«Και κάποιος θα σταυρώνεται για να σωθούν οι άλλοι…» – Η Μεγάλη Παρασκευή του Νίκου Γκάτσου (Τρία τραγούδια)

Τρία τραγούδια του Νίκου Γκάτσου που αναφέρονται στη Μεγάλη Παρασκευή, των παθών, θεϊκών και ανθρώπινων… Τρία τραγούδια – σπαραχτικά μοιρολόγια, γραμμένα για εκείνον που υπομένει υποφέροντας (ή υποφέρει υπομένοντας…) και ταυτόχρονα δεν αφήνει το σκοτάδι να σκεπάσει την ελπίδα για μια άλλη ζωή, για καλύτερες μέρες, και την προσδοκία το καλό να επικρατήσει του κακού…

Από την πένα του μεγάλου ποιητή-στιχουργού πολλών τραγουδιών που αγαπήθηκαν και έμειναν άφθαρτα στο χρόνο.

Με τη χρονολογική σειρά που εμφανίστηκαν στη δισκογραφία:

Μεγάλη Παρασκευή («Νυν και αεί», 1974)

Το 1974 κυκλοφορεί ο κύκλος τραγουδιών «Νυν και αεί» σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου, με ερμηνευτές την Βίκυ Μοσχολιού και τον Νίκο Δημητράτο.

Η Βίκυ Μοσχολιού ερμηνεύει την «Μεγάλη Παρασκευή»:

Στο περιβολάκι
μπρος στην εκκλησιά
έμοιαζες πουλάκι
σ’ άγρια φυλλωσιά
δυόσμο κι αγιοκέρι
κράταγες στο χέρι
κι έλεγες: «Ραβί
σώσε μας και πάλι!».
Ήτανε Μεγάλη
Παρασκευή.

Νύχτες κι άλλες νύχτες
γύρισε η χρονιά
του πολέμου οι δείχτες
σήμαναν εννιά
κι είδαμε να βγαίνει
μ’ όψη κολασμένη
μέσ’ απ’ το κλουβί
το φριχτό τσακάλι.
Ήτανε Μεγάλη
Παρασκευή.

Τα παιδιά φευγάτα
έρμα τα χωριά
πάλευαν τα νιάτα
για τη λευτεριά
κι όταν ήρθα λίγο
να σε δω πριν φύγω
έκλαιγες βουβή
με σκυφτό κεφάλι.
Ήτανε Μεγάλη
Παρασκευή.

Παρασκευή Μεγάλη («Λουλούδι στη φωτιά», 2012)

Το 2012 ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου μελοποιεί την «Παρασκευή Μεγάλη» του Νίκου Γκάτσου, που θα συμπεριληφθεί στον δίσκο «Λουλούδι στη φωτιά» με ερμηνεύτρια την Φωτεινή Δάρρα.

Η πρώτη στροφή είναι δάνειο από το ανολοκλήρωτο ποίημα του Νίκου Γκάτσου «Μανιάτικος Εσπερινός». Οι επόμενες στροφές είναι συνδυασμός στίχων από τα τραγούδια του «Το σκουπιδαριό» και «Το χάραμα».

Πάντα στον κόσμο θα ’ρχεται
Παρασκευή Μεγάλη
και κάποιος θα σταυρώνεται
για να σωθούν οι άλλοι.

Έλα της θάλασσας θεριό
και του πελάγου μπόρα
το φοβερό σκουπιδαριό
να διώξεις απ’ τη χώρα.

Στης εκκλησιάς τα μάρμαρα
αμπέλια θα κεντήσω
ν’ ανοίξει ο δρόμος σήμερα
και να σε φέρει πίσω.

Έλα της θάλασσας θεριό…

Να γίνουν Άγια Κοινωνιά
για σένα και για μένα
κι όταν ανοίξουμε πανιά
να ’ναι όλα ευλογημένα.

Έλα της θάλασσας θεριό…

Μεγάλη Παρασκευή («Μέρες Επιταφίου», 2015)

Το 2015 κυκλοφορεί σε δίσκο το έργο «Μέρες Επιταφίου». Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου μελοποιεί ξανά Νίκο Γκάτσο, με ερμηνευτές τον Μανώλη Μητσιά και την Μυρσίνη Μαργαρίτη, την Καμεράτα – Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής και Χορωδία υπό τη διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού, και αφηγητή τον ηθοποιό Γιάννη Φέρτη.

Πέρα από την καλλιτεχνική δημιουργία την οποία σφράγισε, όχι λίγες φορές, η κοινή τους «σφραγίδα» (και η πρώτη εμφάνιση του Γκάτσου στη δισκογραφία, το 1958, ήταν με το τραγούδι «Χάρτινο το φεγγαράκι», που μελοποίησε ο Χατζιδάκις), είναι γνωστό ότι τον Νίκο Γκάτσο συνέδεε βαθιά φιλία με τον Μάνο Χατζιδάκι.

Ο μεγάλος συνθέτης, αναφερόμενος στον επίσης μεγάλο ποιητή-στιχουργό, και φίλο του, είχε πει (σε τηλεοπτική εκπομπή της ΕΤ2, 1989): «(…) Το τραγούδι μαζί του έγινε λαϊκό γιατί οι λέξεις του έχουν λαϊκή καταγωγή. (…) Ακόμα και η συλλαβή στο στίχο του Γκάτσου έχει την παντοδυναμία της αρχικής της καταβολής, γι’ αυτό και η μουσική σύνθεση απαιτεί γνώση, επίπονη εργασία κι ανάλογη ευαισθησία… (…) στον Γκάτσο οφείλω τον λόγο υπάρξεως του τραγουδιού μου, εκτός από το λόγο του μέσα στο τραγούδι».

Η αναφορά στον Μάνο Χατζιδάκι δεν γίνεται τυχαία εδώ. Οι «Μέρες Επιταφίου» αποτελούσαν παραγγελία του. Σκόπευε να γράψει ο ίδιος τη μουσική και να παρουσιάσει το έργο με την «Ορχήστρα των Χρωμάτων» και με βασικό ερμηνευτή τον Μανώλη Μητσιά. Κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε.

Χρόνια αργότερα οι «Μέρες Επιταφίου» μελοποιήθηκαν από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου και παρουσιάστηκαν την Μεγάλη Τετάρτη του 2014 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με λαϊκό ερμηνευτή επίσης τον Μανώλη Μητσιά.

Άξιος ο την γην κρεμάσας εν ύδασιν.

Βαριά τα βήματά μου σέρνω
στο φως της μέρας το θαμπό
κρίνα της άνοιξης σου φέρνω
και στο σταυρό σου τ’ ακουμπώ  —
φίλε δακρυοπότιστε
των πρωτίστων πρώτιστε
των πρωτίστων πρώτιστε.

Άξιος ο νεφέλαις κοσμήσας το στερέωμα.

Άρρωστος κύλησε ο αιώνας
κι ο ήλιος βγαίνει μισερός
σαν το φτερό της χελιδόνας
που το σακάτεψε ο καιρός  —
φίλε τρισμακάριστε
των αρίστων άριστε
των αρίστων άριστε.

Άξιος ο την γην ζωγραφήσας τοις άνθεσιν.

Σήμερα ο Άδης ηνεώχθη
γεφύρι εγίνη ο Γολγοθάς
και στου θανάτου εσύ την όχθη
άφατο δρόμο ακολουθάς —
έγγιστε κι ανέγγιστε
των μεγίστων μέγιστε
των μεγίστων μέγιστε.

Άξιον εστί το αρνίον το εσφαγμένον.

 

*Πληροφορίες για τους στίχους των τραγουδιών αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα The Nikos Gatsos Archive At the Harvard Library