Μαξίμ Γκόρκι: «Η γη απόκαμε να σηκώνει την αδικία και τον πόνο»

Μια καινούργια καρδιά γεννιέται στον κόσμο, μητερούλα. Οι καρδιές όλες είναι καταστρεμένες απ’ το συμφέρον, τρώγονται απ’ την απληστία, λιώνουνε απ’ το φθόνο, το έμπυο τρέχει απ’ τις βρωμερές πληγές τους, το ψέμα κ’ η κακομοιριά… Όλοι οι άνθρωποι είναι άρρωστοι, τρέμουνε τη ζωή… σα να περιπλανιούνται μες στην αντάρα… κι ο καθένας δεν ξέρει παρά το δικό του πόνο.

Μα νάσου που ’ρχεται ένας άνθρωπος που φωτίζει τη ζωή με τη φλόγα της γνώσης και φωνάζει και καλεί: «Ε! παραστρατημένα, κακόμοιρα έντομα! Καιρός πια είναι να καταλάβετε πως έχετε όλοι τα ίδια συμφέροντα, πως ο καθένας έχει δικαίωμα να μεγαλώσει, να ζήσει! Είναι απομονωμένος αυτός ο άνθρωπος που μας καλεί, και γι’ αυτό φωνάζει δυνατά… του χρειάζονται φίλοι. Μονάχος του είναι θλιμμένος, κρυώνει. Στο κάλεσμά του, όλες οι καρδιές ενώνονται σε μια καρδιά μ’ ό,τι έχουνε καλύτερο, σε μια καρδιά πελώρια, ευαίσθητη και δυνατή, σαν ασημένια καμπάνα… Και να τι μας λέει αυτή η καμπάνα:  Άνθρωποι όλου του κόσμου, ενωθείτε, φτιάξετε μια μόνο οικογένεια! Η μάνα της ζωής είναι η στοργή κι όχι το μίσος. Αδέρφια, την ακούω κιόλας αυτή την καμπάνα!

[…] Κι όταν κοιμούμαι κι όταν περπατώ, όπου κι αν βρεθώ, ακούω την καμπάνα αυτή ν’ αντιλαλεί παντού… κ’ είμαι ευτυχισμένος. Το ξέρω: η γη απόκαμε να σηκώνει την αδικία και τον πόνο, μουγκρίζει σα ν’ απαντά στο κάλεσμα, κι ανατριχιάζει σιγανά, καλωσορίζοντας την καινούργια αυγή που πρωτοφέγγει μες στην καρδιά του ανθρώπου.

[…] τους ανθρώπους τους καρτερούνε ακόμα μεγάλοι πόνοι, χέρια αχόρταγα, θα τους αρπάξουνε, ακόμα πολύ αίμα… κι όμως όλα αυτά, όλος μου ο πόνος κι όλο το αίμα μου, είναι μικρό αντάλλαγμα μπροστά σ’ εκείνο που έχω κιόλας μέσα μου, μες στο μυαλό μου, στο μεδούλι του κοκάλου μου. Είμαι γεμάτος πλούτη, όπως τ’  αστέρι είναι γεμάτο αχτίδες… Όλα θα τα υπομένω… όλα θα τα υποφέρω… γιατί έχω μια χαρά που κανένας και τίποτα, ποτέ, δε θα τη σκοτώσει, κι αυτή η χαρά, είναι η δύναμή μου.

[…] Είσαι υποχρεωμένος να μισήσεις τον άνθρωπο, για να ’ρθει πιο σύντομα ο καιρός που θα μπορέσεις να τον θαυμάζεις απεριόριστα. Πρέπει να εξαφανίσεις αυτόν που εμποδίζει το δρόμο της ζωής, που ξεπουλά τους άλλους για να μπορεί ν’ αγοράσει τιμές ή την ησυχία του. Αν βρεθεί κανένας Ιούδας στο δρόμο όπου βαδίζουν οι δίκαιοι, και τους περιμένει για να τους προδώσει, θα ’μουν εγώ ο ίδιος προδότης, αν δεν τον ξέκανα… Είναι τάχατες έγκλημα; Και δεν έχεις το δικαίωμα;

Κ’ εκείνοι οι άλλοι, οι αφέντες μας, έχουνε τάχατες το δικαίωμα να χρησιμοποιούνε δήμιους και στρατιώτες, δημόσια σπίτια και φυλακές, και κάτεργα, και κάθε λογής φριχτά κι απαίσια πράματα για την ασφάλειά τους, και την καλοπέραση; Κι αν είμαι υποχρεωμένος κάποτε ν’ αρπάζω το δικό τους το ραβδί στα χέρια μου… τι να γίνει ;… Το κάνω, δεν τ’ αρνούμαι. Οι αφέντες μάς δολοφονούν κατά εκατοντάδες, κατά χιλιάδες. Αυτό μου δίνει το δικαίωμα να σηκώσω το χέρι και να χτυπήσω κατακέφαλα εκείνον τον εχθρό, πού έχει προχωρήσει πιο πολύ καταπάνω μου, εκείνον που είναι ο πιο βλαβερός για τα έργα της ζωής μου. Ξέρω πως το αίμα των εχθρών μου δεν είναι δημιουργικό, το ξέρω πως δεν είναι γόνιμο… Εξαφανίζεται χωρίς να αφήσει σημάδια πίσω του, γιατί είναι σαπισμένο. Μα όταν το αίμα το δικό μας, σα μια πυκνή βροχή, χύνεται στη γη και την ποτίζει, τότε με δύναμη η αλήθεια ξεπηδά, και το ξέρω κι αυτό!

[…] Άμα θέλεις να πας μπροστά, πρέπει ν’ αγωνιστείς ενάντια στον ίδιο τον εαυτό σου. Πρέπει να ξέρεις να τα θυσιάσεις όλα, ολάκερη την καρδιά σου…  Ν’  αφιερώσεις τη ζωή σου για την ιδέα, και να πεθάνεις γι’ αυτήν, δεν είναι πράμα συνηθισμένο. Μα χρειάζεται να δόσεις ακόμα παραπάνω, να δόσεις ό,τι έχεις πιο αγαπημένο στη ζωή… και τότε αυτό το πιο αγαπημένο, η αλήθεια, θα τρανέψει, θα υψωθεί!

Στάθηκε στη μέση της κάμαρας, με χλωμό πρόσωπο, μισόκλειστα μάτια, κ’ εξακολούθησε, σηκώνοντας το χέρι ψηλά, σα να ’δινε μια επίσημη υπόσχεση:

— Το ξέρω πως θα ’ρθει ένας καιρός, που οι άνθρωποι θα θαυμάζουν, ο ένας τον άλλον, όπου καθένας τους θα λάμπει σαν αστέρι στα μάτια του άλλου, όπου όλοι θ’ ακούνε το διπλανό τους σα να ’τανε μουσική η φωνή του. Θα υπάρχουν άνθρωποι ελεύθεροι στη γη, όλοι θα ’χουν ανοιχτή καρδιά, εξαγνισμένοι από κάθε απληστία και φθόνο. Και τότε η ζωή δε θα ’ναι πια η ζωή, μα ένας ύμνος στον άνθρωπο, η μορφή του θα πάει ψηλά, γιατί οι ελεύθεροι άνθρωποι μπορούν να φτάσουν όλα τα ύψη! Θα ζούνε τότε μες στην ελευθερία και στην ισότητα, θα ζούνε για την ομορφιά. Τότε οι καλύτεροι θα ’ναι εκείνοι που θα μπορούν ν’  αγκαλιάσουν περισσότερο τον κόσμο μέσα στην καρδιά τους, εκείνοι που θα τον αγαπήσουν πιο βαθιά, εκείνοι πού θα ’ναι οι πιο ελεύθεροι… γιατί μέσα σ’ εκείνους θα υπάρχει η περισσότερη ομορφιά! Τότε η ζωή θα ’ναι μεγάλη και μεγάλοι θα ’ναι εκείνοι που θα τη ζούνε!… Σώπασε στάθηκε ορθός, κ’ εξακολούθησε με μια φωνή όπου αντιλαλούσε όλη η δύναμή του:

— Στο όνομα αυτής της ζωής, είμαι έτοιμος για όλα… θα ξεριζώσω την καρδιά μου, αν χρειάζεται, και θα την ποδοπατήσω χάμω εγώ ο ίδιος.

(Αποσπάσματα από το μυθιστόρημα του Μαξίμ Γκόρκι «Η μάνα», μετάφραση Μέλπως Αξιώτη, εκδόσεις Θεμέλιο, 1966)

***

Κορυφαίος συγγραφέας της ρωσικής αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Μαξίμ Γκόρκι (Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πέτσκοφ το πραγματικό του όνομα), θεωρείται ο ιδρυτής και αυθεντικότερος εκφραστής της λογοτεχνικής σχολής του σοσιαλιστικού ρεαλισμού.

Γεννήθηκε στις 28 του Μάρτη 1868 και από μικρό παιδί γνώρισε τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Σε νεαρή ηλικία  συνδέθηκε με τις παράνομες επαναστατικές οργανώσεις και διώχτηκε σκληρά από το τσαρικό καθεστώς (βασανίστηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε).

Στο διάστημα 1906 ως 1917 έζησε μακριά απ’ τη Ρωσία, όπου θα επιστρέψει  μετά τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης.

Τότε, το 1906, θα γράψει το εμβληματικό μυθιστόρημά του Η μάνα, που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και διαβάζεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Ηρωίδα του βιβλίου η Πελαγία Βλάσοβα, η μάνα ενός δολοφονημένου μπολσεβίκου επαναστάτη που παίρνει τη θέση του νεκρού γιου της στον αγώνα…

Ο γραπτός λόγος ήταν για τον Μαξίμ Γκόρκι το «όπλο» που αποκαλύπτει την εκμετάλλευση των προλεταρίων της εποχής του και την αναγκαιότητα του συνειδητού ξεσηκωμού των καταπιεσμένων, την ανατροπή του συστήματος της εκμετάλλευσης και την οικοδόμηση μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από αφέντες και δούλους.

Με την Οχτωβριανή Επανάσταση, ο Γκόρκι θα βρεθεί στο πλευρό του επαναστατημένου ρωσικού λαού, και θα αφιερώσει τις δυνάμεις του για την επικράτησή της.

Το έργο του γνώρισε τεράστια διάδοση σε πολλές χώρες του κόσμου και άσκησε σημαντική επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Η πρώτη ταινία του μεγάλου σκηνοθέτη του βωβού σοβιετικού κινηματογράφου Βσέβολοντ Πουντόβκιν, θα στηριχτεί στη Μάνα, ενώ το 1932 ο Μπέρτολτ Μπρεχτ θα διασκευάσει το μυθιστόρημα του Γκόρκι για τη θεατρική σκηνή.

Ο Μαξίμ Γκόρκι έφυγε από τη ζωή στις 18 του Ιούνη 1936.