Τζoν Λε Καρέ (19.10.1931-12.12.2020): Ένας επίμονος κηπουρός που γύρισε από το κρύο, για να καταγγείλει τα θερμοκήπια των καπιταλιστικών τεράτων

«Κοίτα γύρω σου. Το εμπόριο δεν κάνει τους φτωχούς πλούσιους. Τα κέρδη δεν αγοράζουν μεταρρυθμίσεις. Αγοράζουν διεφθαρμένους κυβερνητικούς αξιωματούχους και τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελβετία».

(Τζoν Λε Καρέ, Ο Επίμονος Κηπουρός, 2001, Bell, σελ. 62. Μτφρ: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου)

*

Τζον Λε Καρέ (John le Carré)· φιλολογικό ψευδώνυμο του Ντέιβιντ Κόρνγουελ (David John Moore Cornwell, 19 Οκτ. 1931 – 12 Δεκ. 2020)

Στον Επίμονο Κηπουρό (και εξαιρετική ταινία το 2005, του Φερνάντο Μεϊρέγιες, με τον Ρέιφ Φάινς, την Ρέιτσελ Βάις και την καταπληκτική μουσική του Αλβέρτο Ιγλέσιας) καταγγέλλει την εγκληματική δράση των πολυεθνικών εταιρειών φαρμάκου (καλή ώρα) στις χώρες της Αφρικής. Φαρμακοβιομηχανίες–δολοφόνους, τις χαρακτηρίζει.

Με αυτό του το έργο κάνει τη μεγάλη στροφή από το στεγνό ψυχροπολεμικό μυθιστόρημα κατασκοπίας στο καθαρά κοινωνικοπολιτικό, μια στροφή που έχει αρχίσει ήδη να φαίνεται με το Σίνγκλ και Σίνγκλ (1999), αλλά  και σε προσωπικό επίπεδο, πιο πριν, τη δεκαετία του 80, στηλιτεύοντας τον θατσερισμό.

Και αποδεικνύεται προφητικός όταν γράφει:

«Όπου να ’ναι τα πλουσιότερα κράτη του κόσμου θα βρεθούν αντιμέτωπα με μια επιδημία φυματίωσης, και το Ντιπράξα [φανταστική φαρμακοβιομηχανία] θα γίνει πακτωλός δισεκατομμυρίων που όλοι οι μέτοχοι ονειρεύονται. Η Λευκή Πανούκλα, ο Μέγας Θεριστής, ο Στρατηγός του Θανάτου δεν περιορίζεται πια στους δυστυχισμένους του κόσμου αυτού. Κάνει ό,τι έκανε και πριν από εκατό χρόνια. Αιωρείται σαν μολυσμένο σύννεφο πάνω από τον ορίζοντα της Δύσης, έστω κι αν ακόμα τα θύματά του είναι μόνο οι φτωχοί.

[…] Η Λευκή Πανούκλα δεν είναι εγγενής μέσα μας. Μας την επιβάλλουν ο βρόμικος αέρας, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, οι άθλιες συνθήκες υγιεινής, το βρόμικο νερό και η άθλια ολιγωρία των κυβερνήσεων.

[…] η ανεξέλεγκτη εξάπλωση της νόσου στον Τρίτο Κόσμο θα επιτρέψει σε μεταλλαγμένες μορφές της να εξελιχθούν σε κάτι ανίατο και εξαιρετικά μεταδοτικό, που θα επιτεθεί στη Δύση. [υπογρ. στο πρωτότυπο] (Τζον Λε Καρέ, Ο Επίμονος Κηπουρός, 2001, Bell, σελ. 319, 320, 321)

[…] Η Αφρική έχει το 80% των ασθενών που υποφέρουν από AIDS —και αυτή είναι η συντηρητική εκτίμηση. Τα 3/4 από αυτούς δε λαμβάνουν καμιά φαρμακευτική αγωγή. Για το γεγονός αυτό θα πρέπει να ευχαριστούμε τις φαρμακευτικές εταιρείες και τους υπηρέτες τους, το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, το οποίο απειλεί με αυστηρές κυρώσεις οποιαδήποτε χώρα τολμήσει να παραγάγει τη δική της φτηνότερη εκδοχή φαρμάκων που έχουν πατεντάρει οι Αμερικανοί. Τα χάπια που βλέπεις σ’ αυτή τη γυάλα κοστίζουν 20 δολάρια ΗΠΑ το ένα στο Ναϊρόμπι, 6 στη Νέα Υόρκη, 20 στη Μανίλα. Όπου να ’ναι ετοιμάζεται η Ινδία να το βγάλει στην αγορά, και τότε, το ίδιο χάπι θα κοστίζει 60 σεντς. Μη μου μιλάς για κόστος έρευνας και ανάπτυξης. Οι λεβέντες της φαρμακοβιομηχανίας το έχουν αποσβέσει αυτό το κόστος εδώ και δέκα χρόνια, και ούτως ή άλλως  χρηματοδοτούνται και από τις κυβερνήσεις, οπότε μαλακίες λένε. Αυτό που πραγματικά έχουμε μπροστά μας είναι ένα ανήθικο μονοπώλιο που στοιχίζει ανθρώπινες ζωές κάθε μέρα». [υπογρ. δικές μου].

[…] Πριν από κάνα δυο χρόνια, η ίδια φαρμακευτική εταιρεία έστειλε στην Αφρική φάρμακα κατά της τριχόπτωσης, θεραπείες κατά του καπνίσματος και θεραπείες κατά της παχυσαρκίας, και κέρδισε κάμποσα εκατομμύρια δολάρια από την εφορία για τη φιλανθρωπία της. Αυτά τα κτήνη το μόνο στο οποίο πιστεύουν είναι ο χοντρός θεός του Κέρδους, αυτή είναι η αλήθεια.

[…] Το πρώτο θέμα συζήτησης είναι ο πόλεμος. Όχι οι αψιμαχίες ανάμεσα στις φυλές των γύρω περιοχών, αλλά αυτός ο διαολεμένος πόλεμος που μαίνεται στις πετρελαιοφόρες πηγές, στις βόρειες περιοχές του Μπεντιού, και εξαπλώνεται κάθε μέρα όλο και νοτιότερα.

[…] Οι πολυεθνικές λατρεύουν το Χαρτούμ, φίλε μου! «Παιδιά», τους λένε, «εκτιμάμε τις θαυμάσιες φονταμενταλιστικές αρχές σας. Τα δημόσια μαστιγώματα, τα κομμένα χέρια, όλα αυτά τα θαυμάζουμε. Θέλουμε να σας βοηθήσουμε με όποιο τρόπο μπορούμε. Θέλουμε να χρησιμοποιείται τους χερσαίους και τους εναέριους δρόμους μας όσο σας αρέσει. Μην αφήνετε αυτούς τους τεμπέληδες, τους αλήτες Αφρικανούς στα χωριά και στις πόλεις να στέκονται εμπόδιο στο θεό Κέρδος! Θέλουμε να γίνει εθνοκάθαρση από αυτούς τους Αφρικανούς αλήτες και να φύγουν από τη μέση όσο ακριβώς το θέλετε κι εσείς στο Χαρτούμ! Ορίστε, λοιπόν, μερικά ωραιότατα έσοδα από τα πετρέλαια για σας. Πηγαίνετε και πάρτε κάνα όπλο ακόμα!»

[…] Αυτός ο άνθρωπος των πολυεθνικών είναι που σε κάνει να εξαρτηθείς από τη νικοτίνη κι έπειτα σου πουλάει θεραπεία για τον καρκίνο του πνεύμονα η οποία είναι τόσο ακριβή που δεν τη σηκώνει η τσέπη σου!

Είναι επίσης αυτός που μας πουλάει φάρμακα που δεν έχουν δοκιμαστεί. Είναι αυτός που ξεπετάει τις κλινικές δοκιμές και χρησιμοποιεί τους δυστυχισμένους αυτού του κόσμου για πειραματόζωα. [λοξά στο κείμενο]. (Τζον Λε Καρέ, Ο Επίμονος Κηπουρός, 2001, Bell, σελ. 534, 535, 536, 540, 541)

Από την εποχή που αρχίζει η κινηματογραφική μεταφορά του Επίμονου Κηπουρού (2003, οπότε και ξεκινάει ο Πόλεμος στο Ιράκ, 2003-2011) παίρνει γενναία θέση, καταγγέλλοντας την εμπλοκή της Βρετανίας, εκφράζει την αντίθεσή του στην Αγγλοαμερικανική ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν και γίνεται από τους μεγαλύτερους πολέμιους του Μπλερ(α).

Στις 18 Μαΐου 2001, στους The Iirish Τimes, λέει:

«Θα ήθελα να τιμωρήσω τον Μπλερ. Σκέφτηκα την τελευταία φορά το 1997 [στις εκλογές], ότι είπε ψέματα όταν αρνήθηκε πως ήταν σοσιαλιστής. Το χειρότερο πράγμα που μπορώ να πω γι’ αυτόν είναι ότι είπε την αλήθεια».

*

Στην ταινία, με σενάριο που ο Λε Καρέ το έχει εγκρίνει απόλυτα, έχουν περάσει πολλές αναφορές για τον ρόλο της Βρετανίας στον Πόλεμο του Ιράκ.

Σε έναν διάλογο, η Τέσα (Ρέιτσελ Βάις) θα πει στον Τζάστιν Κουέιλ (Ρέιφ Φάινς):

«Η Βρετανία διατείνεται ότι ακολουθεί μια ηθική εξωτερική πολιτική, την ώρα που ο στρατός της έχει εισβάλει στο Ιράκ, το Δεύτερο Βιετνάμ. Πληρώνεστε για να απολογείστε για μια αξιοθρήνητη χώρα, τη Βρετανία».

Στον Guardian, 6 Οκτωβρίου 2005, με αφορμή την πρεμιέρα της ταινίας, με την οποία άνοιξε το κινηματογραφικό φεστιβάλ του Λονδίνου, σημειώνει:

«Η επανατοποθέτηση του σεναρίου ήταν παραδεκτή, σκέφτηκα».

«Για μένα δεν υπάρχει μεγαλύτερη αμαρτία που μπορεί να διαπράξει ένας πολιτικός από το να επιτρέψει στη χώρα του να πάει στον πόλεμο με δόλια μέσα», είχε πει σε εκπομπή του BBC.

«Στην πραγματικότητα πιστεύω ότι η αμαρτία ήταν πολύ μεγαλύτερη από το να οδηγηθούμε σε πόλεμο. Κατέστρεψε τη σχέση μας με τη Μέση Ανατολή και τη Νοτιανατολική Ασία και μας οδήγησε σε μια φαντασία για τη σχέση μας με τις ΗΠΑ. […]  Η τραγωδία μας ως έθνους ξεπερνάει τον Μπλερ. H άνοδος του Μπλερ στην εξουσία συνάδει με την κατάρρευση του Συντηρητικού Κόμματος και την απουσία ηγεσίας του Φιλελεύθερου Κόμματος. Νομίζω ότι δεν είναι μόνο κοινωνικό, αλλά και πατριωτικό μας καθήκον να καταδείξουμε αυτά τα σκατά που μας σερβίρουν».

Ο συντάκτης τα έχει παίξει και σημειώνει: «Αξίζει να ρωτήσουμε αν κάποια στιγμή ο Λε Καρέ μπήκε στον πειρασμό να φύγει από αυτήν την αξιοθρήνητη χώρα».

«Λοιπόν, είχα πολλές ευκαιρίες και πολλούς λόγους, οικονομικούς ή άλλους, να φύγω από τη Βρετανία. Είμαι όμως κομμάτι αυτής της χώρας. Με διαμόρφωσε και στο φινάλε τη λατρεύω».

Αν ωστόσο διαβάσεις τον Επίμονο Kηπουρό [σημειώνει ο συντάκτης] είναι δύσκολο να εντοπίσεις έναν άνθρωπο που αγαπάει την πατρίδα του. Αυτό του το μυθιστόρημα, που χαιρετίστηκε ως το καλύτερό του, δείχνει τη βρετανική Ύπατη Αρμοστεία στο Ναϊρόμπι να βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με μία από τις πιο απεχθείς μεταλλάξεις του ύστερου καπιταλισμού, τη διεθνή φαρμακοβιομηχανία. Κι αυτό δεν σε κάνει περήφανο. Και παρά το ότι στα επιλεγόμενα του μυθιστορήματος [Σημείωμα του Συγγραφέα] απορρίπτεται η όποια κατηγορία της Ύπατης Αρμοστείας, απομένει η πικρή γεύση ότι οι άνθρωποί μας στο εξωτερικό προστατεύουν τα βρετανικά συμφέροντα με χυδαία νεοαποικιακή συμπεριφορά και χωρίς αρχές. Το μυθιστόρημα υπονοεί ότι για τους ανθρώπους αυτούς δεν έχει σημασία αν οι Αφρικανοί πεθάνουν από ένα επικίνδυνο, πλημμελώς δοκιμασμένο φάρμακο, αρκεί που η παρασκευάστρια εταιρεία δημιουργεί 1.500 θέσεις εργασίας στη Βρετανία.

Ο Λε Καρέ βρίσκει αηδιαστική την κυβερνητική σύμπραξη με τις εταιρείες:

«Η μουσολινική εκδοχή του φασισμού λέει ότι όταν δεν μπορείς να διακρίνεις την εξουσία των εταιρειών από την κυβερνητική εξουσία, βρίσκεσαι στο δρόμο προς ένα φασιστικό κράτος. Αν προσθέσεις τη δύναμη του Θεού και των ΜΜΕ, είναι εδώ ακριβώς που βρισκόμαστε σήμερα».

Υποστηρίζει δηλαδή ότι η Βρετανία είναι φασιστικό κράτος; [αναρωτιέται ο συντάκτης για να πάρει την απάντηση].

«Εσείς το βρίσκετε δημοκρατικό;»

Για το μυθιστόρημά του Απόλυτοι Φίλοι (Absolute Friends, 2003) θα πει:

«Είναι ένα κομμάτι πολιτικής επιστημονικής φαντασίας που σκοπεύει να καταδείξει τι θα μπορούσε να συμβεί αν επιτρέψουμε στις σημερινές κυρίαρχες τάσεις να συνεχίσουν στο σημείο του παραλογισμού, όπου τα εταιρικά μέσα ενημέρωσης άγονται και φέρονται στις ΗΠΑ από μια νεοσυντηρητική ομάδα στα υψηλά κλιμάκια, που έχει το γενικό πρόσταγμα και διορίζει το κράτος του Ισραήλ κυρίαρχο όλης της Μέσης Ανατολής και ουσιαστικά όλης της παγκόσμιας πολιτικής». 

Οι συντηρητικοί κύκλοι έβγαλαν φλύκταινες, ο Γκάρντιαν θρήνησε:

«Τα ριζοσπαστικά αντιαμερικανικά διαπιστευτήριά του είναι απαράδεκτα με τις ευχαριστίες του στην Ναόμι Κλάιν, τον Νόαμ Τσόμσκι, τον Τζόζεφ Στίγκλιτζ, εν μέσω των ρητορικών καταγγελιών του για τον αμερικανικό νέο-ιμπεριαλισμό, την Ατλαντική Συμμαχία και τον Τόνυ Μπλερ που μας βύθισε στον πόλεμο του Ιράκ.

Και ένας κριτικός τον κατηγόρησε για τους νέους κακούς που είχε βρει:

Στα παλιά του μυθιστορήματα οι κακοί ήταν οι αρχικατάσκοποι της KGB· τώρα είναι οι άνθρωποι που τους νίκησαν».

*

Στο Σημείωμά του στο τέλος του βιβλίου, ο Λε Καρέ γράφει:

[…] Κανένα πρόσωπο της ιστορίας και καμιά ομάδα ή εταιρεία, δόξα τω Θεώ, δεν βασίζεται σε πραγματικά πρόσωπα ή ομάδες στον αληθινό κόσμο…

[…] Δεν υπάρχει Ντιπράξα, δεν υπήρξε ούτε και θα υπάρξει ποτέ. […] οπότε, αν είμαι τυχερός, δεν θα περάσω το υπόλοιπο του βίου μου στα δικαστήρια ή και κάπου χειρότερα, παρ’ όλο που στις μέρες μας δεν μπορείς ποτέ να είσαι βέβαιος. Μπορώ όμως να σας πω το εξής: Όσο προχωρούσε το ταξίδι μου μέσα στη φαρμακευτική ζούγκλα, τόσο συνειδητοποιούσα ότι, σε σύγκριση με την πραγματικότητα, η ιστορία μου ήταν τόσο αθώα όσο και μια καρτ ποστάλ διακοπών. (ό.π.π. σελ. 571, 572· υπογρ. δικές μου).

*

Ayub Ogada – Kothbiro (The Constant Gardener)

*

Όλα τα βιβλία του Λε Καρέ στις εκδόσεις BELL, τα περισσότερα δυστυχώς εξαντλημένα, και κάποια της πρώτης του περιόδου (πριν τον Επίμονο Κηπουρό) από τον Καστανιώτη.

Κεντρική φωτό: The Times/ROB JUDGES/REX/SHUTTERSTOCK

***

Οι Κεραίες της Εποχής μας – John le Carré (part 1/5)

*

Οι Κεραίες της Εποχής μας – John le Carré (part 2/5)

*

Οι Κεραίες της Εποχής μας – John le Carré (part 3/5)

*

Οι Κεραίες της Εποχής μας – John le Carré (part 4/5)

*

Οι Κεραίες της Εποχής μας – John le Carré (part 5/5)

*