Χουάν Χέλμαν (3.5.1930 – 14.1.2014): Γκοτάν

Juan Gelman – Χουάν Χέλμαν

(3 Μαΐου 1930, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες – 14 Ιανουαρίου 2014, Πόλη του Μεξικού, Μεξικό)

Γκοτάν

(6+1 ποιήματα)

*

Μετάφραση
Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

(Πηγή κεντρικής φωτό: REUTERS/Tomas Bravo/Files)

Χουάν Χέλμαν (Juan Gelman)
3 Μαΐου 1930, Αργεντινή, Μπουένος Άιρες – 14 Ιανουαρίου 2014, Πόλη του Μεξικού, Μεξικό
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 6.Χ.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ. από φωτό του 2013)

Γκοτάν

Χουάν Χέλμαν

Εκείνη η γυναίκα έμοιαζε με τη λέξη ποτέ,
απ’ τον αυχένα της αναδυόταν μια γοητεία ξεχωριστή,
μια ιδέα λησμονιάς όπου παραφυλάνε τα μάτια,
εκείνη η γυναίκα μ’ έβαλε δίπλα της στ’ αριστερά της.

Προσοχή προσοχή φώναζα προσοχή
μα εκείνη εισέβαλε όπως ο έρωτας, όπως η νύχτα,
τα τελευταία σημάδια που μηνούν το φθινόπωρο
έγερναν ήσυχα κάτω απ’ τη φουσκοθαλασσιά των χεριών της.

Ξέσπασε μέσα μου μια αντάρα βουβή,
γίνονταν χίλια κομμάτια η θλίψη, η οργή,
εκείνη η θεά έβρεχε μια βροχή γλυκιά ευωδιαστή
πάνω στα κόκαλά μου τα παραδομένα στη μοναξιά.

Όταν έφυγε έτρεμα σύγκορμος όπως ένας κατάδικος,
μ’ ένα μαχαίρι σφάχτηκα κοφτερό και αδίσταχτο
θα περάσω όλον τον απέραντο θάνατο με τ’ όνομά της,
αυτό θα ψιθυρίσουνε τα χείλια μου για τελευταία φορά.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 28 Απριλίου 2021

Μια υπενθύμιση: Ο θάνατος στα Ισπανικά είναι… γυναίκα (La Muerte)

*

Η Μαρία η Υπηρέτρια

Χουάν Χέλμαν

Τη φωνάζανε πάντα Μαρία απ’ τα 17 της,
ήταν σε θέση να έχει ψυχή να χαμογελάει και να βγαίνουν πουλάκια,
αλλά το σημαντικό ήταν ότι βρήκανε στη βαλίτσα της
ένα νεκρό μωρό τριών ημερών τυλιγμένο σε εφημερίδες.

Πώς έγινε και αμάρτησε με τέτοια αμαρτία,
είπανε οι κυρίες που ήταν συνηθισμένες σε επικρίσεις
κι ανασηκώσανε τα φρύδια τους με φρίκη
με μια απότομη κίνηση που δεν της έλειπε και λίγη γοητεία.

Οι κύριοι σκεφτήκανε γρήγορα τους κινδύνους
απ’ την πορνεία ή απ’ την έλλειψη πορνείας,
θυμηθήκανε τα κατορθώματά τους με διάφορες παστρικιές
και είπανε αυστηρά: φυσικαγάπημου.

Στο αστυνομικό τμήμα ήτανε ευγενικοί μαζί της,
απλώς τη χουφτώσανε την ώρα που την ανέβαζε ο λοχίας,
αλλά η Μαρία ήτανε απασχολημένη με το να κλαίει,
τα πουλάκια ξεθωριάσανε απ’ τη βροχή των δακρύων.

Πολύς κόσμος δυσαρεστήθηκε με τη Μαρία
για τον τρόπο που πακετάρισε το προϊόν της αγάπης
και πιστεύανε πως η φυλακή θα αποκαθιστούσε την ντροπή
ή τουλάχιστον θα την έκανε σαφώς λιγότερο ωμή.

Εκείνη τη νύχτα οι κυρίες και οι κύριοι
παρφουμαρίστηκαν με έξαψη
για το μωρό που ήτανε αληθινό,
για το μωρό που ήτανε καθαρό,
γι’ αυτό που ήτανε τρυφερό,
για το καλό,
εν πάση περιπτώσει,
για όλα τα νεκρά παιδιά που κουβαλάγανε μες στις βαλίτσες της ψυχής τους
και ξαφνικά αρχίσανε να βρωμάνε
ενώ η μεγάλη πόλη σφάλιζε τα παράθυρά της.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 28 Απριλίου 2021

*

Ο Πέδρο ο Οικοδόμος

Χουάν Χέλμαν

Εδώ θα αγαπήσουνε, εδώ θα μισήσουνε, έλεγε ο Πέδρο, ένας οικοδόμος,
τραγουδώντας, σηκώνοντας τους τοίχους,
τα χέρια του ήτανε ροζιασμένα απ’ τη δουλειά
αλλά στις παλάμες του φωλιάζανε ακόμα η γλυκύτητα και η θλίψη
που θα τις έβαζε στον τοίχο, στο ταβάνι
και μετά, με τον καιρό, σιγοκαίγανε
ή καθρεφτίζονταν στα μάτια των γλυκών γυναικών μες στα δωμάτια
κι εκείνες θλίβονταν σαν κάποιον που ανακαλύπτει μια νέα μοναξιά.

Ο Πέδρο, από τις σκαλωσιές,
συνήθιζε να τραγουδάει το Πέμπτο Σύνταγμα,
μίλαγε στους συντρόφους του για την Γκουανταλαχάρα, το Ιρούν,
και ξαφνικά σώπαινε κι έμενε μόνος με την Ισπανία του.

Τη νύχτα έβαζε τα χέρια του να κοιμηθούνε
κι αυτός γύρναγε πίσω στο μέτωπο ζωσμένος τις σφαίρες του,
ξανάθαβε τους πεθαμένους του για να μην πέσουνε στη λησμονιά,
το φτυάρι γέμιζε πάλι με οργή.

Και το πρωί που έπεσε απ’ τη σκαλωσιά νόμιζες
πως ένα ερώτημα έλαμπε ακόμα εκεί κάπου στο βάθος,
οι σύντροφοι κάνανε κύκλο τριγύρω του περιμένοντας σιωπηλοί
μέχρι που ήρθε ένας και είπε: «Σηκώστε όρθιο τον νεκρό».

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 29 Απριλίου 2021

*

Αγαπημένο μου Μπουένος Άιρες

Χουάν Χέλμαν

Καθισμένος στην άκρη μιας βουλιαγμένης καρέκλας,
ζαλισμένος, άρρωστος, μισοπεθαμένος,
γράφω στίχους από τα πριν πένθιμους
για την πόλη όπου γεννήθηκα.

Πρέπει να τους συλλάβεις· εδώ επίσης
γεννηθήκανε τα γλυκά μου παιδιά
που μέσα σε τόσο πόνο σε γλυκαίνουνε υπέροχα.
Πρέπει να μάθεις να αντιστέκεσαι.

Ούτε να φεύγεις ούτε να μένεις,
να αντιστέκεσαι,
έστω κι αν είναι βέβαιο
πως θα υπάρξει περισσότερος πόνος και λησμονιά.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 30 Απριλίου 2021

*

Δέκα

Χουάν Χέλμαν

Όλα τα ποιητικά στολίδια ανεβαίνουνε τη σκάλα,
ο πόνος στο στήθος, ο οξύς πόνος στο στήθος, ο αφόρητος πόνος
στο στήθος κι όλα αυτά που κουβαλάει μαζί του
δεν είναι αρκετά, δεν είναι τίποτα
για τον δύστυχο που γυρνάει στο σπίτι του τα μεσάνυχτα
και επαναλαμβάνει εμμονικά μια λέξη:
επανάσταση, επανάσταση.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 30 Απριλίου 2021

*

Επίλογος

Χουάν Χέλμαν

Ένας άνθρωπος πέθανε και μαζεύουνε το αίμα του
           με τα κουταλάκια του γλυκού,
αγαπητέ Χουάν, εντέλει πέθανες.
Σε τίποτα δεν χρησιμέψανε τα κομμάτια σου
τα ποτισμένα με τρυφερότητα.

Πώς είναι δυνατόν
να φεύγεις από μια τόση δα ρωγμή
και κανείς να μην έχει κουνήσει το δαχτυλάκι του
για να σε κρατήσει.

Θα έχει φάει όλου του κόσμου την οργή
πριν να πεθάνει
κι ύστερα θ’ απόμεινε λυπημένος λυπημένος
γερμένος πάνω στα οστά του.

Σε κατεβάσανε κιόλας, αδερφούλη,
η γη τραντάζεται από σένανε.
Ας κάτσουμε να δούμε πού φυτρώνουνε τα χέρια του
σπρωγμένα απ’ την αθάνατη οργή του.

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 30 Απριλίου 2021

— Gotán (Γκοτάν): Ανασυλλαβισμός της λέξης Tango (Τάνγκο) από την αργκό των περιοχών, κυρίως, της Λεκάνης του Ρίο δε λα Πλάτα (Αργεντινής – Ουρουγουάης). Εξού και το γνωστό, πολύ καλό, αργεντίνικο μουσικό σύνολο Gotan Project (Γκόταν Πρότζεκτ).

***

RELACIONES [BUENOS AIRES, 1971-1973]

Σκέτη θλίψη

Χουάν Χέλμαν

ποιος έχει δει το περιστέρι να παντρεύεται με το
           γεράκι
στην υποψία της αγάπης του εκμεταλλευόμενου με τον
εκμεταλλευτή; ψεύτικοι
είναι αυτοί οι αμέτρητοι γάμοι
τραγωδίες γεννιούνται από τέτοιους αταίριαστους γάμους
θλιβερούς
πόσο πολύ θ’ αντέξει το σπίτι σε τούτα τα παντρολογήματα; μήπως και δεν
θα το σαρώσει
           ή δεν θα το καταστρέψει και το παραμικρό
αεράκι στο πέρασμά του; μήπως δεν θα καταλήξει σε συντρίμμια
κάτω από την πίεση
           του ουρανού; ω πατρίδα!
ω πατρίδα μου! οργισμένη! λυπημένη! τουφεκισμένη! πανέμορφη!
βαμμένη με αίμα επαναστατικό!

προχωράνε οι παπαγάλοι με τα χρωματιστά τους λοφία τους
κακαρίζοντας πάνω σχεδόν σε κάθε δέντρο
και ερωτοτροπώντας σχεδόν σε κάθε κλαδί
περισσότερο μόνοι; λιγότερο μόνοι; μόνοι; γιατί

ποιος έχει δει χασάπη να παντρεύεται
με το βοδινό το κρέας από τρυφερότητα στον καπιταλισμό;
ψεύτικοι
είναι αυτοί οι αμέτρητοι γάμοι
τραγωδίες γεννιούνται από τέτοιους αταίριαστους γάμους
σκέτη θλίψη
           όπως
εκείνη η μέρα που γίνεται σιδερένιος θόλος
πάνω από τούτους τους στίχους

Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 1 Μαΐου 2021

Χουάν Χέλμαν (Πηγή φωτό: Vanguardia-Archivo)

__________________________

Για το περίφημο Πέμπτο Σύνταγμα βλέπε από Κατιούσα:

Πάμπλο Νερούδα: Ύμνος Στον Μπολιβάρ

*

Περισσότερα για τον Χουάν Χέλμαν

Από Μποτίλια Στον Άνεμο με φωτό και πληροφορίες για τον ποιητή και το έργο του:

Χουάν Χέλμαν: Αφού έλεγε ότι πρέπει ν’ αγωνιστούμε μέχρι την τελική νίκη τότε δεν πέθανε

Από Κατιούσα για την ποιητική συλλογή Γκοτάν:

Ο Φιντέλ το άλογο και η γλυκιά παλίρροια της Επανάστασης — 4 ποιήματα του Χουάν Χέλμαν

Από το Γκοτάν επίσης:

Καμίλο οι Εκατό Πυρκαγιές: Από τις πένες των Χουάν Χέλμαν και Κάρλος Πουέμπλα

*

Και από Κατιούσα για τον ποιητή:

Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε