπηρετεί το ίδιο το κακό. Το να συγκρίνει κανείς την ισραηλινή κατοχή με τα ναζιστικά εγκλήματα είναι σαν να συγκρίνει το Σαραμάγκου με το Στάλιν».

Το 2006 υποστήριξε ανοιχτά την εισβολή του Ισραήλ στο Λίβανο δηλώνοντας μάλιστα πως “το ισραηλινό φιλειρηνικό κίνημα οφείλει να στηρίξει την προσπάθεια της χώρας για αυτοάμυνα”, ενώ στη συνέχεια μαζί με τους συναδέλφους του Νταβίντ Γκρόσμαν και Α.Β Γεοσούα, ζήτησε “κατάπαυση του πυρός”, σε λογική ίσως αποστάσεων, απλώς και μόνο επειδή πλέον η παραπέρα αιματοχυσία -εκατέρωθεν – ήταν “άσκοπη”: “Κατά τη γνώμη μας, πρόκειται για μια δίκαιη και ηθική επιχείρηση αυτοάμυνας, που ανταποκρίνεται στη διεθνή νομιμότητα και έχει στόχο μια απειλή που προέρχεται από μια εχθρική χώρα. Σε αυτό το στάδιο, όμως, οι στόχοι που μπορεί να επιτύχει μια τέτοια επιχείρηση έχουν επιτευχθεί, και δε δικαιολογείται πλέον αιματοχυσία και στις δύο πλευρές”.

Παρόμοια στάση υπέρ του ισραηλινού ιμπεριαλισμού τήρησε και στη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα το 2008, ενώ πέρσι δήλωσε σε συνέντευξή του πως στήριζε την απόφαση του Τραμπ για μεταφορά της πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ, καλώντας κάθε χώρα να ακολουθήσει το παράδειγμά του. Για να αμβλύνει τις εντυπώσεις, πρόσθεσε πως «Ταυτόχρονα, κάθε μία από αυτές τις χώρες οφείλει να ανοίξει τη δική της πρεσβεία στην Ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του παλαιστινιακού λαού.»