Ανδρέας Εμπειρίκος-Ταξίδι στη Ρωσσία

Σαν σήμερα το 1975 έφυγε από τη ζωή ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Με την αφορμή της επετείου μεταγράφουμε το κείμενο “Ταξίδι στη Ρωσσία”, από το βιβλίο “1917. Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η Ρωσική Πρωτοπορία”, (εκδόσεις Βιβλιόραμα 2017), τμήμα ενός ημερολογίου με εντυπώσεις από ταξίδι του μαζί με τους Οδυσσέα Ελύτη και Γιώργο Θεοτοκά στην ΕΣΣΔ, όπου είχαν προσκληθεί επίσημα το 1962. Ο Εμπειρίκος βρήκε απογοητευτική την εν λόγω εμπειρία, εξάλλου είναι γνωστό ότι μετά από ένα νεανικό ενθουσιασμό με την Οχτωβριανή Επανάσταση αποκήρυξε τον κομμουνισμό, ενώ την περίοδο των Δεκεμβριανών υπήρξε και ομήρος τους ΕΛΑΣ. Στο συγκεκριμένο κείμενο πάντως διαφαίνεται μια αφύπνιση της νοσταλγίας για την περίοδο που ο ίδιος ακόμα εμπνεόταν από τα επαναστατικά οράματα της πρώτης σοσιαλιστικής επανάστασης:

Τραβερσωμένοι σαν καράβια ενάντια στον καιρό διαβήκαμε τρεις φίλοι (ο Θεοτοκάς, ο Ελύτης κι εγώ) τον παγωμένο πόντο της Ερυθράς Πλατείας, όχι μακριά από τον Μόσκοβα, μες στην καρδιά της πόλεως, όπου κτυπά το ίδιο η καρδιά (χειμώνα-καλοκαίρι) της Ρωσσίας.

Πηγαίναμε σε εκδήλωση ειρηνική της τέχνης όπως λέγουν, μπαλλέτα να δούμε τα πιο φηνισμένα απ’όλα στο νέο θέατρο της Μόσχας-το τεράστιο-τεράστια τα πάντα στην πόλι αυτή, χρισμένα σε διαστάσεις ανάλογες με την πλατειά ψυχή της.

Τραβερσωμένοι τη διαβαίναμε λοιπόν την Κόκκινη Πλατεία με οράματα μπροστά μας του Δεκέμβρη (του 1917) όταν μαζύ με τους τους θεούς και με θεσμούς σωριάστηκε η βασιλεία των Τσάρων, η Επανάστασις ώδευε προς τον θρίαμβο και έτρεμε ο κόσμος όλος μήπως επεκταθή κι αλλού-παντού, παντού (“Ειρήνη αμέσως, όλη η εξουσία στα Σοβιέτ, όλη η γη στους χωρικούς, Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε”) και πίσω από τον Λένιν που έσπερνε τον Νέο Κόσμο ο Τρότσκι κρατούσε τους δαυλούς, και ο Δζερζίνσκι (σ.τ.Ε, υπουργός εσωτερικών της ΕΣΣΔ), άγγελος φύλακας γινόταν (ψηλός, λιγνός και λίγο μελαγχολικός) της νέας ασφάλειας-όλα αυτά ξανά μέσα στην ψυχή και μες στη μνήμη, καθώς διαβαίναμε την Ερυθρά πλατεία μπρος στον Άγιο Βασίλειο και τους Αγίους Αποστόλους, όπου ο τσάρος εκκλησιάζετο πάλαι ποτέ και τώρα δεν λειτουργείται, αλλά λειτουργεί ως μουσείο.

Τραβερσωμένοι λίγο σκεπτόμενοι το μπαλλέτο και πιο πολύ την ιστορία. Με την ψυχή στα χείλη μου, διερωτώμην στην ηλικία που έφθασα αν έκανα καλά ή άσχημα (φιλειρηνικώς και πνευματικώς) που γύρισα τη ράχη μου στον Μαρξισμό και εγκατέλειψα την Επανάστασι, που τόσο πολύ εφλόγιζε τα νεανικά μου χρόνια, όταν ο Λένιν κήρυχεν ακόμη και ο Στάλιν ετοίμαζε τη διαρπαγή της εξουσίας ολίγον κηδόμενος της αγνής ιδεολογίας.

Τραβερσωμένοι έτσι διαβαίναμε εν καιρώ νυκτός την Ερυθρά Πλατεία. Στα πόδια μας το παγωμένο χιόνι και επάνω εις τον ουρανό λογχίζοντας τα [δυσανάγνωστη λέξη] ύψη, επάνω απ’τα μπαλλέτεα και τους τάφους των ηρώων οι κόκκινες πεντάφλες τ’αστέρια του νέου καθεστώτος, που δεσπόζουν επάνω από την πόλη.