«Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι κι ενάντια θα πεθάνουμε στο θάνατο…»

Το όνομα που πήρε από την οικογένειά του ήταν Ευγένιος Αιμίλιος Πωλ Γκριντέλ, η ανθρωπότητα όμως τον γνώρισε ως Πωλ Ελυάρ, αναγνωρίζοντάς τον ταυτόχρονα ως έναν από τους πιο σημαντικούς ποιητές της.

Ο Πωλ Ελυάρ γεννήθηκε στις 14 του Δεκέμβρη 1895 στο Σεν Ντενί, μια πόλη κοντά στο Παρίσι. Εκεί έζησε τα παιδικά του χρόνια. Στα 17 του όντας φοιτητής κι έχοντας προσβληθεί από φυματίωση, αναγκάζεται να διακόψει τις σπουδές του και νοσηλεύεται σε σανατόριο κοντά στο Νταβός της Ελβετίας, μέχρι τον Φλεβάρη του 1914. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του γνωρίζει την Γκαλά με την οποία θα παντρευτούν το 1917 και θ’ αποχτήσουν μια κόρη.

Την ίδια περίοδο δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα, ενώ γνωρίζεται με τους Αντρέ Μπρετόν, Λουί Αραγκόν και Τριστάν Τζαρά, με τους οποίους συμμετείχε αρχικά στο κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα του υπερρεαλισμού, απ’ το οποίο  θα αποχωρήσει το 1938.

Πωλ Ελυάρ (1895-1952)

O Πωλ Ελυάρ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συμμετέχει στην Αντίσταση από τις τάξεις του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Σ’ ολόκληρη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, η δημοκρατική Γαλλία εξέφραζε την αλληλεγγύη της με κινητοποιήσεις και συγκεντρώσεις αλληλεγγύης στο Παρίσι και άλλες πόλεις, στις οποίες ξεχώριζαν με τη δυναμική συμμετοχή τους οι Γάλλοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες.

Το 1944 συγκλονισμένος από τον αγώνα του λαού της Αθήνας ο Ελυάρ γράφει τη «Μάχη της Αθήνας»:

Peuple roi, people desespere
tu n’ avais rien a perdre
que la liberte

Λαέ βασιλιά, λαέ απελπισμένε,
δεν είχε πια να χάσεις
παρά τη λευτεριά σου…

Το ποίημα γίνεται γνωστό το 1946, όταν ο κομμουνιστής ποιητής επισκέπτεται την Ελλάδα  μετά από πρόσκληση της ΕΠΟΝ.

Την 1η του Ιούνη 1949 το πρακτορείο ειδήσεων «Ελεύθερη Ελλάδα» ανακοινώνει ότι ομάδα Γάλλων διανοουμένων και πολιτικών με επικεφαλής τον Πωλ Ελυάρ βρίσκεται στην περιοχή του Γράμμου.

«Σκοπός του ταξιδιού μας δεν είναι να διαπιστώσουμε μονάχα τι κάνατε, παρά να βοηθήσουμε τη νίκη σας διαδηλώνοντας στον κόσμο αυτά που θα δούμε», τονίζει ο ποιητής στον χαιρετισμό του κατά την τελετή υποδοχή στις βουνοκορφές του Γράμμου, του βουνού που ταυτίστηκε όσο καμιά άλλη περιοχή με την ένδοξη εποποιία του ΔΣΕ.

Ο Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο. Δίπλα του ο Ανρί Μπασίς (φωτογραφία: Απόστολος Μουσούρης, από εδώ)

Η Γαλλική αντιπροσωπεία που θα φτάσει στην Ελεύθερη Ελλάδα μέσω Αλβανίας, με τη συνοδεία του εκπροσώπου του Κόμματος Εργασίας της Αλβανίας Κότσο Τζιότζιο, αποτελείται από τον Γάλλο ποιητή Ιβ Φαρζ, πρώην υπουργό και μέλος της μόνιμης επιτροπής του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, τον Ζαν Μορίς Ερμάν, ηγετικό στέλεχος του αριστερού σοσιαλιστικού κινήματος της Γαλλίας και τον Ανρί Μπασίς, Γραμματέα της Επιτροπής Βοήθειας για την Ελλάδα.

Παρά την επιβαρυμένη υγεία του (η φυματίωση έχει υποτροπιάσει) ο Πωλ Ελυάρ συνοδευόμενος από τον Πέτρο Κόκκαλη θα «οργώσει» για μια βδομάδα τον Γράμμο, φτάνοντας μέχρι την πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου με τηλεβόα απευθύνεται στους στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού, θα συμμετέχει σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και θα παρασημοφορηθεί από την ΙΧη Μεραρχία του ΔΣΕ.

«Η νίκη που κερδίζεται μ’ αίμα και δάκρυα θα δώσει πιο όμορφη ζωή σε όλους τους λαούς. Γιατί αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο στρατόπεδα, όπως και στη χώρα σας. Κείνο που πολεμάει για τη ζωή και κείνο που πολεμάει για θησαυρούς», θα πει στην τελετή παρασημοφόρησης.

Μετά την επιστροφή του στη Γαλλία, κυκλοφορούν στο Παρίσι, σ’ ένα λεύκωμα με τίτλο «Grece, ma rose de raison» («Ελλάδα, ρόδο του λογικού μου») έξι ποιήματα του Πωλ Ελυάρ που υμνούν τον αγώνα του ΔΣΕ. Το λεύκωμα που κυκλοφορεί σε πενήντα αντίτυπα και διακινείται χέρι με χέρι στους κύκλους των Γάλλων διανοουμένων, είναι εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, και τυπωμένο στο χέρι, από τον σύντροφό της, σπουδαίο γλύπτη Μέμο Μακρή.

«Grece, ma rose de raison» – «Ελλάδα, ρόδο του λογικού μου»: Αριστερά το εξώφυλλο της γαλλικής έκδοσης. Δεξιά το εξώφυλλο της ανατύπωσης στην Ελλάδα, όπου το Z. Srnitch έχει αντικατασταθεί από το Z. Makris (Ζιζή Μακρή)

Παρατηρώντας στο κάτω μέρος του εξώφυλλου της πρωτότυπης έκδοσης (αντίτυπο της οποίας βρήκαμε στο διαδίκτυο να κοστίζει μερικές χιλιάδες ευρώ) βλέπουμε στη θέση του δημιουργού των εικόνων το όνομα Z. Srnitch. Πιθανότατα πρόκειται για το πατρικό όνομα (ή ψευδώνυμο;) της Ζιζής Μακρή, η οποία όπως είναι γνωστό είχε γεννηθεί το 1924 στο Βελιγράδι.

Τα ποιήματα θα παρέμεναν άγνωστα αν δεν ανατυπώνονταν στα ελληνικά, με τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λογικού μου», σε μετάφραση της καθηγήτριας της Ιστορίας στο Παρίσι, Ελένης Μπιμπίκου – Αντωνιάδου, σε χίλια αριθμημένα αντίτυπα, από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Διονύση Βαλάση. Η ελληνική έκδοση του λευκώματος περιλαμβάνει τα ποιήματα και στα γαλλικά, ενώ τα γράμματα στην ελληνική γλώσσα σχεδίασε η Μάνια Βασιλάκη, ακολουθώντας τον αισθητικό τρόπο χάραξης των γαλλικών γραμμάτων.

Από το λεύκωμα το ποίημα που ακολουθεί:

«Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι κι ενάντια θα πεθάνουμε στο θάνατο…»

ΠΡΟΣΕΥΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΧΗΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΝΑΔΕΣ

Είχαμε δώσει τα χέρια μας
και τα μάτια μας γελούσαν δίχως λόγο
Με τα όπλα και με το αίμα
λυτρώστε μας από το φασισμό
Νανουρίζαμε ολάκερο το φως
και τα στήθη μας φουσκώναν γάλα
Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι
να βάλουμε σημάδι τους φασίστες
Ήμασταν η πηγή και ο ποταμός
κι ωκεανός να γίνουμε όνειρό μας
Τον τρόπο μόνο δώστε μας
μην πάρουν χάρην οι φασίστες
Από τους νεκρούς μας είν’ λιγότεροι
κανένα δεν είχαν σκοτώσει οι νεκροί μας
Αγαπιόμαστε δίχως να το σκεφτούμε
Τίποτα δεν καταλαβαίναμε έξω από τη ζωή
Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι
κι ενάντια θα πεθάνουμε στο θάνατο

«ΕΛΛΑΔΑ, ΡΟΔΟ ΤΟΥ ΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥ» (GRECE, MA ROSE DE RAISON) ΜΕ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ PAUL ELUARD ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΛΕΝΗ ΜΠΙΜΠΙΚΟΥ – ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ ΜΕ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΥΠΩΝ ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΩΝ ΤΗΣ ΖΙΖΗΣ ΜΑΚΡΗ (ΠΑΡΙΣΙ, 1949) ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΟΥΒΕΛΗ, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΑΘΗΝΑ 2000. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Η ΜΑΝΙΑ ΒΑΣΙΛΑΚΗ.

Ο Πωλ Ελυάρ, ακριβός φίλος του αγωνιζόμενου λαού της Ελλάδας, έφυγε πρόωρα από τη ζωή, από καρδιακή προσβολή, στις 18 του Νοέμβρη 1952.