Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα: «Προς υπουργούς και ηγήτορας, εφοπλιστάς και ρήτορας» του Ασημάκη Γιαλαμά

Δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος, ο Ασημάκης Γιαλαμάς γεννήθηκε στις 19 του Γενάρη 1909 και έφυγε από τη ζωή στις 19 του Οκτώβρη 2004.

Από νεαρή ηλικία άρχισε να εργάζεται σε εφημερίδες και πολλά περιοδικά, ασχολούμενος με το ρεπορτάζ και με δημοσιογραφικές έρευνες, και επιδόθηκε με επιτυχία στο σατιρικό στίχο, στο χρονογράφημα και στο διήγημα.

Υπήρξε συγγραφέας πολλών επιθεωρήσεων και κωμωδιών (πολλές κωμωδίες του έγιναν κινηματογραφικές ταινίες), μεταξύ των οποίων η επιθεώρηση «Γιούπι – Γιούπι», που παίχτηκε αμέσως μετά την Κατοχή και γνώρισε τεράστια επιτυχία. Πολύ μεγάλη επιτυχία γνώρισε επίσης η πασίγνωστη κωμωδία «Μιας πεντάρας νιάτα» που συνέγραψε από κοινού με τον Κώστα Πρετεντέρη. Το πρωτότυπο σενάριό του «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση» βραβεύτηκε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Σκιαγραφώντας τη μορφή και την αξία του Ασημάκη Γιαλαμά, ο δημοσιογράφος –αντιστασιακός Νίκος Καραντηνός γράφει ανάμεσα σε άλλα στο Ριζοσπάστη, πέντε μέρες μετά το θάνατο του συγγραφέα:

«(…) Ο ΑΣΗΜΑΚΗΣ ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων και δημοσιογράφων, που έχουν αφήσει εποχή. Ολη σχεδόν τη ζωή του τη μοίρασε ανάμεσα στη δημοσιογραφία και της εφημερίδας το αντιμόνιο των τυπογραφείων και τις αίθουσες των θεάτρων.

ΜΕ ΤΗΝ πένα του, ο Ασημάκης καυτηρίαζε τα στραβά κι ανάποδα μιας ολόκληρης εποχής και πάντα αταλάντευτα βρισκόταν στο πλευρό των αδικημένων. Η επιλογή αυτή, που ‘χε κάνει από τα πρώτα της δημοσιογραφικής ζωής βήματα, δεν ήταν καθόλου εύκολη να την τηρήσεις και τα κυνηγητά κάθε μορφής, συχνά ασφυκτικά, εξοντωτικά.

ΑΠΑΝΩΤΕΣ οι διώξεις, τα «καλέσματα», τα «μπιλιετάκια», που του έστελναν τα αστυνομικά τμήματα και οι γαλονάδες, να σπεύσει να παρουσιαστεί «δι’ υπόθεσίν» του. Κι ο Ασημάκης, και στις πιο δύσκολες στιγμές, έσπευδε να παρουσιαστεί. Είναι γεγονός πως, παρ’ όλα αυτά, ο Ασημάκης ποτέ δεν έχασε το κέφι του, ούτε το χιούμορ, που το ‘χε πάντα σε άμεση χρήση και δράση.

ΕΙΝΑΙ χρέος και νιώθω την ανάγκη να το πω πως τον διέκρινε μια βαθιά προσήλωση και βαθύτερη επίσης σταθερότητα στο προοδευτικό λαϊκό κίνημα, στις πιο δύσκολες καμπές του και ιδίως στα χρόνια των κατατρεγμών και των αδίστακτων, εξοντωτικών ρυθμών.

Ο ΑΣΗΜΑΚΗΣ δε συμβιβάστηκε και δεν υποτάχθηκε ποτέ στην όποια μορφή αντίδρασης και πρώτα απ’ όλα της πιο επιθετικής εξοντωτικής στα μαύρα χρόνια της αμερικανοκρατίας. Και δεν είναι τυχαίο ότι ενώ πρωτοκλασάτα στελέχη της Αριστεράς όχι μόνο την εγκατέλειψαν, αλλά και την πολέμησαν και την πολεμούν ξεδιάντροπα, ο Γιαλαμάς όχι μόνον έμεινε ο ίδιος, αλλά έγινε και καλύτερος, παίρνοντας εντονότερα μέρος στην υπεράσπιση και στην εκλαΐκευση των λαϊκών αγώνων.(…)»

Ασημάκης Γιαλαμάς

Το – σατιρικό – ποίημα του Ασημάκη Γιαλαμά που φιλοξενεί σήμερα η στήλη δημοσιεύτηκε στην κυριακάτικη στήλη «Επιθεώρησις της Εβδομάδος» της εφημερίδας «Η Αυγή»,  την Πρωτοχρονιά του 1961. Αν και έχουν περάσει ακριβώς 60 χρόνια, ο αναγνώστης μπορεί να διαπιστώσει πόσο έχουν (ή δεν έχουν) αλλάξει από τότε κάποιες συνθήκες και καταστάσεις.

Χωρίς άλλες εισαγωγές, παραθέτουμε μερικές σύντομες επεξηγήσεις για πρόσωπα και καταστάσεις στα οποία αναφέρεται ο Α. Γιαλαμάς, χρήσιμες κυρίως στους νεότερους σε ηλικία αναγνώστες:

Ο «Κωνσταντής» δεν είναι άλλος από τον πρωθυπουργό εκείνη την εποχή Κωνσταντίνο Καραμανλή, ιδρυτή και αρχηγό της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης – ΕΡΕ (ιδρύθηκε το 1956 και ήταν το δεξιό κόμμα που προηγήθηκε της Νέας Δημοκρατίας) που βρισκόταν στην κυβέρνηση. Τον χειμώνα του 1960 δεν ήταν λίγα τα σκάνδαλα που ταλάνιζαν την κυβερνητική πλειοψηφία. Ένα από αυτά ήταν τα «βραχώδη οικόπεδα» του Καραμανλή στη Φιλοθέη, για τον τρόπο και το σκανδαλώδες τίμημα που αποκτήθηκαν.

Η Σπετσοπούλα είναι το γνωστό νησί, ιδιοκτησίας Σταύρου Νιάρχου, τότε, των απογόνων του σήμερα.

Ο «ρήτωρ Παπαντρέας» είναι φυσικά ο Γεώργιος Παπανδρέου, πατέρας του Ανδρέα Παπανδρέου και παππούς του γνωστού… και μη εξαιρετέου ΓΑΠ, συναρχηγός με τον Σοφοκλή Βενιζέλο του Κόμματος των Φιλελευθέρων.

Ο Γεώργιος Θεμελής «εμφανίζεται» στους στίχους  με την ιδιότητα του υφυπουργού Εθνικής Άμυνας. Πριν ασχοληθεί με την πολιτική ήταν αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας, μέλος της δωσιλογικής οργάνωσης ΠΑΟ και την περίοδο της Κατοχής διορίστηκε από την δωσιλογική κυβέρνηση Τσολάκογλου νομάρχης Πέλλας.

Ο Γεώργιος Γρίβας (ψευδώνυμο Διγενής) στην Κατοχή ήταν συνεργάτης των Γερμανών, υπήρξε ο αρχηγός της προδοτικής ναζιστικής οργάνωσης “Χ” και στη συνέχεια συνεργάτης των Άγγλων. Ως αρχηγός της ΕΟΚΑ (και ΕΟΚΑ Β΄) στην Κύπρο, τορπίλισε τους αγώνες του κυπριακού λαού για την ανεξαρτησία του νησιού (πογκρόμ της ΕΟΚΑ εναντίον των στελεχών, των μελών, των φίλων και των οπαδών του ΑΚΕΛ κλπ.) από τους Άγγλους καταχτητές.

«Μαντέκα», το…  «τζελ» της παλιάς εποχής. Καλλυντικό με μορφή αλοιφής που το χρησιμοποιούσαν παλιά για να δίνει σχήμα και να γυαλίζει το μουστάκι.

Ο «Ευάγγελος» Αβέρωφ – Τοσίτσας ήταν ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης της ΕΡΕ (και μετέπειτα πρόεδρος του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας), ενώ ο Φατίν Ρουστού Ζορλού ο Τούρκος ομόλογός του, που μερικούς μήνες αργότερα θα εκτελεστεί δια απαγχονισμού μετά το πραξικόπημα του 1960 στην Τουρκία μαζί με δύο ακόμα Τούρκους πολιτικούς.

«Ουλεμάς» είναι ο μουσουλμάνος λόγιος, κάτι σαν μουλάς, ερμηνευτής των νόμων και «καλέμι» το γνωστό εργαλείο, χρησιμοποιείται εδώ μεταφορικά ως γραφίδα.

Πρωτοχρονιάτικα δώρα
Προς υπουργούς και ηγήτορας, εφοπλιστάς και ρήτορας

Λεπτά δεν έχω βέβαια και σας το βεβαιώνω,
με δήλωσι γραπτή,
να, βλέπετε, η θέσις μου, με τον καινούργιο χρόνο,
καθίσταται λεπτή.
Καινούργιος χρόνος έρχεται κι’ ως ποιητής οφείλω,
τα δώρα μου να στείλω,
προς υπουργούς και ηγήτορας και σ’ όσους ζουν ανέτως,
γιατ’ όλοι αυτοί μου δίνουνε… τροφήν όλο το έτος!

Χωρίς αυτούς, τι θάγραφα; Αυτοί μου δίνουν ύλη,
πλουσία και ποικίλη.
Αυτοί, με τις κομπίνες τους και με τα νταβαντούρια.
Ε, μη φερθούμε, διάβολε, κι’ εμείς σαν τα γαϊδούρια.
Ας τους καλοκαρδίσουμε, αυτή τη μέρα μόνο,
αφού τους φαρμακώνουμε ολόκληρο το χρόνο.
Λοιπόν, ιδού, τι δώρα,
θα στείλω σ’ όσους έχουνε μια «φήμη» μεσ’ στη χώρα.

Στον Κωνσταντή, τον άρχοντα και της ΕΡΕ το στύλο,
ως δώρο θ’ αποστείλω
ένα ζευγάρι άρβυλα, με φτιάξη θαυμασία,
πολύ γερά, κατάλληλα και για ορειβασία,
για να μπορή ν’ ανέρχεται ο Κώστας με το πόδι,
σ’ εκείνα τα οικόπεδα, που πήρε, τα… βραχώδη!

Στο Νιάρχο, τον κυρ’ Σταύρο μας, τον αδελφό και φίλο,
σε μετρητά το δώρο μου εφέτος θα του στείλω,
γιατ’ είδα, με προσήλωσι,
του φόρου του τη δήλωσι
και κάθησα και σκέφτηκα: Πώς θα τα βγάλη πέρα
με τις δραχμές τις… τριάκοντα, που βγάζει την ημέρα;
Μ’ αυτές, καθώς σαφέστατα στη δήλωσί του γράφει,
δε ζη, στη Σπετσοπούλα του, ουτ’ ένα του ελάφι!
Σ’ αυτόν και στους ομοίους του, θα κάνω πιο σωστά
αν στείλω μετρητά,
γιατ’ η ανάγκη, βλέπετε, πρωτίστως επιβάλλει,
να… ζήσουν τα φτωχόπαιδα πούχουν καρδιά μεγάλη!

Στον Γιώργη Παπαντρέα μας, που είναι ξακουστός
κ’ ως ρήτωρ θαυμαστός
κι’ ως τρέφων χαίτην λέοντος, μαλλιά τραγουδημένα,
θα στείλω δώρο χρήσιμο, μια θαυμασία χτένα
μα τον παρακαλώ,
για όλων το καλό,
ποτέ να μη χτενίζεται, σαν είναι στη Βουλή,
και δη σαν ομιλεί,
Γιατ’ όταν τα κηρύγματα εκπέμπη τα μεγάλα,
αρκούν οι τόσες… τρίχες του, που πνίγουνε τη σάλα!

Στον Θεμελή, που επέδειξε στον Χίτλερ τόσο ζήλο,
μια τρόμπα θα του στείλω,
μια τρόμπα, που με δαύτηνε φουσκώνουν τις σαμπρέλλες,
γιατ’ είδατε, τι έπαθε, με τις γνωστές του τρέλλες!
Εγράφη, καθώς φαίνεται, στο μαύρο το κατάστιχο
γιατ’ όπως λεν, τον έπιασε… αυτοκινήτου λάστιχο!

Στον Γρίβα, τον λεγόμενο κοινώς και Διγενή,
που σαν Μεσσίας πρόβαλε προσφάτως στη σκηνή,
μαντέκα, για τ’ ωραίο του και το παχύ μουστάκι,
μα θ’ αρπαχτή, μου φαίνεται, και δη μετ’ ου πολύ,
μετά του Σοφοκλή,
και οι δυο τους, όπως πάνε,
μοιραίως τα μουστάκια τους σε λίγο θα τα… φάνε!

Στο φίλο τον Ευάγγελο, τον μέγα διπλωμάτη,
με το γλυκό χαμόγελο και το ρεμβώδες μάτι,
θα στείλω δώρο χρήσιμο, μια φίνα πέννα, μα,
αν εύρισκα, θα του έστελνα καλέμι ουλεμά!
Καλέμι, θα του δώριζα, για τον καινούργιο χρόνο,
γιατί μ’ αυτό και μόνο,
θα ημπορούσε ο φίλτατος Τοσίτσας, εν εξάψει,
το ντέρτι και τον πόνο του προς τον… Ζορλού να γράψη!

(Κατά τη μεταγραφή διατηρήθηκε ο τρόπος γραφής και η ορθογραφία της εποχής)

*Κεντρική εικόνα: Ιούλης 1960. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον Γάλλο πρόεδρο Σαρλ ντε Γκωλ. Αριστερά ο Ευάγγελος Αβέρωφ (πηγή φωτογραφίας: Η Καθημερινή)

“Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα”: Δείτε όλα τα ποιήματα εδώ.