Το διήγημα της Πέμπτης: «Ένα μάθημα ηθικής» του Αζίζ Νεσίν

Ο κορυφαίος Τούρκος λογοτέχνης – συγγραφέας Αζίζ Νεσίν γεννήθηκε στη Χάλκη της Κωνσταντινούπολης, στις 20 του Δεκέμβρη 1915.

Ο Αζίζ Νεσίν υπερασπίστηκε σε όλη του τη ζωή την ελευθερία στην κριτική, αλλά και τη σύνδεση της κριτικής με την πράξη του αγώνα και το αριστερό κίνημα. Η δημοσιογραφική του πορεία, η πολιτική του σάτιρα, τα θεατρικά του έργα και το συνολικό συγγραφικό του έργο αντιμετωπίστηκαν με λογοκρισία, φυλακίσεις, επικήρυξη και απόπειρες δολοφονίας. Ήδη, το 1947 φυλακίζεται κι εξορίζεται για τις πολιτικές του ιδέες. Το 1956 «άγνωστοι» του καίνε τον εκδοτικό οίκο.

Τη δεκαετία του ’80, όταν την Τουρκία κυβερνούσε η χούντα του στρατηγού Εβρέν, ο Νεσίν ύψωσε φωνή διαμαρτυρίας και ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη γνωστή «Επιστολή των Διανοουμένων», που ασκούσε κριτική στο καθεστώς και ζητούσε την επαναφορά της δημοκρατίας. Ακολούθησε δίκη και καταδίκη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αφιερώθηκε στη μάχη κατά του θρησκευτικού φανατισμού και αναδείχθηκε ένας από τους ασυμβίβαστους επικριτές του Ισλάμ. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 άρχισε να μεταφράζει τους «Σατανικούς Στίχους» του Σαλμάν Ρούσντι, που ήταν καταδικασμένος σε θάνατο για το βιβλίο του αυτό από ισλαμικό φετφά για προσβολή του Προφήτη Μωάμεθ. Ο Νεσίν έγινε στόχος των ισλαμιστών στην Τουρκία και επικηρύχθηκε από έναν επιχειρηματία με το ποσό των 100.000 δολαρίων.

Στις 2 Ιούλη 1993, ενώ παρακολουθούσε μια πολιτιστική εκδήλωση των Αλεβιτών στην πόλη Σιβάς (Σεβάστεια), ένα εξαγριωμένο πλήθος πολιόρκησε το ξενοδοχείο και ουρλιάζοντας «θάνατος στον Νεσίν» και «κάτω το κοσμικό κράτος» πυρπόλησε το ξενοδοχείο, με αποτέλεσμα 37 άνθρωποι (κυρίως Αλεβίτες διανοούμενοι, αφού η εκδήλωση ήταν προς τιμήν του Αλεβίτη ποιητή Pir Sultan Abdal, 1480 – 1550) να βρουν το θάνατο. Ο Νεσίν διασώθηκε και δυο χρόνια αργότερα έχασε τη ζωή του από καρδιακή προσβολή σε βιβλιοπωλείο της Σμύρνης, στις 6 Ιούλη 1995. Η κυβέρνηση κατηγόρησε διά στόματος πρωθυπουργού Τανσού Τσιλέρ τον ίδιο τον Νεσίν, επειδή είχε «προκαλέσει το πλήθος». (Στοιχεία από Ριζοσπάστη)

Το διήγημα «Ένα μάθημα ηθικής» εμπεριέχεται στην έκδοση «Ασίζ Νεσίν, Η τελετή του καζανιού» (εκδ. Ορίζοντες, Αθήνα 1986) που μετέφρασε στα ελληνικά ο Παναγιώτης Αμπατζής.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα τουρκικά σε πολλές εκδόσεις. Όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο απέσπασε το Πρώτο Βραβείο Ευθυμογραφικού Διηγήματος στο Διεθνή Διαγωνισμό Ευθυμογραφικού Διηγήματος που διοργανώνεται κάθε χρόνο στην Μπορντιγκέρα της Ιταλίας.

Ο κορυφαίος Τούρκος λογοτέχνης – συγγραφέας Αζίζ Νεσίν

Μετά την απονομή του βραβείου ο Γενικός Εισαγγελέας της Κωνσταντινούπολης υπέβαλε μήνυση κατά του Αζίζ Νεσίν με την κατηγορία ότι προσβάλει τις πολιτικές αρχές της χώρας. Η εισαγγελία προέβαλε τον ισχυρισμό ότι ο συγγραφέας στο βιβλίο του αυτό κοροϊδεύει την οικονομική και βιομηχανική ανόρθωση της χώρας, παρουσιάζει αμόρφωτους τους ιθύνοντες της Τουρκίας και τονίζει την αμάθεια των Τούρκων εργατών και την ανεπάρκεια της Τουρκικής Βιομηχανίας.

Ο Γενικός Εισαγγελέας έκανε αγωγή κατά του συγγραφέα ο οποίος τελικά αθωώθηκε. Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες και κυκλοφόρησε σε εκατομμύρια αντίτυπα σ’ όλο τον κόσμο. Η μετάφραση στα ελληνικά έγινε από την δέκατη τουρκική έκδοση.

Η εικόνα: Μέρος του ζωγραφικού έργου του Λευτέρη ΞΑΝΘΟΥ που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.

Ένα μάθημα ηθικής
του Αζίζ Νεσίν

Σε μια σχολική αίθουσα γινόταν το μάθημα της ηθικής.

—Η ηθική είναι αρετή παιδιά. Είναι πολύ κακό να ’ ναι κανείς ανήθικος.

—Κύριε!…

—Τι τρέχει;…

—Ο Τσετίν μ’ ενοχλεί!…

—Σιωπή! Ο άνθρωπος πρέπει να είναι ηθικός. Είναι πάρα πολλά τα καλά της ηθικής… Αμέτρητα. Είναι πολύ κακό να  ’ναι κανείς ανήθικος.

—Γιατί κύριε;

—Γιατί όλοι τον λένε ανήθικο. Είναι κακό πράμα η ανηθικότητα. Γι’ αυτό, πρέπει να είμαστε ηθικοί. Το ότι η ηθική είναι προτέρημα, φαίνεται κι από το ότι διδάσκεται και στα σχολεία. Έτσι δεν είναι; Αν ήτανε κάτι κακό, θα διδάσκονταν; Κατόπι η ηθική… τι λέγαμε;

—Λέγατε ότι είναι αρετή…

—Ναι, είναι αρετή. Γιατί είναι αρετή; Διότι όλοι οι μεγάλοι άντρες μίλησαν για το μεγαλείο της.

—Κύριε!…

—Τι είναι πάλι; Τι συμβαίνει;

—Πέστε κάτι στον Αλτάν, με κλωτσάει…

—Σωπάστε παιδιά. Ακούστε τι λέει το βιβλίο για τα καλά της ηθικής: «Η ηθική μάς μαθαίνει να μην αμφισβητούμε τις αρχές της κοινωνίας, να μην ερχόμαστε σε αντίθεση με τα ήθη και τα έθιμα, να μην παρανομούμε.» Καταλαβαίνετε; Ό,τι κάνει η πλειοψηφία γύρω σας, ό,τι κάνουν οι μεγαλύτεροι σας, αυτό πρέπει να κάμνετε κι εσείς. Σήκω να δω Σουνάϊ. Τι είναι η μαύρη αγορά;

—Είναι αρετή κύριε.

—Αρετή είπες;

—Μάλιστα κύριε. Βρίσκεται μέσα στα πλαίσια των αρχών της κοινωνίας. Γιατί, μια και είναι ανηθικότητα ν’ αμφισβητούμε τις αρχές της κοινωνίας, κι αφού όλοι οι ηθικοί άνθρωποι είναι μαυραγορίτες…

—Τι λόγια είναι αυτά;

—Έτσι είναι μα το Θεό, δάσκαλε. Ο μπακάλης, ο χασάπης, ο καρβουνάς, ο μανάβης, όλοι κάμνουν μαύρη αγορά. Ένας γνωστός μας, είναι πάμπλουτος. Ο πατέρας μου λέει πως είναι μαυραγορίτης. Τις προάλλες πήγαμε στο σπίτι του επίσκεψη. Μου είπε: «πρέπει να βρισκόμαστε πάντα μέσα στα πλαίσια της ηθικής». Εγώ σα μεγαλώσω θα γίνω πολύ ηθικός. Θα αποχτήσω πολυκατοικίες. Δεν έχω δει άνθρωπο πιο ανήθικο από τον πατέρα μου.

—Σώπα!… Πώς τολμάς και κατηγορείς του πατέρα σου;

—Τον κατηγορώ βέβαια… Δεν δίνει ούτε και το νοίκι του σπιτιού.

—Κάτσε κάτω!… Παιδιά, ποτέ δεν πρέπει να απομακρυνόμαστε από τις αρχές της ηθικής.

—Κύριε!…

—Λέγε Εργκούν…

—Έχω ένα θείο. «Αυτή η ηθική με τσάκισε» λέει συχνά. Εγώ θα γίνω ανήθικος.

—Σώπα! Πώς λέγεται ο άνθρωπος που δεν έχει ηθική;… Να το πείτε όλοι μαζί, πώς λέγεται;…

—Ανήθικος…

—Το βλέπετε; Τι αξία έχουν τα εκατομμύρια όταν λείπει η ηθική;

—Τα εκατομμύρια, τον χουζουρεύουν, τον ησυχάζουν τον άνθρωπο κύριε.

—Πρώτα απ’ όλα πρέπει η συνείδηση του ανθρώπου να ’ναι ήσυχη. Όλοι οι μεγάλοι άντρες ήταν ηθικοί.

—Αυτό συνέβαινε στα παλιά χρόνια κύριε. Στο μαχαλά μας έχουμε τρεις μεγάλους ανθρώπους. Και οι τρεις έχουν αμάξια κάντιλακ. Είναι βαμβακοπαραγωγοί και…

—Εγώ σας μιλώ για τους μεγάλους ανθρώπους. Δηλαδή για τους μεγάλους επιστήμονες, τους μεγάλους σοφούς, τους μεγάλους καλλιτέχνες. Λόγου χάρη τον Σωκράτη…

—Τον Σωκράτη τον ξέρω κύριε…

—Βέβαια τον ξέρετε…

—Στο μαχαλά μας έχει μαγαζί, καθαριστήριο… Μα δεν είναι τόσο πλούσιος. Ξέρω πολύ πιο ηθικούς απ’ αυτόν.

—Εγώ σας μιλώ για τον Σωκράτη, τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο. Να είστε άνθρωποι ηθικοί όπως ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Γαλιλαίος. Είναι στην ιστορία άνθρωποι με ανώτερες ηθικές αρχές που πεθάνανε από την πείνα. Μα δεν κηλιδώσανε την ηθική τους.

—Κύριε, φαίνεται πως αυτή η ηθική δεν είναι καλό πράμα.

—Είναι αρετή. Ο ενάρετος άνθρωπος δε φοβάται ποτέ να λέει την αλήθεια.

—Μα κύριε, έχω ένα θείο, τον διαγράψανε από το κόμμα γιατί είπε την αλήθεια.

—Άλλο είναι αυτό… Θέμα μας δεν είναι η πολιτική, μα η ηθική. Πες μου να δω Ογούζ, τι είναι ψέμα;

—Το ψέμα είναι πολύ καλό πράμα κύριε. Με τον όρο βέβαια να το χάψουν. Όταν δε λέω ψέματα στο σπίτι, με δέρνουν.

—Μα τι σας είπα; Πρέπει να παραδειγματίζεστε από τους μεγάλους.

—Κύριε, η μεγάλη μου αδελφή λέει ψέματα της μητέρας μου, η μητέρα μου λέει ψέματα του πατέρα μου… Σαν έρθουν στο σπίτι χρεοφειλέτες, ο πατέρας μου βάζει να πούμε ότι λείπει.

—Έβγα έξω! Έξω! Ανάγωγε!

—Κύριε, εσείς δε μας είπατε πως ο ηθικός άνθρωπος λέει πάντοτε την αλήθεια;

—Κάτσε κάτω… Παιδιά, η ηθική είναι μεγάλη αρετή. Πρέπει όλοι να είστε ηθικοί. Λόγου χάρη, όταν δίνετε σε κάποιον το λόγο σας, πρέπει οπωσδήποτε να τον κρατάτε.

—Κύριε, ο πατέρας μου το ’πε, κάποιος, ξέχασα το όνομά του, ισχυρίστηκε ότι θα φτηνήνει τη ζωή.

—Σώπα εσύ!… Μην ανακατεύεσαι σε δουλειές που δε σε αφορούν!… Παιδιά!… Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αρετή από την ηθική. Αν διαβάσετε τα βιβλία που έχουν για θέμα την ηθική, θα μείνετε κατάπληκτοι. Το λένε κι οι προφήτες. Καλύτερα ξέρετε εσείς; Η ηθική είναι μεγάλη, πολύ μεγάλη αρετή… Τόσο μεγάλη που… Είναι μεγάλη αρετή η ηθική. Σας ορκίζομαι είναι μεγάλη αρετή, μα το Θεό είναι μεγάλη…

«Ζρρρ!». Ο κώδων. Ο δάσκαλος σκπουπίζει τον ιδρώτα από το μέτωπό του.

—Ωωωωχ!…

Λυτρώθηκε!…

(Μετάφραση: Παναγιώτης Αμπατζής)

“Το διήγημα της Πέμπτης”: Δείτε όλα τα διηγήματα εδώ.