Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα: «Τα σύννεφα» του Νικολάς Γκιλλιέν

«Ο Νικολάς Γκιλλιέν γεννήθηκε στην Καμαγουέυ (Κούβα)  στις 10 Ιουλίου 1902. Ύστερα απ’ το θάνατο του πατέρα του, φιλελεύθερου γερουσιαστή της Δημοκρατίας, που σκοτώθηκε στον εμφύλιο πόλεμο του 1917, ο Νικολάς Γκιλλιέν δούλεψε σαν τυπογράφος, ενώ ταυτόχρονα σπούδαζε. Το 1921 εγκατέλειψε τις νομικές σπουδές του για ν’ αφιερωθεί στη δημοσιογραφία και στην ποίηση.

Με το πρώτο του κιόλας βιβλίο «Mortivos de son» (1930) γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα. Η πρωτοτυπία της ποίησής του που εμπνεόταν απ’ τη ζωή των νέγρων της Κούβας και η στιχουργική του δεξιοτεχνία που αντλούσε ρυθμούς και τόνους απ’ τις περίφημες «sones», τα λαϊκά τραγούδια των Αντιλλών, με τους επανερχόμενους  στίχους, με τις συχνά επαναλαμβανόμενες ίδιες λέξεις, που σε κάθε νέα τους άρθρωση φορτίζονταν με περισσότερο αίσθημα και νόημα και με κάποια «μουγγή» μουσικότητα και χορευτικότητα, αισθησιακή και θρησκευτική μαζί, σαν ένα ταμ – ταμ που διαρκώς πλησιάζει απ’ το βάθος, ανέδειξαν πολύ σύντομα τον Γκιλλιέν σαν τον μεγαλύτερο ποιητή της Κούβας κ’ έναν απ’ τους πρώτους ποιητές της εποχής μας. Η δημοσίευση των καθαρά κοινωνικών ποιημάτων του, στις συλλογές «Songoro Cosongo» (Αβάνα, 1931) «West Indies Ltd» (Αβάνα, 1934), «Cantos para soldatos y sones para turistas» (Μεξικό, 1937), εδραιώσανε τη μεγάλη του φήμη.

Το 1937 πήρε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας στο πλευρό των δημοκρατικών, που τον αγώνα τους τραγούδησε στη συλλογή του «Espana, poema en cuatro angustias y una esperanza».

Ο Νικολάς Γκιλλιέν ταξίδεψε στην Ευρώπη και στην Ασία. Απ’ το 1945 ως το 1948, διέτρεξε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική όπου έδωσε πολλές διαλέξεις και το 1947 εξέδωσε στο Μπουένος Άιρες το έργο του «El son entero». Αργότερα ταξίδεψε στη Γαλλία, στη Σοβιετική Ένωση, στην Κίνα και στις λαϊκές δημοκρατίες.

Νικολάς Γκιγιέν (1902-1989)

Έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Στην Ελλάδα είναι το πρώτο του έργο που παρουσιάζεται «Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος» – τελευταίο έργο του ποιητή που δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί σε καμμιά γλώσσα, ούτε στα ισπανικά, στην πατρίδα του την Κούβα. Ο ίδιος ο Γκιλλιέν εμπιστεύτηκε στον Γιάννη Ρίτσο την ανέκδοτη ακόμη γαλλική μετάφραση που έχει γίνει απ’ τον Αϊτινό ποιητή Rene Depestre. Σ’ αυτήν στηρίχτηκε η ελληνική απόδοση.

Στο έργο του αυτό, ο Γκιλλιέν παρουσιάζεται ριζικά ανανεωμένος. Ένας συγκρατημένος λυρισμός, μια σοφή «αφέλεια» περιβάλλει την οξύτατη και αμείλικτη κοινωνική του σάτιρα που καυτηριάζει ξένα και οικεία κακά. Και κάθε τόσο  η αστραψιά της ποίησής του φτιάχνει απ’ αυτό το «κατάμονο, μικρό, χάρτινο πουλί, που νυστάζει μέσα στο μικροσκοπικό κλουβί του», έναν αετό, έναν κυκλώνα ή ένα αλάθευτο όπλο. Μέσα στον «Μεγάλο Ζωολογικό Κήπο» του, ο ποιητής έχει εγκλωβίσει ανέμους, σύννεφα, ποτάμια, παλιές φυλές των Αντιλλών, το ηφαίστειο Ακονκάγκουα, μιαν έφηβο κιθάρα, γκάγκστερς και τοκογλύφους, μια «μεταλλική μαστοφόρο σελήνη» καμωμένη από «σπούτνικς και σονέττα», τη δίψα, την πείνα, τη Μεγάλη άρκτο, ζώα και ανθρώπους. Ο ποιητής δείχνει ποιος ονειρεύεται, ποιος αγρυπνάει, ποιος παραμονεύει. και ειδοποιεί: «Προσοχή: Δαγκώνει».

Τα στοιχεία που μόλις διαβάσατε για τη ζωή και το έργο  του εθνικού ποιητή της Κούβας κι ενός από τους σημαντικότερους παγκοσμίως που έγραψαν στην ισπανική γλώσσα, Νικολάς Γκιγιέν, γράφτηκαν και βρίσκονται τυπωμένα στην έκδοση “Νικολάς Γκιλλιέν, Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος”, σε απόδοση Γιάννη Ρίτσου, που κυκλοφόρησε στη χώρα μας από τις εκδόσεις «Θεμέλιο», το 1966, απ’ όπου τα αντιγράψαμε. Ο Νικολάς Γκιγιέν έφυγε από τη ζωή στις 16 του Ιούλη 1989 στην Αβάνα, πρωτεύουσα της Κούβας.

Από την έκδοση μεταφέρουμε το ποίημα που ακολουθεί:

Τα σύννεφα

Το σπίτι των σύννεφων.
Χωρητικότης: σύννεφα 84.
Μια νέα εμπειρία, γιατί υπάρχουν
τα σύννεφα ολάκερης της μέρας,
κι απόνα πλήθος διάφορες χώρες.
(Η Διεύθυνση αναγγέλλει κι άλλα).

Σύννεφα, με κροσωτές γλώσσες πουλιών,
κοκκινωπά,
εκείνα του γλυκοχαράματος
συνηθισμένα στο σύντομο ύπνο του γεωργού
και στις έρημες αυγές.
Ασάλευτα σύννεφα
από μπαμπάκι στεγνό και σταθερό,
σύννεφα – ματρόνες, αμετάθετα, του μεσημεριού.
Σαν ερπετά φωτιάς,
είναι αυτά που αναγγέλλουν την εσπέρα.
Αξιοπερίεργα: αυτά της Ουγκάντα,
σπρωγμένα απ’ τους ανέμους της μεγάλης λίμνης Βικτορία.
Αυτά του όρους Τουρκίνο, χαμηλά.
Αυτά των Άλπεων – των Θαλασσινών.
Εκείνα του όρους Μπολιβάρ.
Μαύρα, με δυνατούς μαστούς,
είναι τα σύννεφα της καταιγίδας.
Είναι και σύννεφα ρομαντικά
όπως εκείνα π.χ. που γεμίζουν
τα ουράνια του έρωτα. Και σύννεφα χρωματιστά
εξήντα κάπου χρόνων,
τα προμηνύματα των Χριστουγέννων.
Τα σύννεφα με τους αγγέλους.
Σύννεφα με σχήματα τιτάνων
πάνω σε καρτ – ποστάλ (Αγγλία)
κανγκουρώ, λιονταριών.
Τέλος ένα φορτίο αξιοσέβαστο.

Τουλάχιστον
υπάρχουν σύννεφα πολικής ράτσας, σπανιότατα,
δεν είταν τρόπος να τα φέρουν ζωντανά.
Φτάνουν μέσα στη σαλαμούρα, ειδικώς
από τη Γροιλανδία, τη Νορβηγία, τη Νέα – Γη.
(Η Διεύθυνσις υποσχέθηκε να τα εκθέσει μέσα σε βιτρίνες).

Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα: «Τα σύννεφα» του Νικολάς Γκιλλιέν

Για τη συνάντηση του Γιάννη Ρίτσου με τον Νικολάς Γκιγιέν γράφει η αξέχαστη Αριστούλα Ελληνούδη στον Ριζοσπάστη: «Το 1966 ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, Γιάννης Ρίτσος, προσκαλεσμένος, επισκέπτεται την Κούβα και σμίγει με τον ποιητή του κουβανικού λαού. Η συνάντησή τους, οι ιδεολογικές και αγωνιστικές «συγγένειες» και ο θαυμασμός του ενός για την ποίηση του άλλου, απέφεραν, εκατέρωθεν, «καρπούς». Ο Γκιγιέν μετέφρασε και εξέδοσε στην Αβάνα μια ποιητική ανθολογία του Ρίτσου και ο Ρίτσος πήρε την αδημοσίευτη γαλλική μετάφραση του «Μεγάλου ζωολογικού κήπου». Ο Ρίτσος, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, καταπιάνεται, ολοταχώς, με την απόδοση της συλλογής και, όπως συμφώνησαν οι δυο ποιητές, την ίδια χρονιά κυκλοφορεί η συλλογή στην Ελλάδα, για πρώτη φορά, διεθνώς.

Στη συλλογή αυτή ο Γκιγιέν, στιχουργικά νεοτερικός, με έναν εύγλωττα συμβολιστικό υπερρεαλισμό, ασκεί μια οξύτατη σάτιρα για τα λογής λογής ανθρωποφάγα «ζώα» που γεννά η καπιταλιστική κοινωνία».

50 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, «Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος» του Νικολάς Γκιγιέν μεταφράζεται από τον δικό μας Μπάμπη Ζαφειράτο, ο οποίος γράφει και την εισαγωγή, σχόλια και σημειώσεις, και κυκλοφορεί (2018) σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά-ισπανικά) από τις εκδόσεις ΚΨΜ, πλαισιωμένος από σχέδια του μεταφραστή και εικόνες του Ανδρέα Ζαφειράτου.

“Κυριακή πρωί μ’ ένα ποίημα”: Δείτε όλα τα ποιήματα εδώ.