Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι: «Είναι παράλογο να θέλεις διαύγεια από ανθρώπους σε μια εποχή σαν τη δική μας»

«Μπορεί να διακρίνει κανείς τέσσερις πλευρές  στην πλούσια προσωπικότητα  του Ντοστογιέφσκι: τον δημιουργικό συγγραφέα, τον νευρωτικό, τον ηθικολόγο και τον αμαρτωλό. Πώς να αξιολογήσει κανείς έναν τέτοιο πολυσύνθετο χαρακτήρα;» έγραφε ο Σίγκμουντ Φρόιντ, δίνοντας μια εικόνα για τον πολυεπίπεδο χαρακτήρα ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 19^ου αιώνα, που έμελλε να χαρτογραφήσει σε βάθος την άβυσσο της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, στις 9 Φεβρουαρίου του 1881.

Ο καλύτερος τρόπος για να εμποδίσεις έναν φυλακισμένο να δραπετεύσει είναι να βεβαιωθείς ότι ποτέ δεν θα μάθει ότι είναι σε φυλακή.

Γεννήθηκε στη Μόσχα το 1821 και είχε άλλα έξι αδέρφια. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός γιατρός, που δολοφονήθηκε το 1838. Έναν χρόνο νωρίτερα είχε χάσει τη μητέρα του. Από πολύ μικρός, λοιπόν, θα αναγκαστεί να αναμετρηθεί με την αποκτηνωμένη καθημερινότητα της εποχής. Θα ψάξει τα πατήματά του, θα ζυγίσει τις ικανότητές του, θα αντικρίσει τον κόσμο μέσα από το πρίσμα των ανθρώπων του περιθωρίου. Στις 23 Απριλίου του 1849 θα συλληφθεί με την κατηγορία πως γράφει πολιτικά κείμενα που έχουν σαν στόχο την ανατροπή του Τσάρου Νικόλαου Α΄. Η ποινή του προβλέπει τετραετή καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία και πλείστα όσα βασανιστήρια – ψυχικά και σωματικά.

Όσα θα περάσει εκεί, θα επιφέρουν μερικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης του, ακόμα και στην ίδια τη ριζοσπαστικότητά του, ενώ δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστες τις ιδέες που είχε πρωτύτερα για μια σοσιαλιστική προοπτική της Ρωσίας. Όλα αυτά θα τα περιγράψει αργότερα με ενάργεια στο βιβλίο του «Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων» (1862).

Τα βιώματα του Ντοστογιέφσκι θα αποβούν καθοριστικά για πολλά απ’ όσα διαδραματίζονται στα βιβλία του, ενώ είναι συχνή και η παρουσία ειδώλων, μανιχαϊστικών σχημάτων και αντιθέσεων, όχι με τρόπο απλοϊκό, αλλά με ενδοσκοπική προσέγγιση που ταιριάζει στους σπουδαίους συγγραφείς.

Ο πολιτισμός μιας χώρας φαίνεται από το επίπεδο διαβίωσης των φυλακισμένων της.

Υπήρξε πρωτοπόρος στον τρόπο που έπλαθε τις λέξεις και σμίλευε τους χαρακτήρες. Δημιούργησε συγγραφικά παλίμψηστα που ακροβατούν ανάμεσα σε μια υπόκωφη θλίψη και στην προσπάθεια υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων. Προσέγγισε την κοινωνική δυστυχία και αποσάθρωση, την πείνα και την εξαθλίωση των μαζών, χωρίς να θελήσει να τις φτιασιδώσει ή να παρουσιάσει κάτι άλλο από αυτό που έβλεπε γύρω του και κατανοούσε.

«Το περίεργο είναι ότι βλέπουμε τα πρόσωπα των εγκληματιών, των υστερικών και των ηλιθίων του Ντοστογιέφσκι εντελώς διαφορετικά απ’ ότι βλέπουμε τα πρόσωπα άλλων εγκληματιών ή ανόητων σε άλλα διάσημα μυθιστορήματα. Τους κατανοούμε και τους αγαπάμε με έναν τρόπο τόσο αλλόκοτο, που μάλλον σημαίνει πως αισθανόμαστε ότι υπάρχει μέσα μας κάτι που σχετίζεται και συγγενεύει με αυτούς τους ανθρώπους», έγραψε ο Γερμανός λογοτέχνης Έρμαν Έσσε.

Ανάμεσα στα πιο σημαντικά έργα του θεωρούνται, μεταξύ άλλων, το «Έγκλημα και Τιμωρία» (1866), ο «Ηλίθιος» (1868), οι «Διαμονισμένοι» (1873) και οι «Αδελφοί Καραμαζόφ» (1880).

Όχι, άνθρωπέ μου, κανένας δεν μπορεί να ζήσει ξεγράφοντας τον οίκτο ολότελα.

Η ανθρώπινη μοίρα υπήρξε διαχρονικά στον πυρήνα των έργων του – άλλοτε βάζοντας τους ίδιους τους χαρακτήρες του να την υπερβαίνουν ή να την προσεγγίζουν χωρίς φόβο και άλλοτε αφήνοντάς τους να τσαλαπατηθούν από αυτήν, βλέποντας την αξιοπρέπειά τους να κομματιάζεται.

«Είναι παράλογο να θέλεις διαύγεια από ανθρώπους σε μια εποχή σαν τη δική μας […] ειδικά όταν ο καθένας σήμερα φαίνεται πρόθυμος να μειώσει την προσωπικότητα σε έναν κοινό παρανομαστή και να βρει κάποιος είδος γνώσης μέσα στη γενική σύγχυση των ιδεών», θα γράψει ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι στην εισαγωγή του σπουδαίου του έργου «Αδελφοί Καραμαζόφ», μια φράση που μοιάζει ίσως να ταιριάζει απόλυτα και στη σημερινή, σύγχρονη εποχή.

Ο Ντοστογιέφσκι δεν απαίτησε τίποτα από τους ανθρώπους. Απλώς δημιούργησε τις συνθήκες για να μπορέσουν κάποτε οι ίδιοι οι άνθρωποι να απαιτήσουν το πέρασμα σε μια δικαιότερη και πιο εξανθρωπισμένη εκδοχή του εαυτού τους και αναπόφευκτα και του κόσμου μας.