«Ήρωα λαέ ελληνικέ…» – Ο Πωλ Ελυάρ στο θυσιαστήριο της Καισαριανής και στο «κάστρο του Υμηττού»
Η «άγνωστη» πρώτη επίσκεψη του σπουδαίου Γάλλου κομμουνιστή ποιητή στην Ελλάδα, τον Μάη του 1946, πριν περιδιαβεί στις λεύτερες βουνοκορφές του Γράμμου και του Βίτσι, και παρασημοφορηθεί από την ΙΧ Μεραρχία του ΔΣΕ, τρία χρόνια αργότερα.
Ο Πωλ Ελυάρ (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Eugene Emile Paul Grindel) γεννήθηκε το 1895 κοντά στο Παρίσι και δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα το 1917. Αργότερα, γνωρίστηκε με τους Αντρέ Μπρετόν, Λουί Αραγκόν και Τριστάν Τζαρά, με τους οποίους συμμετείχε αρχικά στο κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα του υπερρεαλισμού, απ’ όπου αποχώρησε το 1938.
Στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στρατεύθηκε και στη συνέχεια οργανώθηκε στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (1942) και δούλεψε στον παράνομο Τύπο.
Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα: «Αθήνα» (Δεκέμβρης 1944) του Πωλ Ελυάρ
Η «σχέση» του με την Ελλάδα ξεκίνησε εκείνα τα χρόνια, όταν και έγραψε το ποίημα «Αθήνα», το οποίο και δημοσίευσε στις 9 Δεκέμβρη 1944, και το οποίο – σε απόδοση του Απ. Σπήλιου – δημοσιεύτηκε στα Ελληνικά στο ίδιο φύλλο του «Ριζοσπάστη» που παρουσιάζουμε σήμερα:
“Προχθές το απόγευμα ο Πωλ Ελυάρ επισκέφτηκε την Καισαριανή. Στα γραφεία της Κομμουνιστικής Οργάνωσης της Καισαριανής ομάδες από κατοίκους του συνοικισμού χειροκρότησαν θερμά τον εκλεκτό Γάλλο ποιητή. Μια επονίτισσα του πρόσφερε λουλούδια, οι χαροκαμένες από τους καταχτητές γυναίκες με δάκρυα στα μάτια τον καλωσόρισαν και ο συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ Μαρκολόπουλος τον προσφώνησε. Οι σ. της Καισαριανής δώρησαν στον Ελυάρ λεύκωμα για τους αγώνες του λαού της Καισαριανής και άλλες εκδόσεις της Αντίστασης.
Ο Πωλ Ελυάρ απαντώντας στις εκδηλώσεις του λαού της Καισαριανής διαβίβασε το χαιρετισμό της συνοικίας του στο Παρίσι, που πάλαιψε εξ ίσου τον καταχτητή και εκ μέρους ολόκληρου του γαλλικού λαού. Ο γαλλικός λαός, συνέχισε, εκτίμησε και θαύμασε τον ελληνικό λαό, που μόνος του αντιστάθηκε στους εισβολείς. Τώρα εύχομαι να απελευθερωθείτε από τη σημερινή καταπίεση και είμαι βέβαιος που θα δημιουργήσετε μιαν Ελλάδα δημοκρατική, ελεύθερη και ευτυχισμένη. Στο τέλος ζητωκραύγασε υπέρ της Ελλάδας.
Υστερα ο σ. Ελυάρ επισκέφθηκε το θυσιαστήριο της Καισαριανής και κατασυγκινημένος χαιρέτισε το πρόχειρο κενοτάφιο και τον τόπο του μαρτυρίου εκατοντάδων αγωνιστών.
Από κει πήγε και επισκέφθηκε το κάστρο του Υμηττού. Ακουσε με θαυμασμό, που δεν τον έκρυβε, τη διήγηση του ηρωισμού των τριών επονιτών και ζήτησε να του μεταφράσουν τα λόγια που είνε γραμμένα στους έρημους τοίχους του κάστρου. Ζήτησε, επίσης, μια φωτογραφία του κάστρου για ανάμνηση.
Στην επιστροφή του ο μεγάλος ποιητής της Γαλλίας, που τίμησε την Ελλάδα με την επίσκεψή του, εξέφραζε το θαυμασμό του για τους αγώνες του λαού των συνοικισμών της Αθήνας και την πεποίθησή του πως τέτοιοι αγώνες δεν μπορεί ποτέ να είνε μάταιοι.
Πρέπει να σημειωθεί πως ένα αυτοκίνητο με αστυνομικούς παρακολουθούσε τον ποιητή σ’ όλη τη διάρκεια της επίσκεψής του στο συνοικισμό.”
Ο Γάλλος κομμουνιστής ποιητής επισκέφθηκε δυο φορές την Ελλάδα: Η πρώτη του επίσκεψη έγινε τον Μάη του 1946, ενώ περισσότερο γνωστή είναι η δεύτερη επίσκεψή του, τον Μάη – Ιούνη του 1949.
Το ρεπορτάζ που δημοσιεύουμε σήμερα αφορά την πρώτη επίσκεψη του ποιητή στην Ελλάδα. Τότε, ο Ελυάρ έδωσε σειρά διαλέξεων που οργανώθηκαν απ’ το Γαλλικό Ινστιτούτο, την Ελληνογαλλική Ενωση Νέων, την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, ενώ συμμετείχε και σε δεξίωση στα γραφεία της Εθνικής Αλληλεγγύης όπου τον υποδέχτηκαν δεκάδες λογοτέχνες. Σε μια απ’ τις παρεμβάσεις του σημείωσε: «Η ποίηση είναι κι αυτή ένα όπλο – σαν τέτοιο τη χρησιμοποιήσαμε στα απελπισμένα χρόνια της κατοχής».
Μάλιστα στο φύλλο της 22/5/1946 υπάρχει ιδιόχειρη αφιέρωση του Ελυάρ στον «Ριζοσπάστη».
Ο Ελυάρ, με καταβεβλημένη πλέον την υγεία του, ήρθε ξανά στην Ελλάδα (ως μέλος γαλλικής αντιπροσωπείας) στα χρόνια του ηρωικού αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Ανέβηκε στις λεύτερες βουνοκορφές του Γράμμου και του Βίτσι, όπου – μεταξύ άλλων – απευθύνθηκε με τον τηλεβόα στους στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού, ενώ απ’ τις πλέον συγκλονιστικές στιγμές ήταν η παρασημοφόρησή του από την ΙΧ Μεραρχία του ΔΣΕ. Σε χαιρετισμό του προς τους μαχητές του ΔΣΕ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Προς τη Νίκη», σημείωνε:
«Το Βίτσι και ο Γράμμος, οι δυο αυτές κορφές του λεύτερου κόσμου, δεν είναι καθόλου πιο κάτω από κει που τις είχε βάλει η φαντασία μου. Αντίθετα, γιατί είδα εκεί τους μαχητές που τις στολίζουν με τον απίστευτο ηρωισμό τους, τους μαχητές πούναι η φωτιά των βουνών και ολόκληρης της Ελλάδας, τιμή για τον πολιτισμένο κόσμο που δε θέλει να πεθάνει κάτω απ’ την ασφυκτική πίεση μιας μειοψηφίας εκμεταλλευτών, εμπρηστών του πολέμου. Ο ήλιος και η γης είναι ολότελα δικοί τους. (…) Φεύγω και φυλάω στην καρδιά μου σαν διαμάντι την αξέχαστη θύμηση της σωματικής και ψυχικής σας υγείας, τον ενθουσιασμό σας, την αδελφοσύνη σας, την πίστη σας για τη νίκη. Το μέλλον είναι δικό σας».
Από την επίσκεψη του Πωλ Ελυάρ στον Γράμμο
Η επαφή του Ελυάρ με τους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ αποτυπώθηκε και ποιητικά στη συλλογή με γενικό τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου». Εξι από αυτά τα ποιήματα περιλήφθηκαν στο λεύκωμα «Grece, ma rose de raison», εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, το οποίο τύπωσε στο χέρι, σε 50 αντίτυπα, ο σύντροφός της και γλύπτης Μέμος Μακρής.
«Αφήστε μας να πάρουμε ντουφέκι κι ενάντια θα πεθάνουμε στο θάνατο…»
Στις 18 Νοέμβρη 1952 ο Πωλ Ελυάρ έφυγε απ’ τη ζωή και μετά απ’ τον θάνατό του τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης (1953).
Βλ. περισσότερα: «Ριζοσπάστης», 27.5.2001 και 24.7.2016
«Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1939-1949», τόμ. Β1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 477.
