Δημοσθένης Βουτυράς – Ο πρωτοπόρος του κοινωνικού διηγήματος στην Ελλάδα

Ο πρωτοπόρος του κοινωνικού διηγήματος, Δημοσθένης Βουτυράς, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1872 και έφυγε από τη ζωή, στις 27 Μαρτίου 1958, στον Πειραιά.

Ο Δημοσθένης τελείωσε το δημοτικό σχολείο και συνέχισε τις σπουδές στο Γυμνάσιο. Έχοντας όμως το πρόβλημα υγείας, την επιληψία, στάλθηκε στην Αθήνα ως οικότροφος σε ιδιωτικό. Όμως επειδή πάθαινε κρίσεις, που είχαν σχέση με την ασθένειά του, διέκοψε τη φοίτηση και από εκεί.

Ο πατέρας του έφερε στο σπίτι, στον Πειραιά, τον διάσημο μουσικό δάσκαλο Τζοβάνι Κατελάνο, κάνοντας  μαθήματα τενόρου, στον Δημοσθένη, που, απ’ ό,τι φαινόταν είχε ταλέντο. Όμως ο μουσικός με τη γυναίκα του, πήραν την απόφαση να φύγουν από τον Πειραιά, για να  εγκατασταθούν στην Ιταλία.

Ο ίδιος ο Βουτυράς, παρόλα αυτά, δεν έκρυβε την επιθυμία του να σπουδάσει στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων. Όμως, με αυτές τις επιληπτικές κρίσεις, η θάλασσα και τα ταξίδια θα μείνουν μόνο όνειρα.

Ο πατέρας του Νικόλας, άνοιξε δική του επιχείρηση ένα σιδηρουργείο, όπου απασχολούσε εργαζόμενους. Αργότερα ο Δημοσθένης Βουτυράς, έγινε διευθυντής αυτής της επιχείρησης.

Ήταν τριάντα χρόνων, όταν αβοήθητος, χωρίς να έχει διαβάσει λογοτεχνία, άρχισε να γράφει, για τη φτώχεια, την κακομοιριά την αδικία και την παλιανθρωπιά των ολίγων.

Το διήγημα Ο Λαγκάς, όπως και τ’ αλλά, βγήκαν μέσα από την καρδιά του. Μας αποκαλύπτει τον υποκριτικό “πατριωτισμό” των ολίγων, του πλούτου, του παλατιού, που ξεσήκωσαν έναν πόλεμο, με απώτερο σκοπό, να εντάξουν τότε την Ελλάδα, στο αίσχος του λεγόμενου Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Είναι μια πατρικοκαπηλεία της ολιγαρχίας, που εκμεταλλεύεται τον δίκαιο πόθο του Ελληνικού λαού, για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων περιοχών της Ελλάδας. Στο βάθος το έργο έχει το μεγάλο αντιπολεμικό οι μήνυμα.

Με το έργο, Ο Λαγκάς, ο Βουτυράς έσπασε τη φόρμα του διηγήματος. Το έγραψε μέσα από την ψυχή του, την καρδιά του, τον παλμό του και τ’ όνειρο.

Όμως αργότερα, άρχισαν τα οικονομικά προβλήματα της επιχείρησης. Μην αντέχοντας τον μεγάλο ανταγωνισμό, η επιχείρηση έκλεισε, αφήνοντας χρέη στο πατέρα του, ο οποιος δεν άντεξε και αυτοκτόνησε. Οι οφειλέτες κατάσχεσαν ό,τι περιουσιακό στοιχείο ήταν στο όνομα του πατέρα του. Ο Δημοσθένης μόνος του με έναν εργάτη, δουλεύοντας στο σίδερο και στο αμόνι, προσπάθησε να σώσει τα ελάχιστα που έμειναν. Αναγκάστηκε όμως κάποια στιγμή να τα παρατήσει και ν’ ασχοληθεί αποκλειστικά με τη λογοτεχνία.

Ο Δημοσθένης Βουτυράς γράφει τους Αλανιάρηδες, τον Παραρλάμα (μάλλον δική του λέξη, όπως συχνά το συνήθιζε), Το παιδί της βουβής, Το γκρέμισμα των Θεών  και άλλα.

Όλα έχουν κοινό παρανομαστή, τον απανθρωπισμό της κοινωνίας.

Άλλα έργα του Δημοσθένη Βουτυρά:

Ο νέος Μωϋσής, Φως στο σκοτάδι, Η αριστοκρατική γειτονιά, Διωγμένη αγάπη, Η σιδερένια πόρτα, Τροφή στο θάνατο, Η κόλαση, Η χώρα των Σοφών και των Άγριων, Ανάσταση νεκρών, Επανάσταση των ζώων, Μέρες τρόμου, Τραγούδι του κρεμασμένου, Νύχτες μαγείας, Κάλπικοι Πολιτισμοί, Οι τρικυμίες  και άλλα, καθώς και το κύκνειο άσμα του Αργό Ξημέρωμα.

Έγραψε περίπου τετρακόσια μικρά ή μεγάλα διηγήματα και νουβέλες.

Άφησε στο συρτάρι του και αρκετά ανέκδοτα και μυθιστορήματα καθώς και το Ημερολόγιο της Κατοχής, που δημοσιεύονταν, εκείνη την εποχή, στην εφημερίδα Αυγή.

Έφυγε από τη ζωή, με μόνιμη πάντα συντροφιά του, τη φτώχεια του και την ανέχεια.

Ο Βουτυράς δε κρατούσε το σπαθί της έρευνας, παρά την πένα της καταγραφής κοινωνικών πληγών, ονείρων και επιδιώξεων, αλλά και την αντιπολεμική σάλπιγγα και τον κλάδο ελιάς για την ειρήνη. Ήταν ο φωτογράφος της εποχής του, ο καημός και ο πόνος της νεώτερης Ελλάδας.

Από το Ημερολόγιο Κατοχής:

«…Ένα πολυβόλο δουλεύει μανιασμένο. Σταμάτησε. Πυροβολισμοί αραιοί μόνο!…

Πώς έχω βαρεθεί, σιχαθεί αυτό, ν’ ακούω τη βαρβαρότητα να μιλά με η φωνή της, γιατί αυτή είναι η φωνή της.

Μα δεν θαρθεί ένας καιρός να τιμωρηθεί το απαίσιο αυτό έγκλημα; Το άτιμο, το πιο φρικαλέο, που λέγεται πόλεμος;…»

Ο Δημοσθένης Βουτυράς, δεν υπήρξε ο πρωτοπόρος του νεοελληνικού διηγήματος, αλλά του κοινωνικού διηγήματος, γιατί, πριν απ’ αυτόν, υπήρχαν ο Βιζυηνός, ο Παλαμάς, ο Παπαδιαμάντης, ο Καρκαβίτσας, ο Εφταλιώτης, ο Ξενόπουλος. Όμως, με το έργο του, ένας κύκλος λογοτεχνών, κυρίως νέων, δημιουργήθηκε εκείνη την εποχή, γύρω απ’ το όνομά του.

Τα μηνύματα του Δημοσθένη Βουτυρά, για τον ανθρωπισμό της κοινωνίας μας, θα παραμείνουν αθάνατα.

[Πηγή – βοήθημα: Οι Έλληνες γίγαντες του πνεύματος – εκδ. Θ. Σκάρπας]

Επιμέλεια: Στρατής Γαλιάτσος