Αρτούρο Κορκουέρα: Το προφίλ του Φιντέλ – Ένα κείμενο και ένα ποίημα για τον Ποιητή της Ιστορίας

Ο κορυφαίος Περουβιανός ποιητής Αρτούρο Κορκουέρα (30 Σεπ. 1935, Τρουχίγιο – 21 Αυγ. 2017, Λίμα) –«Ο Μάγος της Λέξης» κατά τον Μάριο Μπενεδέτι– σκιαγραφεί τον Φιδέλ Κάστρο Ρους (Fidel Alejandro Castro Ruz, Μπιράν Επαρχίας Οριέντε, 13 Αυγ. 1926 – Αβάνα, 25 Νοε. 2016), τον Ποιητή της Ιστορίας, όπως τον χαρακτηρίζει, με ένα καταπληκτικό κείμενο και με ένα από τα ωραιότερα ποιήματα που έχουν γραφτεί για τον θρυλικό Κομαντάντε.

Αρτούρο Κορκουέρα

Το Προφίλ Του Φιντέλ

*

Μετάφραση – Σημειώσεις
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

*

1964. Με το φακό του Έλιοτ Έργουιτ (Παρίσι, 1928). (CUBA. Havana. 1964. Fidel CASTRO, by Elliott Erwitt-NYC 143758).

Το 2006, όταν ο Αρτούρο Κορκουέρα τιμήθηκε με το μεγάλο Βραβείο Casa de las Américas [1], για το έργο του Στο Κατάστρωμα Της Κιβωτού (A Βοrdo Del Αrca), διάβασε το ακόλουθο κείμενο:

Όπως ακριβώς υπάρχουν ποιητές που βρίσκουνε μορφή έκφρασης στο δράμα ή στο αφήγημα, σαν τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [2], τον Χοσέ Μαρία Αργέδας [3] ή τον Χούλιο Κορτάσαρ [4], υπάρχουν κι εκείνοι που επιλέγουν τη δράση και το λόγο και σε όλη τη διάρκεια της ζωή τους, με τα έργα τους, αφήνουν στην ιστορία το ίχνος της ποίησης. «Τα λόγια δράση, οι πράξεις τους τραγούδια» [5], όπως είπε ο Πάμπλο Νερούδα.

Τέτοια είναι η περίπτωση του Φιντέλ Κάστρο. Από το ξεκίνημά της ακόμα, η Κουβανική Επανάσταση συνδέθηκε με την ποίηση. Τι άλλο ήταν η επίθεση στο Μονκάδα, αν όχι ένα επικό επεισόδιο, παρμένο κατευθείαν από τη μυθολογία; Τι άλλο είναι η συμφορά με την τραγική εικόνα του Αβέλ Σανταμαρία [6], να θωρεί, δίχως μάτια, το μέλλον, θύμα του Κάιν και των φριχτών εγκλημάτων του; Στο «Η Ιστορία θα με δικαιώσει» του Φιντέλ; Δεν υπάρχουν, ίσως, στιγμές σπαραχτικής ποίησης;

Η περιπέτεια του Γκράνμα; [7] Εκείνο το ελαφρύ πλοιάριο των Αχαιών, από τις πιο ένδοξες σελίδες του αγώνα των ανταρτών, δεν περιέχει δυνατές στιγμές ποίησης; Οι μέρες της Σιέρας Μαέστρα; Η ανάληψη στους ουρανούς του Καμίλο Σιενφουέγος [8]; Η Πρώτη Διακήρυξη της Αβάνας; Δεν είναι κομμάτι αξέχαστο και ισάξιο της Επί του Όρους ομιλίας; Κι έπειτα, η μέρα της απαλλοτρίωσης: Η επική νίκη της Πλάγιας Χιρόν [9]. Τα ποιήματα και οι σελίδες από το Ημερολόγιο του Τσε: «Μπαίνουμε στην εποχή των πουλιών» [10], γράφει σε κάποια παράγραφο.

Δείτε τον Φιντέλ, με το ένα εκατομμύριο Κουβανούς, να οδηγεί τις πορείες αντίστασης και επαγρύπνησης στη λεωφόρο Μαλεκόν, με μέτωπο προς το Βορρά, προς τις ΗΠΑ, που τείνει να είναι ένα σχεδόν καθημερινό γεγονός. Πόση νιότη κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι αφιερωμένη στον αγώνα για τον λαό του, με τον λαό του, στην υπεράσπιση της ανθρώπινης υπόθεσης! Και οι τραγουδιστές της Επανάστασης που ηγήθηκαν της Επανάστασης του λόγου; «Στο ’χε τάξει ο Μαρτί κι ο Φιντέλ το ’χε ορκιστεί» [11].

Η Αλίσια Αλόνσο [12]. Αυτός ο κύκνος πάνω στον κύκνο, όπως γλιστρά στη λίμνη του, που κατοικεί στο νησί των αγαπημένων αρπισμάτων του Κάρλος Πουέμπλα [13]. Και η Nueva Trova [14] που έφερε επανάσταση στη μουσική, συγκεντρώνοντας πλήθη και στήνοντας βάθρα για την ποίηση των μαρτύρων, την ποίηση εκείνων που αυτοπυρπολήθηκαν –¡Patria o muerte! [15]– και έδωσαν το σπόρο τους για τη γέννηση μιας πατρίδας απόρθητης και θαλερής: Η ιστορία μάς διδάσκει πως η ποίηση γράφεται εκτός των άλλων με σάρκα και με αίμα κι είναι πολύ σκληρό το κόκκαλό της για να σπάσει. Και δεν μιλάω για την καθαρή ποίηση (θαυμάσια και σεβαστή), αλλά για κείνη την ποιητική καθαρότητα με την οποία συγκροτείται η ιστορία της Κούβας.

Να γιατί θέλω να χαιρετίσω τον Κομαντάντε Φιντέλ Κάστρο, αυτόν τον Ποιητή της Ιστορίας, με ένα ποίημα που πάλλεται στο αεράκι σαν ένα άσπρο ρόδο [16]: El perfil de Fidel.

1964. Με το φακό του Έλιοτ Έργουιτ (Παρίσι, 1928). Magnum Photos (CUBA. Havana. 1964. Fidel CASTRO, by Elliott Erwitt- NYC 143756).

Το Προφίλ Του Φιντέλ

Αρτούρο Κορκουέρα

ΑΝ είναι να μιλήσεις για τον Φιντέλ
πρέπει να δώσεις το λόγο στη θάλασσα
να ζητήσεις τη μαρτυρία των βουνών.
Το Τουρκίνο τραγουδάει τη βιογραφία του,
τα δέντρα τον θυμούνται,
ξέρουν την εποχή του λένε και ξαναλένε το όνομά του.

Η εποχή του Φιντέλ
είναι η εποχή του ανθισμένου φλογόδεντρου,
η περήφανη εποχή της λιόχρωμης γενειάδας του.
Όλοι το ξέρουμε:
οι ήρωες δεν έχουνε εποχή,
έχουνε ιστορία,
γράφουνε την ιστορία,
είναι η ιστορία.

Δεν τον τρομάζει τον Φιντέλ ακόμα και να τετραγωνίσει το Πεντάγωνο
ούτε και χαμπαριάζει ο κόκκινος από τα νταηλίκια
αυτού του χλωμοπρόσωπου
μέσα στις μαύρες εποχές του Λευκού Οίκου.

Και όποιος έχει άλλη άποψη ας ρίξει μια ματιά στον ήρωα που αγρυπνάει
και στο ένα εκατομμύριο Κουβανούς που είναι στραμμένοι στο Βορρά
εκεί στη λεωφόρο Μαλεκόν μες στην Αβάνα.

Α υ τ ό ς είναι η Μαύρη Αμερική,
η Ισπανοαμερική,
των Άνδεων η Αμερική:
Το προφίλ του Φιντέλ
είναι το προφίλ
της Λατινικής Αμερικής.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος

*

Ο κορυφαίος ποιητής Αρτούρο Κορκουέρα,

Φιντελίστας εκ πεποιθήσεως

Ο Αρτούρο Κορκουέρα, από τον διάσημο φωτογράφο, σκηνοθέτη και διευθυντή φωτογραφίας Τζέρυ Σάτζμπεργκ (26 Ιουν. 1927, Μπρονξ, Νέα Υόρκη – Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες το 1973 για το Σκιάχτρο με τον Αλ Πατσίνο).

Ο Κορκουέρα είναι μια αναμφισβήτητη αξία, όχι μόνο για την ποίηση της χώρας του, αλλά και για ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
Μάριο Μπενεδέτι

Στην κηδεία του Φιντέλ, εκτός από την επίσημη εκπροσώπηση της περουβιανής κυβέρνησης, παραβρέθηκαν και δυο από τους τρεις σπουδαίους Περουβιανούς ποιητές που έχουν τιμηθεί από το μεγάλο πολιτιστικό κέντρο της Κούβας –αλλά και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής–, Casa de las Américas, κατά την 60χρονη λειτουργία του: Ο Αρτούρο Κορκουέρα [είχε βραβευτεί το 2006] και ο Ιλντεβράντο Πέρες [Hildebrando Pérez, Λίμα, 1941· βραβεύτηκε το 1978]. Ο τρίτος Περουβιανός ήταν ο Αντόνιο Σισνέρος [Antonio Cisneros, Λίμα, 27 Δεκ. 1942 – 6 Οκτ. 2012· είχε τιμηθεί το 1968].

Σχεδόν ένα μήνα μετά το θάνατο του Φιντέλ, στις 5 Δεκεμβρίου 2016, η Κούβα τίμησε για δεύτερη φορά τον Αρτούρο Κορκουέρα με το Εθνικό Μετάλλιο για τον Πολιτισμό, για την ποιητική του διαδρομή και την πίστη του στα μεγάλα ιδανικά.

Η τελετή πραγματοποιήθηκε στην Αβάνα, στην αίθουσα του οίκου ALBA, στο Υπουργείο Πολιτισμού, με την παρουσία του πρεσβευτή του Περού στην Κούβα, Γουίδο Οκτάβιο Κορνέχο (Guido Octavio Cornejo).

Ο τότε υπουργός Πολιτισμού της Κούβας και νυν πρόεδρος του Casa de las Américas, Αβέλ Πριέτο [Abel Prieto, Πινάρ δελ Ρίο, 11 Νοε. 1950· πολιτικός, συγγραφέας Ε.Φ., καθηγητής Λπογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, υπ. Πολιτισμού 1997-2012], κατά την απονομή του μεταλλίου εξήρε την ποιητική του σταδιοδρομία και την πίστη του στα μεγάλα ιδανικά.

2 Δεκ. 2016. Γουάλντο Λέυβα, Αρτούρο Κορκουέρα, Ρομπέρτο Φερνάντες Ρεταμάρ (9 Ιουν. 1930 – 20 Ιουλ. 2019), ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, πρόεδρος τότε του Casa de las Américas), Αβέλ Πριέτο. (Πηγή: Diario UNO).

Ο Γουάλντο Λέυβα (Waldo Leyva, γεν. το 1943 στη Βίγια Κλάρα), ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος, αναφέρθηκε στο έργο του τιμώμενου,

στην έφεσή του για κοινωνική δικαιοσύνη και στην αταλάντευτη αλληλεγγύη του για την Κουβανική επανάσταση και για τις ιδέες του Φιντέλ, αναγνωρίζοντάς τον ως «ουσιώδη ποιητή της Δικής μας Αμερικής [17] και έναν σύντροφο που στάθηκε πάντοτε δίπλα μας χωρίς να το βάζει κάτω».

Κατά τη βράβευσή του ο Κορκουέρα είπε μεταξύ άλλων:

Σε αυτές τις στιγμές, που είμαστε βυθισμένοι σε έναν αβάσταχτο πόνο, το μόνο που μπορώ να αρθρώσω είναι λίγα ευχαριστήρια λόγια για το μετάλλιο που μου απονέμεται, και το οποίο όχι μόνο με τιμά, αλλά και με κάνει περήφανο, και να εκφράσω ταυτόχρονα την άπειρη ευγνωμοσύνη μου.

Είναι μια καλή ευκαιρία για να ανακαλέσω την παλιά φιλία μεταξύ των λαών μας, προσθέτοντας ότι στον πόλεμο της ανεξαρτησίας μας πολλοί Κουβανοί στρατιώτες άφησαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης, όπως και πολλοί Περουβιανοί πολέμησαν για την ανεξαρτησία της Κούβας.

Θυμάμαι ακόμα ότι ο Φιντέλ ηγήθηκε της εκστρατείας μεγάλου αριθμού Κουβανών εθελοντών αιμοδοτών, για να βοηθήσουν τους επιζώντες από το σεισμό στο Περού το 1970.

Πηγές: Diario UNO, Granma, Mariategui, la revista de las ideas.

Περισσότερα για τον Κορκουέρα και το έργο του σε επόμενη παρουσίαση με ποιήματά του.

*

Σημειώσεις

1964. Με το φακό του Έλιοτ Έργουιτ (Παρίσι, 1928). Magnum Photos (CUBA. Havana. 1964. Fidel CASTRO, by Elliott Erwitt- NYC 143755).

[1] Casa de las Américas και Αϊδέ Σανταμαρία: Βλ. σημ. [6] και [14]

[2] Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (Αρακατάκα της Κολομβίας, 6 Μαρ. 1927 – 17 Απρ. 2014, Πόλη του Μεξικού): Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.

[3] Χοσέ Μαρία Αργέδας (Περού, Ανταχουάϊλας, 18 Ιαν.1911 – 2 Δεκ. 1969, Λίμα). Ως τα εννιά του χρόνια έζησε με τους Ινδιάνους της ζούγκλας, μιλώντας μόνο τη γλώσσα τους «Κέτσουα». Αργότερα σπούδασε εθνολογία και ανθρωπολογία και δίδαξε εθνολογία στο Πανεπιστήμιο του Αγίου Μάρκου. Ανήκει στον κύκλο των Περουβιανών διανοουμένων, οι οποίοι υπό την καθοδήγηση του Χοσέ Καρλος Μαριάτεγι (José Carlos Mariátegui, 14 Ιουν. 1894 – 16 Απρ. 1930, πρώτος μαρξιστής – θεωρητικός της Λατινικής Αμερικής), ερεύνησαν τις πολιτιστικές ρίζες της χώρας τους και προσπάθησαν να βρουν λύση στα σύγχρονα προβλήματά της.

[4] Χούλιο Κορτάσαρ (26 Αυγ. 1914, Βρυξέλλες – 12 Φεβ. 1984, Παρίσι): Ο Τσε εις τους αιώνες των αιώνων: 5 ποιήματα – 1 τραγούδι, όπου και ο Μάριο Μπενεδέτι.

[5] «Τα λόγια δράση, οι πράξεις τους τραγούδια» (Fidel, Fidel, los pueblos te agradecen / Palabras en acción y hechos que cantan – Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε: / τα λόγια δράση, οι πράξεις σου τραγούδια). Από το ποίημα του Νερούδα: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε.

[6] Αβέλ Σανταμαρία Κουαδράδο (Abel Santamaría Cuadrado (20 Οκτ. 1927, Ενκρουσιχάδα, Λας βίγιας – 26 Ιουλ. 1953, Σαντιάγο δε Κούβα). Από τους σημαντικούς ηγέτες του Επαναστατικού Κινήματος της Κούβας. Αδελφός της Αϊδέ.

Στο σπίτι τους στην Αβάνα, γωνία O και 25ης οδού, ο Φιντέλ Κάστρο και άλλα μέλη του Κινήματος σχεδίασαν και προγραμμάτισαν την επανάσταση και την κατάληψη στη Μονκάδα, τον Ιούλιο του 1953, όπου συμμετείχαν και τα δυο αδέλφια, με σκοπό την έναρξη της Επανάστασης και την ανατροπή του Μπατίστα.

Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος, ο Αβέλ και η Αϊδέ φυλακίστηκαν μαζί με πολλούς άλλους επαναστάτες.

Ο Αβέλ δολοφονήθηκε στη φυλακή, αφού βασανίστηκε φριχτά από την αστυνομία για να αποκαλύψει το μέρος όπου κρύβονταν οι υπόλοιποι επαναστάτες. Η αστυνομία τού ξερίζωσε τα μάτια και τα έδειξε στην αδελφή του, αλλά αυτή ποτέ δεν αποκάλυψε τους συντρόφους της.

Αϊδέ Σανταμαρία Κουαδράδο: (Haydee Santamaria Cuadrado, Λας Βίγιας, 30 Δεκ. 1923 – Αβάνα, 28 Ιουλ. 1980. Μια μεγάλη προσωπικότητα της Επανάστασης και της πολιτιστικής ζωής του νησιού. Το Casa de las Américas, εκδοτικός οίκος αρχικά, με την από το 1961, μέχρι και σήμερα, ομώνυμη, 3μηνιαία, επιθεώρηση τέχνης, χτίστηκε 4 μόλις μήνες από το θρίαμβο της Επανάστασης με πρωτοβουλία της Αϊδέ, η οποία βρέθηκε στην ηγεσία του του μέχρι την αυτοκτονία της, λίγο μετά από ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα.

[7], [8], [9] Γκράνμα, Σιενφουέγος, Πρώτη Διακήρυξη της Αβάνας, Πλάγια Χιρόν. Βλέπε και το αφιέρωμα: Τα φρούρια του ιμπεριαλισμού δεν είναι απόρθητα: Μικρή ιστορική αναδρομή στη νικηφόρα Κουβανική Επανάσταση ‒ Με αφορμή τα 88α γενέθλια του Φιντέλ ‒ Επίμετρο: Εκλογικό σύστημα & Εκλογές – Ασφάλεια – Εκπαίδευση – Υγεία (88 ΦΩΤΟ).

[10] Τσε Γκεβάρα, «Μπαίνουμε στην εποχή των πουλιών». Από το Ημερολόγιο Βολιβίας, 1 Μάη 1967: Τσε Γκεβάρα, Ημερολόγιο Βολιβίας – Οι στίχοι του Νικολάς Γκιγιέν μέσα απ’ τα γεγονότα (Αφιέρωμα – Β’ Μέρος με 118 φωτό).

[11] «Στο ’χε τάξει ο Μαρτί κι ο Φιντέλ το ’χε ορκιστεί»: Νικολάς Γκιγιέν: Mister, No!.

[12] Αλίσια Αλόνσο (Αβάνα, 21 Δεκ. 1921- 17 Οκτ. 2019): Πρίμα μπαλαρίνα και χορογράφος του Εθνικού Μπαλέτου Κούβας.

[13] Κάρλος Πουέμπλα.

[14] Nueva Trova: Μουσικό κουβανέζικο κίνημα που προέκυψε γύρω από 1967-1968, μετά την Επανάσταση του 1959 και τις επακόλουθες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Δημιουργός και χορηγός αυτού του κινήματος ήταν η Aϊδέ Σανταμαρία.

[15] ¡Patria o muerte! Κόλπος των Χοίρων, 15-19 Απρίλη 1961: Τα γουρούνια του ιμπεριαλισμού πνίγονται στον Κόλπο των Χοίρων — Νικολάς Γκιγιέν: Δυο ποιήματα για το Έπος της Πλάγια Χιρόν — Το δεύτερο ¡Patria o Muerte! και ο σοσιαλιστικός χαρακτήρας της Επανάστασης.

[16] σαν ένα άσπρο ρόδο: Πιθανή αναφορά στο στίχο του Χοσέ Μαρτί –πνευματικού πατέρα του Φιντέλ–, από τους Απλούς Στίχους.

Άσπρο ρόδο στον κήπο ποτίζω
Χειμώνα μα και καλοκαίρι,
Και στον άδολο φίλο χαρίζω
Έτσι απλά αν μου δώσει το χέρι.

[17] Nuestra America: Μια ακόμη αναφορά στο έργο του Χοσέ Μαρτί Η δική μας Αμερική.

Με το φακό του Έλιοτ Έργουιτ (Παρίσι, 1928). CUBA. Havana. 1964. Fidel CASTRO, by Elliott Erwitt.