«Η νέα λαϊκή καντάτα που εξυμνεί τους αγώνες του λαού μας στην Κατοχή…»

Σαν σήμερα, στις 6 του Απρίλη 1964, κυκλοφόρησε ο κύκλος τραγουδιών «Καταχνιά (κατοχή – αντίσταση – απελευθέρωση)».

Προσέξτε πόσοι σπουδαίοι δημιουργοί ένωσαν τις δυνάμεις τους για να γεννηθεί ένας από τους σημαντικότερους δίσκους στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού: ο μεγάλος μας συνθέτης Χρήστος Λεοντής (είναι μόλις 24 ετών) έγραψε τη μουσική και ο μέγιστος λαϊκός στιχουργός Κώστας Βίρβος τους στίχους.

Ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος επιμελήθηκε τα μικρά κατατοπιστικά κείμενα που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα τραγούδια και που λειτουργούν ως συνδετικός κρίκος μεταξύ τους, αλλά και μεταξύ των περιόδων στις οποίες αναφέρεται το έργο (κατοχή – αντίσταση – απελευθέρωση).

Ο μεγάλος μας ηθοποιός Δημήτρης Μυράτ στον ρόλο του αφηγητή. Η στιβαρή άρθρωση και η ιδιαίτερη χροιά της φωνής του κρατούν αμείωτη την ένταση και τη συγκίνηση μέχρι το τελευταίο λεπτό της ακρόασης.

Τα δέκα τραγούδια ερμηνεύουν συγκλονιστικά η μυθική φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη, η μεγάλη κυρία του λαϊκού τραγουδιού Μαρινέλλα και η χορωδία Κορίνθου.

Ακούστε εδώ ολόκληρο το έργο στην πρώτη του κυκλοφορία:

Την ορχήστρα διευθύνει ο ίδιος ο συνθέτης, ενώ το εξώφυλλο του δίσκου φιλοτέχνησε ο σπουδαίος ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου.

Αν και κυκλοφόρησε το 1964, η Καταχνιά περιλαμβάνει τραγούδια που γράφτηκαν τα χρόνια της Κατοχής. Κάποια ο ποιητής τα εμπνεύστηκε  στην απομόνωση του κολαστηρίου της οδού Ελπίδος 5, όπως το «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια» και «Ένας ξύλινος σταυρός», όταν μαθαίνει για την εκτέλεση των 200 κομμουνιστών στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, και κάποια άλλα στο βουνό…

Ο Τύπος της εποχής υποδέχτηκε με διθυραμβικές κριτικές την κυκλοφορία του δίσκου, όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα, από το οπισθόφυλλο:

Ακολουθούν οι στίχοι των τραγουδιών:

ΚΑΤΑΧΝΙΑ
(κατοχή – αντίσταση – απελευθέρωση)

ΜΕΡΟΣ 1ο

1) Εισαγωγή
2) Καταχνιά

Κλαίνε θρηνούνε τα βουνά
κλαίνε θρηνούν οι κάμποι
ήρθε σκλαβιά πικρή σκλαβιά
πλάκωσε μαύρη καταχνιά
κι ο ήλιος πια δεν λάμπει

Η μπότα του κατακτητή
παντού τη φρίκη απλώνει
κι όπου πατεί κι όπου πατεί
χορτάρι δε φυτρώνει.
Μα στην καμένη τούτη γη
θ’ ανθίσουν πάλι οι κλώνοι
για να λαλεί τ’ αηδόνι.

Μέσα απ’ τη στάχτη τη βαθιά
μια σπίθα θα πετάξει
σε πολιτείες και χωριά
και θα γενεί τρανή φωτιά
που τη φωτιά θα κάψει.

Καταχνιά – «Η νέα λαϊκή καντάτα που εξυμνεί τους αγώνες του λαού μας στην Κατοχή…»

3) Πείνα

Δε βρήκα πουθενά ψωμί
και σπίτι πώς να πάω
θα με πληγώσει μια φωνή
πατέρα μου πεινάω.

Απόψε το παιδάκι μου
θα γείρει πεινασμένο
και τον πατέρα του θα δει
πρώτη φορά κλαμένο.

Να μαραθείς βλαστάρι μου
ποτέ δε θα σ’ αφήσω
και με το αίμα της καρδιάς
εΕγώ θα σε ταΐσω.

4) Τι κι αν με ρίξεις στο κελί

Τι κι αν με ρίξεις στο κελί
που έχει πάντα βράδυ
έχω δυο μάτια στη ψυχή
που σκίζουν το σκοτάδι.

Δεν μπορούν οι αλυσίδες.
να μου δέσουν τις ελπίδες.

Τι κι αν μου δέσεις το κορμί
και τα δικά μου χέρια
έχω ψυχή όπου πετά
ως τ’ ουρανού τ’ αστέρια.

Τι κι αν μ’ αφήσεις νηστικό
τι κι αν με βασανίσεις
της λευτεριάς το όνειρο
ποτέ δε θα μου σβήσεις.

5) Ο Νεοζηλανδός

Λεβέντη απ’ τη Νέα Ζηλανδία
στο σπίτι μας που ήρθες να κρυφτείς
θα βρεις στοργή αγάπη και φιλία
και σπίτι σου πως είσαι να θαρρείς.

Βάλε τα ρούχα του παιδιού μου
που σκοτώθηκε
και μη φοβάσαι, εδώ κανένας
δεν προδόθηκε.

Πάνω, από αριστερά: Κώστας Βίρβος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Χρήστος Λεοντής. Κάτω, από αριστερά: Στέλιος Καζαντζίδης – Μαρινέλλα, Σπύρος Βασιλείου, Δημήτρης Μυράτ.

6) Γιατί να γίνω μάνα

Στο μπλόκο τον αρπάξανε
σαν σκύλο τον πετάξανε
μια νύχτα στο Χαϊδάρι.
Η αγκαλιά μου άδειασε
και η καρδιά μου βράδιασε
γλυκό μου παλικάρι.

Πες μου και συ του δειλινού καμπάνα
Γιατί, γιατί, γιατί να γίνω μάνα.

Το σπίτι μου βουβάθηκε
κι ο κήπος μου μαράθηκε
μου κόψαν τον βλαστό μου.
Πριν δω τέτοιο μαρτύριο
ας ήταν δηλητήριο
το γάλα στον μαστό μου.

ΜΕΡΟΣ 2ο

6) Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια

Δε θέλω να μου δέσετε τα μάτια
τον ήλιο π’ ανατέλλει να χαρώ
κι αν κάνετε τα στήθια μου κομμάτια
εσείς πεθαίνετε και όχι εγώ.

Δε θέλω να μου δέσετε τα μάτια
δεν σκιάζομαι τα βόλια τα σκληρά,
πηγαίνω στα ουράνια παλάτια
να στείλω στους ανθρώπους τη χαρά.

7) Αδελφέ Ισραηλίτη

Αδερφέ Ισραηλίτη, το αστέρι που φοράς
φως ανέσπερο θα ρίχνει στους βωμούς της λευτεριάς.

Αδερφέ Ισραηλίτη, το αστέρι που φοράς
θα ’ναι σάλπισμα ειρήνης που για κείνη μαρτυράς.

Αδερφέ Ισραηλίτη, όσες πίκρες κι αν γευτείς
δε σε νίκησε κανένας μα εσύ ‘σαι νικητής.

Εδώ, η «Καταχνιά» όπως παρουσιάστηκε στην Αίθουσα Τέχνης της Κοζάνης στις 31 του Μάρτη 2014, σε συνδιοργάνωση του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Κοζάνης με το Ωδείο Δημήτρη Δημόπουλου. Το έργο διευθύνει ο ίδιος ο συνθέτης. Ερμηνεύουν ο Ζαχαρίας Καρούνης, η Ιωάννα Φόρτη και ο Λάκης Χαλκιάς. Συμμετέχει η Μικτή Χορωδία του Ωδείου Δημήτρη Δημόπουλου και οκταμελής λαϊκή ορχήστρα. Στις απαγγελίες ο Νίκος Κουρού και ο Κώστας Κοζικόπουλος. Διδασκαλία – Προετοιμασία της Μικτής Χορωδίας: Έμη Τσιούρα.

(Το βίντεο από το κανάλι του Νίκου Κουρού στο Youtube)

8) Ομηρία

Αγκομαχάει το τραίνο
ομήρους φορτωμένο
κορμιά σκελετωμένα
ανθρώπινες σκιές
με μάτια όμως φλογισμένα
και με αδούλωτες καρδιές.

Αγκομαχάει το μαύρο τραίνο
θαμπώνει τα μάτια μου η αντάρα
παιδάκι μου αγαπημένο
κατάρα στον πόλεμο – κατάρα.

Στο πρώτο το βαγόνι
ο θάνατος σιμώνει
μα κανενός ομήρου
δε σκιάζει την καρδιά
είναι τιμή, τιμή και δόξα
να πέσεις για τη λευτεριά.

9) Ένας ξύλινος σταυρός

Ένας ξύλινος σταυρός
στ’ αγριολούλουδα στημένος
είν’ ο γιος του καθενός
που δε στέργει σκλαβωμένος.

Κι όταν ο αγέρας κλαίει
και στενάζει ο σταυρός
μια φωνή ουράνια λέει
προχωρείτε πάντα εμπρός.

Ένας ξύλινος σταυρός
με καντήλι το φεγγάρι
είναι φάρος φωτεινός
και σου πρέπει παλικάρι.

10) Το τραγούδι της ειρήνης

Για να ξαναβγεί ο ήλιος
για να φύγει η καταχνιά
πόσο δάκρυ πόσο αίμα
έφτυσε αυτή η γενιά.
Και στη ρημαγμένη γη
χαρωπή χτυπά η καμπάνα
και το γέλιο ξανανθεί
στη χαροκαμένη μάνα.

Της ειρήνης το τραγούδι
τραγουδήστε μ’ ένα στόμα
πασχαλιάς να βγει λουλούδι
στο καψαλισμένο χώμα.