31 Μάη 1941: «Κάποτε οι πράξεις των ανθρώπων, έργα τέχνης είναι…»

31 ΤΟΥ ΜΑΗ 1941

Στους Μ. Γλέζο και Α. Σάντα

Μέρα, πώς βγήκες έτσι ανάμεσα
Ουρανού και Γης;
Ποιος σ’ έντυσε στα θαλασσιά και στ’ άσπρα;
Την πρώτη πρώτη ελπίδα μας
Ποια χέρια να την άναψαν;

Πήρε η μητέρα μου απ’ το φως
κι άναψε το καντήλι
κι άναψε δυο λευκά κεριά
κ’ έστρωσε το τραπέζι μας γιορτάσιμο

Η γειτονιά δίνει το χέρι σ’ άλλη γειτονιά
και κλαίνε με τα δάκρυα

Ήρθε κι ο δάσκαλος με την καλή του φορεσιά
κι άνοιξε τα παράθυρα της τάξης διάπλατα
κι έδειξε την Ακρόπολη – ανάμεσα Ουρανού και Γης
και τον εχθρό πιο χαμηλά σκιαγμένο. (1)

31 του Μάη 1941, η σβάστικα κυμάτιζε ολοκαίνουρια από δω κι ένα μήνα απάνω στην Ακρόπολη. Φρουροί τη φυλάγαν πανίσχυροι, πουλί πετάμενο δεν πέρναγε από δίπλα, αλλά εκείνη τη βραδιά, κοντά που σήμαιναν μεσάνυχτα, η σβάστικα εξαφανίστηκε απάνω απ’ την Ακρόπολη. Δυο έλληνες κομμουνιστές, Μανόλης Γλέζος και Απόστολος Σάντας, τρυπώσανε μέσα στ’ αρχαία μάρμαρα, και με τα νύχια και τα δόντια τους ξεσκίσανε το φασιστικό σύμβολο. Ήτανε τάχα αυτό το πανελλήνιο προσκλητήριο; Όχι, δεν ήτανε ακόμα.

Μανώλης Γλέζος – Απόστολος Σάντας

Σε λίγες μέρες αρχινάν στάσεις δουλειάς και διαμαρτυρίες, οι ναυτεργάτες, οι γκαζιέρηδες, τα πολεμικά εργοστάσια, οι εργάτες Μαλτσινιώτη, στάση οι τροχιοδρομικοί, ελάττωση απόδοσης 50% οι υφαντουργοί. Έντονα μέτρα ασφάλειας παίρνει ο καταχτητής, περιορίζεται η κυκλοφορία, περίπολοι ένοπλοι βγαίνουν στους δρόμους, πρώτες συλλήψεις πολιτών στον Πειραιά, Κοκκινιά και προάστια. Φτάνουν στους 700 οι κρατούμενοι στις φυλακές του Αβέρωφ.

Ο παράνομος Ρίζος λέει πως απ’ την πείνα πέθαναν οι 1500 από τους τρελούς του Δαφνιού. Νοσοκομεία και σανατόρια κόψανε το φαΐ στους αρρώστους. Ο Γιώργης Σιάντος, ηγέτης των κομμουνιστών, δραπέτευσε από τις φυλακές της Κέρκυρας. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου τον επικηρύχνει. Απ’ τη Φολέγανδρο δραπέτευσαν 120 κομμουνιστές. Απ’ την Ανάφη και τη Γαύδο δραπέτευσαν κι άλλοι κομμουνιστές. Αυτοί είναι ο πυρήνας τους αυριανού  αγώνα μας της Εθνικής Αντίστασης.

Στο Βύρωνα λαβαίνουν χώρα οι πρώτες φανερές αντιαξονικές εκδηλώσεις, ρίχνουνται τρικ στους δρόμους και μίλησε στον κόσμο ο πρώτος λαϊκός αγωνιστής. Οι παλαιοί πολιτικάντηδες κλειδαμπαρώνουνται κατατρομαγμένοι στα σπίτια τους, και συμβουλεύουν «προς  Θεού να καθίσουμε φρόνιμα». Η εφημερίδα Καθημερινή με άρθρα του Σπύρου Μελά, ακαδημαϊκού, σαλπίζει ως μόνη σωτηρία μας συνεργασία «ενεργητική», γιατί η παθητική δεν έφτανε, με τους πανίσχυρους καταχτητές…(2)

ΤΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Στον ΓΛΕΖΟ και στον ΣΑΝΤΑ

Κάποτε οι πράξεις των ανθρώπων, έργα τέχνης είναι:

Δυο παλικάρια διέσχισαν μια νύχτα όλο το θάνατο·
έριξαν τον αγκυλωτό σταυρό απ’ τους ώμους των αιώνων,
κι έστησαν δυο καινούργιους κίονες στο ναό της Παλλάδος.
Μες απ’ αυτούς τους κίονες, η Ελλάδα πέρασε
προς τη νέα ιστορία της.
Και τότε, οι ζώντες,
μαζί και οι νεκροί και οι ελιές και τα έλατα ανηφόρισαν
τα κράκουρα της λευτεριάς, κουβαλώντας στη ράχη τους
την τιμή της πατρίδας, το μικρό καπνοδόχο του σπιτιού τους,
τη στάμνα, το δρεπάνι, το άροτρο, και τον καπνό της Ιθάκης.(3)

1) Ποίημα του Κώστα Κουλουφάκου, δημοσιευμένο στην «Ανθολογία Ελληνικής Αντιστασιακής Λογοτεχνίας 1941 – 1944» (Επιλογή Έλλη Αλεξίου), εκδόσεις Ηριδανός, 1971

2) Απόσπασμα από το βιβλίο «Αθήνα 1941 – 1945. Χρονικό της Μέλπως Αξιώτη», Εκδόσεις Α. Καραβία, 1945

3 Ποίημα του Γιάννη Ρίτσου. Γράφτηκε στις 30 του Μάη 1964 και δημοσιεύτηκε την επόμενη μέρα στην εφημερίδα «Η Αυγή». Περιλαμβάνεται στα «Συντροφικά Τραγούδια», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2009, 4η έκδοση