Μανόλης Αναγνωστάκης, ερωτικός και πολιτικός μαζί!

«Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα. Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί ”ποίησης της ήττας” και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής. Αισθάνομαι την ποίηση σαν τρόπο έκφρασης επειδή δεν μπορούσα να εκφραστώ διαφορετικά. Δηλαδή ήταν η εποχή τόσο πιεσμένη, τόσο δύσκολη, που μόνο εκφράζοντας τον πόνο του μπορούσε κανείς να την αντέξει». Μανόλης Αναγνωστάκης

Στο κέντρο της φωτογραφίας η γιαγιά και η μητέρα του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ένας από τους κορυφαίους ποιητές και αγωνιστές της μεταπολεμικής γενιάς, γεννήθηκε στις 10 Μαρτίου του 1925 στη Θεσσαλονίκη. Ασχολήθηκε με την ποίηση από τα γυμνασιακά του χρόνια, όχι μόνο διαβάζοντας, αλλά και γράφοντας με ευκολία στίχους.

Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης αριστερά ,εκδρομή στον Άγιο Τίτο

Στα 16 του χρόνια αποφάσισε να στείλει κάποια από τα ποιήματά του στο Γρηγόρη Ξενόπουλο, ο οποίος τον ενθάρρυνε να συνεχίσει να γράφει. Την εποχή του πολέμου δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ο Νέος Κόσμος το πατριωτικό του ποίημα Μολών Λαβέ, για το οποίο ο νεαρός τότε Μανόλης δέχθηκε διθυραμβικά σχόλια. Εμφανίστηκε επισήμως στα λογοτεχνικά πράγματα, από το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα» (1942)

Ο ποιητής σε νεαρή ηλικία

Το 1943 θα γραφτεί στη Φυσικομαθηματική Σχολή της Θεσσαλονίκης, για να στραφεί ένα χρόνο αργότερα στην Ιατρική Σχολή.  Φοιτητής στην Κατοχή και ανήσυχο πνεύμα, ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε αναλάβει κατά τη διετία 1943-1944, παράλληλα με την δραστηριοποιησή του στην ΕΠΟΝ, την αρχισυνταξία του περιοδικού “Ξεκίνημα”, που εξέδιδε ο Εκπολιτιστικός ‘Ομιλος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η σύλληψη και η φυλάκιση ισοδυναμούσαν αυτομάτως με διακοπή των σπουδών, κάτι που αφορούσε μια ολόκληρη γενιά αγωνιστών, εκείνη την εποχή. Ο Αναγνωστάκης, μόλις αφεθεί ελεύθερος, θα συνεχίσει την Ιατρική, θα καταφέρει να αποφοιτήσει και θα ξεκινήσει το 1952 την ειδικότητά του στην Ακτινολογία. Την περίοδο 1955-56 θα μείνει στη Βιέννη για μετεκπαίδευση, και ένα χρόνο μετά θα γυρίσει στη Θεσσαλονίκη, όπου και θα ασκήσει το επάγγελμα του ακτινολόγου για αρκετά χρόνια  μέχρι την εγκατάστασή του στην Αθήνα. Στο μεταξύ έχει δημοσιεύσει τις ποιητικές συλλογές: Συνέχεια, Συνέχεια 2 και Συνέχεια 3. (1955-1962) και έχει ασχοληθεί με τη λογοτεχνική κριτική εκδίδοντας το περιοδικό Κριτική, που παρουσίαζε τις νέες τάσεις σε πεζογραφία και ποίηση.

Στη Θεσσαλονίκη, αρχές της δεκαετίας του ’50. Από το αρχείο του Γ. Ζεβελάκη

Το 1970 δημοσίευσε την τελευταία ποιητική του συλλογή με τίτλο Ο Στόχος, η οποία περιείχε ποίηματα γραμμένα στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας.

Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε.
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ.
Μικροζημίες και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες. (Στόχος, 1970)

Υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των Δεκαοκτώ κειμένων (1970), των Νέων Κειμένων και του περιοδικού Η Συνέχεια (1973). Από το 1975 άρχισε να αρθρογραφεί πολιτικά στην Αυγή καθώς και σε άλλα πολιτικά έντυπα. Το 1978 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.Από τότε δε δημοσίευσε άλλη ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή , εκτός από αποσπασματικά ποιήματα και στίχους.

Τα ποιήματα που ο Μανόλης Αναγνωστάκης άφησε πίσω του δημοσιευμένα είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Από το 1979 που κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του,που ήταν και η πρώτη φορά που το έργο του κυκλοφόρησε χωρίς δικά του έξοδα,  και από το 1983 που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία δημόσια παρέμβασή του.

Με το ψευδώνυμο Μανούσος Φάσσης εμφανίζεται το 1980 το έργο Μανούσος Φάσσης:  η Παιδική Μούσα καθώς και η σατιρική τριλογία Ερωτική Τρίλιζα το 1981. To 1986 θα παρουσιάσει τον Κατήφορο σε ομοιοκαταληξίες και το 1987 το δοκίμιο Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης και το έργο του.

Στιγμιότυπο από την εκπομπή «Παρασκήνιο» του Λάκη Παπαστάθη (1983)

Απρίλιος 1986. Στο Τυπογραφείο των εκδόσεων Στιγμή ο Μ. Αναγνωστάκης. Δίπλα του ο Ε. Γονατάς, η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου και όρθιος ο Σπύρος Τσακνιάς.
[πηγή: περιοδ. Αντί, 527-528 (1993), σ. 20]

Το σπουδαίο έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη διαπνέεται από το οδυνηρό βίωμα του πολέμου, εκφράζει τα οράματα του λαού για τον αγώνα, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Ο ποιητής ειδικά στην τρίτη περίοδο του έργου του εκφράζει την πεποίθηση πως η ποίηση πρέπει να παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή , ενώ αντικρούει εκείνους που ισχυρίστηκαν πως η ποίηση της γενιάς του παραμέλησε τη μορφή.

Ο λόγος του λιτός και ουσιαστικός στο περιεχόμενο, η γραφή του, στην οποία κυριαρχεί -όσο ο ίδιος μεγαλώνει- η ειρωνεία και ο σαρκασμός, έντονα ρεαλιστική.

Με τη Νόρα Αναγνωστάκη,δοκιμιογράφο, κριτικό λογοτεχνίας και μεταφράστρια, σύζυγο του ποιητή

Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, σερβοκροατικά. Κάποια εξ αυτών, μελοποίησαν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, η Αγγελική Ιονάτου και ο Μιχάλης Γρηγορίου.

Μια σπάνια φωτογραφία τού 1975, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε στίχους τού Μανόλη Αναγνωστάκη. Τα τραγούδια περιλήφθηκαν στο άλμπουμ “Μπαλλάντες” και τα ερμήνευσαν ο Πέτρος Πανδής με την Μαργαρίτα Ζορμπαλά.

Με τη σύζυγό του Νόρα, στο μπαλκόνι του “πατρικού” σπιτιού  (Φωτογραφία: Μ. Πολυβίου από το τεύχος – αφιέρωμα στον Μανώλη Αναγνωστάκη τού περιοδικού “Εντευκτήριο”, τεύχος 71- 2005).

*Ευχαριστώ θερμά τη Βίκυ Γκαμάλια, για το αρχειακό υλικό και την πολύτιμη συνδρομή της.