Νικολάς Γκιγιέν: Το Μαγαζάκι στη Μέση – Η ιστορία του, το ματωμένο μοχίτο της τρομοκρατίας και το προδοτικό νταϊκιρί του Χέμινγουεϊ

La Bodeguita del Medio – Το Μαγαζάκι στη Μέση. Με αφορμή το θρυλικό σονέτο του Εθνικού Ποιητή της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν, για το μυθικό στέκι στην καρδιά της Αβάνας, δυο λόγια ακόμη για τον Κάρλος Πουέμπλα και ένα επίμετρο για τα στέκια του Κουβανού Γέρου της Θάλασσας και την εξόντωσή του από τη CIA και το FBI.

*

Μετάφραση – Σημειώσεις – Κείμενα και Μεταφράσεις Κειμένων – Επιμέλεια Φωτό και Βίντεο

Μπάμπης Ζαφειράτος – Μποτίλια Στον Άνεμο

Το Μαγαζάκι στη Μέση, στις 13.7.2011 (επάνω) και στις 10.7.2015, με τον τοίχο φρεσκαρισμένο, εδώ. Φωτογραφίες, Μπάμπης Ζαφειράτος.

Στο Μαγαζάκι

Νικολάς Γκιγιέν

Για τον Άνχελ Μαρτίνες, που ίδρυσε

Το Μαγαζάκι στη Μέση

ΤΟ ΜΑΓΑΖΑΚΙ είν’ ήδη μαγαζάρα,
φίρμα που θριαμβικά πλέει στ’ αεράκι,
μα ή μαγαζάρα είναι ή μαγαζάκι
καύχημα το ’χει η Αβάνα, εμείς λαχτάρα.

Καλοπερνάς εκεί με καμιά δυάρα,
φράγκο, μαλλί, ψιλό, ή παραδάκι
μ’ αν δεν έχεις, κι η πείνα σου σαράκι
σε τρώει, θα φας· θα σε φροντίσουν άρα.

Γεια μας! Τα ωραία του παίζει στην κιθάρα
ο Πουέμπλα, κι ο Μαρτίνες το κρασάκι,
άφθονο κι εκλεκτό, σπρώχνει στη μπάρα.

Ας πιούμε, αφού η ιστορία στο δρομάκι
ξαναρχινά κι αφού πια η μαγαζάρα
πάντα θα ’ναι για μας Το Μαγαζάκι.

Περιλαμβάνεται στη συλλογή: Ο Οδοντωτός Τροχός, 1972
(Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 9 Σεπτεμβρίου 2018)

*

Σημειώσεις

Το Μαγαζάκι στη Μέση. Φωτό, Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.7.2011

Μια πρόποση από καρδιάς − Ιστορικό πλαίσιο

La Bodeguita del Medio –Λα Μποδεγκίτα δελ Μέδιο: Σε προηγούμενα κείμενα ^[1]  έγιναν αναφορές στο (αμετάφραστο ακόμη) ποίημα, με περισσότερα στοιχεία για τον Τροβαδούρο της Επανάστασης.

Ο τίτλος του σονέτου (πιο κάτω το ισπανικό πρωτότυπο), όπως αυτός εμφανίζεται στο κορνιζαρισμένο κείμενο (φωτό), διαφοροποιείται από τον αντίστοιχο της συλλογής Ο Οδοντωτός Τροχός: La Bodeguita (Tο Μαγαζάκι) αντί A la Bodeguita (Στο Μαγαζάκι).

Στη συλλογή δεν υπάρχουν, επίσης:

Ο υπέρτιτλος, Un brindis lejano (Μια διαρκής πρόποση / μια εγκάρδια πρόποση / μια πρόποση από καρδιάς).

Η ένδειξη κάτω από την υπογραφή του ποιητή, Desde Santa Clara rumbo a Sagua la Grande (Από Σάντα Κλάρα προς Σάγουα λα Γκράντε).

Η ημερομηνία, 26 Απριλίου 1959.

Κι όπως μας πληροφορεί ο Άνχελ Αουγιέρ ^[2] στο χρονολόγιο που έχει συντάξει για τον Γκιγιέν:

25-28 Απριλίου 1959: Αναγνώσεις [του ποιητή] στη Sagua la Grande, στη Santa Clara, στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο της Λας Βίγιας και στην Calabazar de Sagua.

Η «πρόποση» γράφτηκε, δηλαδή, 10 χρόνια από την καθιέρωση του Bodeguita ως εστιατόριο, το 1949 (βλ. στη συνέχεια την ιστορία του μαγαζιού) και 9 χρόνια από τα επίσημα εγκαίνιά του, που είχαν γίνει στις 26 Απρ. 1950.

La Bodeguita del Medio, Carlos Puebla Y Los Tradicionales: Santiago Martinez / Pedro Sosa

Και ο Κάρλος Πουέμπλα (Carlos Manuel Puebla, Κούβα. 11 Σεπ. 1917 Μανσανίγιο – 12 Ιουλ. 1989, Αβάνα), ο Τροβαδούρος της Επανάστασης θα τραγουδήσει το σουξέ του Te Espero (Σε περιμένω), που περιλαμβάνεται στο άλμπουμ La Bodeguita Del Medio, ηχογραφημένο στο Μαγαζάκι, το Μάρτιο του 1957:

Como te quiero, mi vida,
y eso no tiene remedio,
en la Bodeguita del Medio
te voy a esperar, querida…

*

Πώς σ’ αγαπάω, ζωή μου,
γιατρειά δεν έχω ούτε θέση,
στο Μαγαζάκι στη Μέση
σε περιμένω, ψυχή μου…

(Επιφυλάσσομαι για το υπόλοιπο)

Te Espero

Carlos Puebla Y Los Tradicionales: Santiago Martinez / Pedro Sosa

*

Δυο λόγια για τη μετάφραση

Το Μαγαζάκι στη Μέση. Άποψη του εστιατορίου. Φωτό Μπάμπης Ζαφειράτος,, 12.7.2015

Μαγαζάκι – μαγαζάρα: Μαγαζί· από το ιταλικό magazzino < αραβικό makhzan (αποθήκη).

Bodeguita – bodegona (και bodegón)· υποκοριστικό και μεγεθυντικό ουσιαστικό για τη λέξη bodega: αποθήκη, αμπάρι, κελάρι, κάβα, βαγεναριό (βαγένι: βαρέλι). Λέξεις για την ταβέρνα, το καπηλειό, την παμπ.

Με την ίδια σημασία και στα Ελληνικά, ιδιαιτέρως στα Επτάνησα: μποτέγα· ίδια λατινική ρίζα· ιταλ. Bottega: μαγαζί όπου μπορεί να φάει κάποιος· πρόχειρο εστιατόριο (στήνονται παρόμοια στο πανηγύρι του Άγιου Γεράσιμου στην Κεφαλονιά).

Στην παρούσα μετάφραση (Ε΄ εκδοχή) το σονέτο αποδίδεται με την αυστηρή μορφή του πρωτότυπου: 11σύλλαβο με 2 μόνο ρίμες.

a, b, b, a  /  a, b, b, a  /  a, b, a  /  b, a, b

Πιο κάτω, εκτός από το ισπανικό κείμενο, υπάρχει μία ακόμη μεταφραστική… παραλογή σε 13σύλλαβο με 3 ρίμες:

a, b, b, a  /  a, b, b, a  /  b, b, a  /  b, c, c  

– Για την ιστορία, έγιναν 6 συνολικά σχεδιάσματα· Δεκ. του 2016 το πρώτο και 5 ακόμη από 14 Αυγ. έως 9 Σεπ. 2018.

– Ας ληφθεί υπόψη ότι οι λέξεις μαγαζάκι και μαγαζάρα (bodeguita – bodegona), στους δύο πρώτους και στους δυο τελευταίους στίχους, είναι μονόδρομος.

*

La Bodeguita del Medio – Η ιστορία

Το Άνθος της Αβάνας. Φωτό, Μπάμπης Ζαφειράτος, 12.7.2015

Το Μαγαζάκι στη Μέση: Μικρό χαρακτηριστικό εστιατόριο στην Παλιά Αβάνα (La Habana Vieja), στη «μέση» της οδού Empedrado (207), ενός δρομάκου που περνάει μπροστά από τον καθεδρικό Virgen María de la Concepción Inmaculada de La Habana (Παρθένος Μαρία της Αμώμου Συλλήψεως – ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, που λέμε) και ορίζει τη μια πλευρά της Πλατείας του Καθεδρικού (Plaza de la Cathedral).

Πλατεία του Καθεδρικού, Παλιά Αβάνα. Δεξιά (με τις καμάρες) το Palacio del Conde Lombillo (Παλάσιο δελ Κόντε Λομπίγιο, 1746). Εδώ βρίσκονται τα γραφεία του Γενικού Σχεδίου Ολικής Αναζωογόνησης της Παλιάς Αβάνας, δύο γκαλερί και τα γραφεία του περιοδικού Opus Habana. Αριστερά το Casa del Marqués de Aguas Claras (Οίκος δελ Μαρκές δε Άγουας Κλάρας, δεύτερο μισό του 18ου αιώνα). Σήμερα στεγάζει το μπαρ-εστιατόριο El Patio με τραπεζάκια έξω και στην εσωτερική αυλή. (Φωτό από Wikipedia).

Αυτό το σημείο, όπου το 1592 χτίστηκε το πρώτο υδραγωγείο της πόλης και το πρώτο του Νέου Κόσμου (σήμερα μόνο μια επιγραφή μάς το θυμίζει), είναι μια υπέροχη γωνιά του ιστορικού κέντρου, δίπλα στο λιμάνι, στα 100 περίπου μέτρα.

Ο ναός, κατασκευασμένος από όγκους κοραλλιών, που διακρίνονται στην μπαρόκ πρόσοψη, από τους ωραιότερους των Δυτικών Ινδιών, είναι εθνικό μνημείο της Κούβας. Σε αυτήν την πλατεία έχουν τραβηχτεί και οι μυθικές  φωτογραφίες με τις γριές Κουβανές που κάθονται στα σκαλιά της εκκλησίας, καπνίζουν τα τεράστια πούρα τους και σου λένε τη μοίρα.

Ο Νικολάς Γκιγιέν (κέντρο) με το ζεύγος Μαρτίνες. (Φωτό)

Το Μαγαζάκι στη Μέση, 30 μέτρα από την είσοδο του ναού, άνοιξε το 1942 σαν παντοπωλείο, όταν ο Ángel Martínez (χρονολογίες γέννησης – θανάτου, λοιπά βιογραφικά δεν ήταν δυνατόν να βρεθούν) αγοράζει την αποθήκη – οινοποιείο La Complaciente (Η Εξυπηρέτηση) που στεγαζόταν στον ίδιο χώρο και την μετατρέπει σε Casa Martínez, όπου πωλούνται τυπικά προϊόντα και ετοιμάζονται και κάποια μικρογεύματα (Υποσ. 1) για τις παρέες που πηγαίνουν εκεί.

Το όνομα και ο νονός

Ο Γκιγιέν (τρίτος από αριστερά) στο Μαγαζάκι. Απέναντί του (από άλλες φωτογραφίες που έχω υπόψη) η σύζυγός του, Ρόσα Πορτίγιο. (Φωτό)

Στην Κούβα, όλα σχεδόν τα μικρά εστιατόρια και οι αποθήκες (μικρές αγορές γειτονιάς) βρίσκονταν στις γωνίες ή στις άκρες ενός δρόμου. Το La Bodeguita, κατ’ εξαίρεση με τα υπόλοιπα, ήταν στη μέση του δρόμου. Ο Feliz Ayón, διευθυντής εκδοτικού οίκου της Αβάνας που έμενε δίπλα στην Casa Martínez και σύχναζε εκεί με πελάτες και φίλους του, «βάφτισε» από το 1948 τον τόπο συνάντησης Το Μαγαζάκι στη Μέση.

Σαν εστιατόριο θα καθιερωθεί το 1949, με την περίφημη μαγείρισσα Σίλβια Τόρες, την Κινέζα, και εγκαινιάζεται επισήμως στις 26 Απριλίου 1950, οπότε ο Μαρτίνες διατηρεί το όνομα με το οποίο οι πελάτες είχαν ήδη ορίσει την επιχείρησή του.

Οι δυο Revolu-son-arios: Νικολάς Γκιγιέν και Κάρλος Πουέμπλα. Ο Ποιητής της Επανάστασης και ο Τροβαδούρος της. Η κυρία στα αριστερά του Πουέμπλα είναι (με μεγάλη, επίσης, βεβαιότητα) η σύζυγος του Γκιγιέν, Ρόσα Πορτίγιο. (Φωτό)

Σύντομα θα προστεθεί ένα μπαρ που σερβίρει αλκοολούχα ποτά, με τη σπεσιαλιτέ –κατά μία εκδοχή– του Μαρτίνες, το κοκέιλ Μοχίτο (Υποσ. 2), και σιγά σιγά αρχίζουν να συχνάζουν διανοούμενοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί.

Σήμερα, εκτός από καλό εστιατόριο με εξαιρετική κρεολική κουζίνα, το μπαρ εξακολουθεί να σερβίρει σφηνάκια ρούμι και κουβανέζικα κοκτέιλ.

Καλλιτεχνικό στέκι

Το Μαγαζάκι δεν είναι μόνο μεγάλο τουριστικό αξιοθέατο της Παλιάς Αβάνας· θεωρείται και ένα μεγάλο… πολιτιστικό κέντρο, αφού από εδώ πέρασε όλη η προοδευτική διανόηση της Λατινικής Αμερικής, αλλά και της άλλης Αμερικής (των γιάνκηδων), με τους τοίχους καλυμμένους από φωτογραφίες, αφίσες και υπογραφές των διάσημων επισκεπτών του.

Ένα τραπέζι κρατημένο πάντα για τον Νικολάς Γκιγιέν, αλλά και ένα για τον Νατ Κινγκ Κόουλ. (Φωτό)

Τα ονόματα στο Μαγαζάκι (ενδεικτικά): Γκαμπριέλα Μιστράλ, Νατ Κινγκ Κόουλ, Έρολ Φλυν, Πάμπλο Νερούδα, Σαλβαδόρ Αγιέντε, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Χάρι Μπελαφόντε, Χούλιο Κορτάσαρ, ο Ισπανός τραγουδιστής Χοάν Μανουέλ Σεράτ, η Μαργκό Χέμινγουεΐ…

Ο Έρολ Φλυν ήταν μέγας θαυμαστής του Φιντέλ. Η μία από τις 3 ταινίες που έχει σκηνοθετήσει είναι και το πολύ καλό ντοκυμαντέρ The Truth About Fidel Castro Revolution (1959), με γυρίσματα και στη Σιέρα Μαέστρα με τους μπαρμπούδος. Σπάνιο ντοκουμέντο, θαμμένο επί 50 χρόνια στα εργαστήρια της Άρθουρ Ρανκ· αναζητήστε το.

Νερούδα-Γκιγιέν, 14 Δεκεμβρίου 1960. Η εποχή που τυπώθηκε από το Εθνικό Τυπογραφείο της Κούβας η Πρώτη έκδοση της ποιητικής συλλογής του Νερούδα Επικό Τραγούδι. Βλέπε σχετικά από Κατιούσα και από Μποτίλια Στον Άνεμο. (Φωτό)

Και βέβαια ιδιαίτεροι θαμώνες, ο Νικολάς Γκιγιέν, αλλά και το άλλο μεγάλο τέκνο του νησιού και εισηγητής του μαγικού ρεαλισμού από το 1942, ο συγγραφέας Αλέχο Καρπεντιέρ (Λωζάνη 26 Δεκ.1904 – Παρίσι 24 Απρ. 1980· από το 1966 έως το θάνατό του έζησε στο Παρίσι, ως σύμβουλος της Πρεσβείας της Κούβας).

Λέγεται ότι το Μαγαζάκι ήταν το αγαπημένο στέκι του Χέμινγουεϊ (Έρνεστ Μίλλερ Χέμινγουεϊ –Ernest Miller Hemingway: 21 Ιουλ. 1899, Ιλινόι – 2 Ιουλ. 1961, Αϊντάχο) για φαγητό, απ’ όπου εν συνεχεία θα ολοκλήρωνε τη διαδικασία με το περίφημο νταϊκιρί του (Υποσ. 2) στην μπάρα του El Floridita. Λέγεται επίσης ότι «έγραψε σε έναν τοίχο» του La Bodeguita del Medio:

My mojito in La Bodeguita, My daiquiri in El Floridita

Το τσιτάτο του Χέμινγουεϊ κορνιζαρισμένο, στα ράφια, πίσω από τον μπάρμαν. (Φωτό)

(Φωτό)

Ωστόσο, υπάρχουν ισχυρές μαρτυρίες περί του ότι ο συγγραφέας δεν είχε πατήσει το πόδι του εκεί, οι οποίες επιβεβαιώνονται και από τις χρονολογίες (Βλ.π.κ.: Το νταϊκιρί μου στο Ελ Φλοριδίτα).

Οι γείτονες

Στο μεθεπόμενο οίκημα του 19^ου αιώνα, με ένα καταπληκτικό αίθριο, το Κάσα δε λα Κοντέσα δε λα Ρεουνιόν, στεγάζεται το Ίδρυμα Αλέχο Καρπεντιέρ και πρόκειται για το κτήριο στο οποίο ο συγγραφέας ^[3] τοποθετεί το εμβληματικό, κλασικό πια μυθιστόρημά του Ο Αιώνας Των Φώτων (El Siglo De Las Luces, 1962· ελλ. μτφ. Ισμήνη Κανσή: Εξάντας, 1986).

Ίδρυμα Αλέχο Καρπεντιέρ: Κέντρο πολιτιστικής προβολής, για την προώθηση και διάδοση του έργου του, για τη μελέτη της καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής του παραγωγής και για να προωθήσει την ανάπτυξη του πολιτισμού της Κούβας. Φωτό Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.7.2011

Στο διπλανό του ιδρύματος κτήριο στεγάζονται οι CDR Ν^ο 6 (Comités de Defensa de la Revolución − Επιτροπές για την Υπεράσπιση της Επανάστασης), με το όνομα του Μάρτυρα της Κουβανικής Επανάστασης, Πεπίτο Τέι.

Pepito Tey. Σαντιάγο Κούβας, 2 Δεκ. 1932 – 30 Νοε. 1956. (Φωτό)

Pepito Tey, Σαντιάγο Κούβας, 2 Δεκ. 1932 – 30 Νοε. 1956· μέλος του Κινήματος της 26 Ιουλίου (επίθεση στους Στρατώνες Μονκάδα, στις 26 Ιουλ. 1953). Επικηρυγμένος από τον Μπατίστα, ηγετική μορφή του Αγώνα μαζί με τον συντοπίτη του Φρανκ Παΐς (7 Δεκ. 1934 – 30 Ιουλ. 1957). Ο Φρανκ ήταν πρόεδρος, ο Πεπίτο αντιπρόεδρος στην Ομοσπονδίας Μέσης Εκπαίδευσης. Το σπίτι του Πεπίτο ήταν το κέντρο εκπαίδευσης αυτών που συμμετέχουν αργότερα στον Ξεσηκωμό της 30 Νοέμβρη 1956 (για τη υποστήριξη του Granma, στην ακτή του Oriente), οπότε και θα χάσει τη ζωή του.

CDR Νο 6, Pepito Tey. Φωτό Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.7.2011

Και απέναντι ακριβώς, ένα παλιό ανάκτορο του 18^ου αιώνα, στεγάζεται το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Βιφρέδο Λαμ, μια από τις καλύτερες γκαλερί τέχνης της Αβάνας.

Wifredo Lam: Εκπληκτικός ζωγράφος (Σάγουα λα Γράντε, 8 Δεκ. 1902 – Παρίσι, 11 Σεπ. 1982) με εντελώς προσωπική εικαστική γραφή, που αναδεικνύει τα παραδοσιακά και θρησκευτικά στοιχεία της Κούβας. Κατά την παραμονή του στο Παρίσι συνεργάστηκε με τον Πικάσο.

Κέντρο Βιφρέδο Λαμ, αριστερά, γωνία Εμπεδράδο και Σαν Ιγνάσιο στη απέναντι γωνία του Καθεδρικού που διακρίνεται. Φωτό Μπάμπης Ζαφειράτος, 13.7.2011

Το 1944, όταν ο Γκιγιέν εκδίδει την Εφημερίδα της Καραϊβικής (Gaceta del Caribe), χρηματοδοτούμενος από το Λαϊκό Κόμμα, για να καταγγείλει τη διαφθορά των κυβερνήσεων και τα δεινά του λαού, στους συντελεστές της έκδοσης, μεταξύ άλλων, θα είναι και ο Καρπεντιέρ και ο Λαμ.

*

Μαγαζάκια στη Μέση βρίσκονται και αλλού (franchises): Αργεντινή, Κόστα Ρίκα, Βολιβία, Μεξικό, Κολομβία, Βενεζουέλα, Γερμανία, Αγγλία, Πράγα, Χιχόν στην Ισπανία, Λίβανο, και ένα αντίγραφο στο Βαραδέρο.

______________

Υποσημείωση 1

Τυπικό κουβανέζικο μενού: Βρασμένο ρύζι, μαύρα φασόλια, χοιρινό κρέας, μανιόκα (ρίζα), χοιρομέρι ψημένο στο ζουμί του, μπέικον και τηγανισμένες μπανάνες Αντιλλών.

Υποσημείωση 2

Μοχίτο: Ρούμι, φύλλα μέντας, ζάχαρη, χυμός μοσχολέμονου, ανθρακούχο νερό, τριμμένος πάγος. Σε ψηλό ποτήρι.

Το Νταϊκιρί (daiquirí) του Χέμινγουεϊ: Λευκό ρούμι, 1 κουταλιά του γλυκού ζάχαρη, 5 σταγόνες μαρασκίνο, χυμός μοσχολέμονου, τριμμένος πάγος. Χτυπημένα στο μπλέντερ. Ποτήρι για κοκτέιλ.

***

Ματωμένο mojito

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1997, στις 23:33, εξερράγη βόμβα στο Bodeguita, σχέδιο μιας εκστρατείας βομβιστικών ενεργειών από αντι-Καστρικούς Κουβανούς, εναντίον σημαντικών τουριστικών προορισμών. Ήταν η τέταρτη βόμβα εκείνη τη μέρα. Τρεις ακόμα βόμβες είχαν εκραγεί στα ξενοδοχεία Copacabana, Chateau-Miramar και Triton.

La Bodeguita del Medio, 4 Σεπ. 1997. Στην ενσωματωμένη λεζάντα διαβάζουμε: Έτσι έγινε το Μποδεγκίτα. Επάνω ο κρατήρας που προκλήθηκε από τη βόμβα, όπως φαίνεται από τον επάνω όροφο. (Φωτό)

Στο Bodeguita –εν αντιθέσει με το ξενοδοχείο Copacabana, όπου σκοτώθηκε ο Ιταλός τουρίστας (επιχειρηματίας) Fabio di Celmo– υπήρξαν δεκάδες σοβαρά τραυματισμένοι.

Ήταν μια επιχείρηση με στόχο την κατάρρευση της οικονομίας της Κούβας και την ανατροπή της Επαναστατικής της Κυβέρνησης, που είχε ξεκινήσει στις 12 Απρ. 1997 στην ντισκοτέκ του ξενοδοχείου Meliá Cohiba και συνεχίστηκε στις 12 Ιουλ. 1997, στα ξενοδοχεία Capri και Nacional de Cuba.

Copacabana, 4 Σεπ. 1997. (Φωτό)

Ανάμεσα στους τραυματίες του Μποδεγκίτα ήταν και ο μπάρμαν Nicolas Rodriguez Valdes, ο οποίος λίγα λεπτά πριν από την έκρηξη είχε συζητήσει και φωτογραφήθηκε με έναν «τουρίστα», γεγονός που λίγο αργότερα οδήγησε στη σύλληψή και καταδίκη του Ερνέστο Κρους Λεόν, μισθοφόρου, με έδρα το Σαλβαδόρ.

«Ο Cruz Leon ομολόγησε πολλές από τις πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις σε ξενοδοχεία και εστιατόρια στην Αβάνα. Ήταν πρώην αλεξιπτωτιστής στον Στρατό του  Σαλβαδόρ. […] Είπε ότι είχε εκπαιδευτεί στη χρήση εκρηκτικών από Αμερικανούς στρατιωτικούς, σε στρατιωτική σχολή στην πολιτεία της Γεωργίας».

Ανήκε σε «δίκτυο μισθοφόρων από το Ελ Σαλβαδόρ, που εκπαιδεύονταν στην τρομοκρατία και στο διεθνές εμπόριο ναρκωτικών, και συνδέονταν στενά με τους αντεπαναστάτες του Μαϊάμι. Ο Λεόν είχε ενεργήσει για προσωπικό κέρδος και έλαβε $ 4.500 για κάθε βόμβα που τοποθέτησε». (The New York Times, 12/9/1997 ^[4]).

Εγκέφαλοι της επιχείρησης ήταν οι εγκληματίες πράκτορες της CIA Λουίς Ποσάδα Καρίλες (1928-2018) ^[5], εκπαιδευτής του Λεόν (προστατευόμενος των ΗΠΑ επί σειρά ετών), και ο Ορλάντο Μπος (1926-2001), της Μαφίας του Μαϊάμι, της οποίας, ειρήσθω εν παρόδω, χρηματοδότης είναι και ο γνωστός ηθοποιός Άντι Γκαρσία.

14/12/2010. Εκλεκτά μέλη της τρομοκρατίας του Μαϊάμι. Ο Ορλάντο Μπος και ο Λουίς Ποσάδα Καρίλες αγκαλιάζονται στην παρουσίαση των απομνημονευμάτων του Μπος. Πίσω τους (με τα γυαλιά) ο Άνχελ ντε Φάνα, ηγέτης της τρομοκρατικής οργάνωσης Δεσμευμένοι για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία στην Κούβα· το 1997 συμμετείχε στην απόπειρα δολοφονίας του Τσάβες. (Φωτο: Huffington Post)

Τον Ιούνιο του 1976, ο Ποσάδα και ο Μπος συμμετείχαν στη συγκρότηση της τρομοκρατικής ομάδας Συνεργασία Ηνωμένων Επαναστατικών Οργανώσεων (CORU − Coordinación de Organizaciones Revolucionarias Unidas) στη Δομινικανή Δημοκρατία, κατ’ εντολήν της CIA

Ο Καρίλες σε δημόσιες δηλώσεις του κόμπαζε ότι ήταν στα πλαίσια δραστηριοτήτων του Εθνικού Κουβανοαμερικανικού Ιδρύματος (FUNCA − Fundación Nacional Cubano Americana), με μεγαλύτερο χορηγό τον πολυεκατομμυριούχο Κουβανοαμερικανό Χόρχε Μας Κανόσα.

Το παραμάγαζο της τρομοκρατίας

(Με αφορμή την επίθεση)

Από το 1959 μέχρι το 2003 πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 1.000 τρομοκρατικές ενέργειες κατά της Κούβας.

Αποτέλεσμα: 3.478 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους –αριθμός θυμάτων μεγαλύτερος από την 11 Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη– και 2.099 τραυματίστηκαν, ακρωτηριάστηκαν ή σακατεύτηκαν, με τη ζημιά στην οικονομία της Κούβας να εκτιμάται σε 121 δισεκατομμύρια δολάρια.

Τρομοκρατικές επιθέσεις σε αέρα και θάλασσα, εκτός από τις προαναφερόμενες βομβιστικές επιθέσεις, ενδεικτικά:

Επέμβαση στον Κόλπο των Χοίρων ^[6].

1976. Αεροπορική τραγωδία του αεροσκάφους των Κουβανικών Αερογραμμών (πτήση από το Καράκας) στα Μπαρμπάντος. Έχασαν τη ζωή τους 73 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και η 24μελής κουβανική ομάδας ξιφασκίας, που επέστρεφε από τουρνουά στη Βενεζουέλα, με ενόχους τους Ποσάδα και Μπος.

 

6 Οκτ. 1976 – 6 Οκτ. 2016. 40 χρόνια μετά το βάρβαρο έγκλημα που διέπραξαν οι πράκτορες της CIA Ορλάντο Μπος και Λουίς Ποσάδα Καρίλες, η Κούβα και η Βενεζουέλα εξακολουθούν να ζητούν δικαιοσύνη. (Φωτό)

Η περίπτωση απαγωγής του Elian González.

Οι τρομοκρατικές ενέργειες στο Σινέ Encanto. Η έκρηξη στο La Coubre ^[7] –παρόμοια με του USS Maine στις 15 Φεβ. 1898 ^[8] (βλ. και Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος, ΚΨΜ 2018 ^[9]).

Η υπόθεση των Πέντε Κουβανών Ηρώων ^[10].

Και πλήθος ακόμη υποθέσεων που διαπράχθηκαν μετά τη νίκη της Κουβανικής Επανάστασης.

______________

Από Μποτίλια: Τρία τραγούδια του Πουέμπλα για τους Φιντέλ, Τσε, Καμίλο ^[11].

Και από Κατιούσα: Κάρλος Πουέμπλα ^[12].

***

Επίμετρο

Το μοχίτο μου στο La Bodeguita και το νταϊκιρί μου στο El Floridita

Το νταϊκιρί μου στο El Floridita. Φωτό, Μπάμπης Ζαφειράτος, 24.7.2015

El Floridita: Το έτερο διάσημο μπαρ της Παλιάς Αβάνας, στην κεντρική εμπορική οδό Ομπίσπο 557, στη γωνία με την οδό Μονσεράτε (Avenida Bélgica).

Το τρίγωνο του κοκτέιλ

Πολύ κοντά στο Λα Μποδεγκίτα δελ Μέδιο και στο Ελ Φλοριδίτα είναι και το ξενοδοχείο Ambos Mundos (Δυο Κόσμοι, Ομπίσπο και Μερκαδέρες γωνία). Εκεί, στο δωμάτιο 511 έμεινε ο Χέμινγουεϊ από το 1932 (είχε πρωτοπάει στο νησί το 1928, οπότε αποφάσισε ότι θα ζούσε στην Κούβα), μέχρι και το 1940, πριν εγκατασταθεί οριστικά στη Finca Vigía ή La Vigía [Φίνκα Λα Βιχία – Αγρόκτημα (Φάρμα) Βίγλα. Μουσείο σήμερα ^[13]]. Σ’ εκείνο το δωμάτιο, που διατηρείται σαν μουσειακός χώρος, ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε το Για ποιον Χτυπά η Καμπάνα (πρώτη έκδοση 1940· στα Ελληνικά πολλές εκδόσεις).

Ambos Mundos. (Φωτό)

Στο Ελ Φλοριδίτα, ο Χέμινγουεϊ τελειοποίησε το περίφημο Νταϊκιρί (του) μαζί με τον μπάρμαν Κονστάντε (Κονσταντίνο Ριμπαλάιγουα), ο οποίος και το επινόησε.

La cuna del daiquirí – Η πηγή του νταϊκιρί. Φωτό, Μπάμπης Ζαφειράτος, 24.7.2015

Το Mojito του Χέμινγουεϊ: Μου κίνησε την περιέργεια το ότι όλες οι φωτό της διάσημης ρήσης του προέρχονται από το κάδρο και καμιά από τοίχο.

Ο Χέμινγουεϊ στην μπάρα του El Floiridita, από τον Κουβανό γλύπτη Χοσέ Βίγια Σοβερόν (γ. 2 Σεπ. 1950), που έχει φιλοτεχνήσει, μεταξύ άλλων και το μπρούντζινο άγαλμα του Λένον στο Πάρκο της Αβάνας. (Φωτό)

Σκαλίζοντας, βρήκα μια μαρτυρία του δημοσιογράφου και συγγραφέα Philip Greene (έχει γράψει βιβλίο με θέμα τα κοκτέιλ του Χέμινγουεϊ) σε άρθρο του (9/12/2015), με τίτλο: The Myth Behind Hemingway’s Favorite Drink – Actually, the Mojito wasn’t Hemingway’s beverage of choice (O μύθος πίσω από το αγαπημένο ποτό του Χ.) ^[14] ισχυρίζεται ότι Πράγματι, το Μοχίτο δεν ήταν το ποτό επιλογής του.

My mojito in La Bodeguita, My daiquiri in El Floridita. (Φωτό)

Εκεί αναφέρει τη μαρτυρία του Fernando Campoamor [9 Ιουν. 1914 – 9 Δεκ. 2001· Κουβανός δημοσιογράφος και συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου El Floridita de Hemingway, κοινός φίλος με τον συγγραφέα και τον Μαρτίνες, και αργότερα ήταν ο πρώτος διευθυντής του Museo Hemingway], ο οποίος λέει ότι επρόκειτο για ένα αστείο: «μικρό αστείο ανάμεσα σε φίλους που έγινε ένα μεγάλο ψέμα»:

«Προσπαθήσαμε [με το ζεύγος Μαρτίνες, στα τέλη του 1950] να δούμε πώς θα βοηθήσουμε την επιχείρησή του και κάποιος είπε: Mi mojito en La Bodeguita, mi daiquirí en El Floridita. Ήταν ένα αστείο, τίποτα περισσότερο… Τέλος πάντων, στο σπίτι είχα το γραφικό χαρακτήρα του Papa, έτσι μίσθωσαν έναν γραφίστα για να τον μιμηθεί… Διαμαρτυρήθηκα γι’ αυτό, ακόμα κι αν αρχικά μου άρεσε το χιούμορ. Ήταν ένα αστείο ανάμεσα σε φίλους. Αλλά το μικρό αστείο έγινε ένα μεγάλο ψέμα».

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν φωτογραφίες του Χέμινγουεϊ από την περίοδο που η Casa Martínez έγινε διάσημη σαν Bodeguita del Medio, μετά δηλαδή το 1949, όταν ο συγγραφέας είχε ήδη μετακομίσει (1940-1942) στο Φίνκα λα Βιχία, και μέχρι το 1960 που έφυγε από την Κούβα. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πήγαινε στην Αβάνα.

Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ και η σύζυγός του, με φίλους στο Bodeguita. Η μοναδική φωτογραφία που βρήκα είναι η συγκεκριμένη και με αυτή την περιγραφή, αλλά χωρίς χρονολογία. Η πηγή κρίνεται αξιόπιστη. Από την ίδια πηγή προέρχεται και η φωτογραφία με τον Γκιγιέν και το ζεύγος Μαρτίνες. (Φωτό)

Σε άλλο δημοσίευμα που τιτλοφορείται Ισχυρίζονται ότι ο Χέμινγουεϊ δεν σύχναζε στο Bodeguita ^[15], ο συντάκτης του (Alberto Sánchez, στις 18 Ιουλ. 2012) γράφει ότι τη δεκαετία του 1980 μίλησε με τον ίδιον τον Μαρτίνες, ο οποίος ήταν κατηγορηματικός:

«Όχι, όχι, ο Χέμινγουεϊ ουδέποτε υπήρξε πελάτης του Bodeguita· μπορείς να είσαι σίγουρος γι’ αυτό».

Μιλήσαμε στο σαλόνι του μικρού διαμερίσματός του. Καθόταν στην αγαπημένη του πολυθρόνα, με φόντο το τεράστιο πορτρέτο του, μια ελαιογραφία καμωμένη από τον φίλο του, τον Κουβανό ζωγράφο Victor Manuel. Ο Μαρτίνες και η σύζυγός του Αρμένια χαμογέλασαν όταν ρώτησα αν ήταν αλήθεια πως ο συγγραφέας σύχναζε στο La Bodeguita.

«Ήταν μόνο μια φορά· το ότι ερχόταν εδώ είναι κάτι που εφευρέθηκε για διαφήμιση», είπε με μια αδιάφορη χειρονομία σαν να ήθελε να αποδιώξει την ιστορία.

Ο Μαρτίνες, ο οποίος θυμάται ότι ο Χέμινγουεϊ ήταν δύσκολος χαρακτήρας, μου είπε ότι η σχέση τους είχε περιοριστεί σε μια περίπτωση, όταν ο Έρολ Φλυν επισκέφθηκε τον συγγραφέα στο σπίτι του, στη Finca Vigía στο Σαν Φρανσίσκο δε Πάουλα, στα περίχωρα της Αβάνας.

«Ο Χέμινγουεϊ ήρθε να με δει για να τον βοηθήσω να βρει μια μάρκα ουίσκι που άρεσε στον Έρολ Φλυν, και το έκανα εισαγωγή από τις ΗΠΑ. Αργότερα ανταπέδωσα μια επίσκεψη αβροφροσύνης και στη συνέχεια ειδωθήκαμε κάνα δυο φορές, αλλά όχι, δεν ήταν στο La Bodeguita».

Ernest Hemingway – Fernando Campoamor. (Φωτό)

Στο αυτόγραφο του Χέμινγουεϊ προς τον Campoamor, η σύγκριση της υπογραφής με το τσιτάτο μάλλον αποδεικνύει του λόγου του το αληθές. Η υπογραφή στη φωτό έχει κάποιες μικροδιαφορές από αυτήν στην κορνίζα του La Bodeguita, η οποία όμως είναι ολόιδια με την υπογραφή στη μαρκίζα του El Floridita…

Το συμπέρασμα επαφίεται σε δυνατούς… πότες. Αν και ο καθόλου αστικός μύθος με το όνομα Χέμινγουεϊ έχει ισχυρούς δεσμούς με το μυθικό άστυ της Αβάνας.

***

Ο Κουβανός Γέρος της Θάλασσας και το προδοτικό, επαναστατικό νταϊκιρί του

Στην πίσω όψη της φωτογραφίας διαβάζουμε Madrid, 1937 και τα ονόματα: Langston Hughes, Michail Koltyov, Ernest Hemingway, Nicolás Guillén. (Φωτό από τη συλλογή του Λάνγκστον Χιουζ).
Ο Αφροαμερικανός ποιητής (αριστερά) Λάνγκστον Χιουζ (Μιζούρι, 1 Φεβ. 1902- Νέα Υόρκη, 22 Μαΐ. 1967) είναι ο μεταφραστής των ποιημάτων του Γκιγιέν στη διάλεκτο του Χάρλεμ· ο σοβιετικός δημοσιογράφος, ανταποκριτής της Pravda, επαναστάτης μπολσεβίκος Μιχαήλ Κολτσόφ (Κίεβο 12 Ιουν. 1898 – Μόσχα, 2 Φεβ. 1940), τροτσκιστής, αργότερα καταδικάστηκε σε θάνατο· ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ (ΗΠΑ, 1899, Όουκ Παρκ, Ιλινόις – 2 Ιουλίου 1961, Κέτσαμ, Αϊντάχο)· και ο Νικολάς Γκιγιέν.

Το 1954, όταν ο Χέμινγουεϊ βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το βιβλίο του Ο Γέρος και η Θάλασσα (κυκλοφόρησε το 1952· στα Ελληνικά, μτφ. Φώντας Κονδύλης, Καστανιώτης, 1986, 2015) θα πει:

«Το βραβείο αυτό ανήκει στην Κούβα, μιας και τα έργα μου ξεκίνησαν και δημιουργήθηκαν εδώ, μαζί με τους κατοίκους του Κοχίμαρ, του οποίου είμαι πολίτης».

Και εναποθέτει το χρυσό μετάλλιο του Βραβείου στην Παναγία την Ελεούσα. ^[16]

1960. Fidel and Ernest Hemingway, Habαna. (Φωτό, Alberto Korda)

Παρά το ότι ο Χέμινγουεϊ δεν συμμετείχε άμεσα στην Κουβανική Επανάσταση, είναι βέβαιο ότι συμπάσχει μαζί της και με πολλούς ηγέτες της. Με μεγάλη μετριοφροσύνη, διακριτικά, στο τοπικό επίπεδο της Finca Vigía, προσφέρεται για συνεργασία και γι’ αυτό η κυβέρνηση των ΗΠΑ τον αναγκάζει να φύγει από τη χώρα.

Το 1956, η διαρκής περιπλάνησή του θα τον οδηγήσει στη Γαλλία και εν συνεχεία στην Ισπανία. Στις 4 Σεπτεμβρίου, το περιοδικό Look δημοσιεύει το χρονικό του που αναφέρεται στην Κούβα με τίτλο: Μια έκθεση για την κατάσταση.

Ιανουάριος 1959. Ενώ βρίσκεται στη Βόρεια Αμερική, κάνει μια δήλωση στους New York Times υπέρ της Επανάστασης, εκφράζοντας την ελπίδα του για το τι θα συνέβαινε στο νησί και υποστήριξε ότι πρέπει να εκτελεστούν τα τσιράκια της τυραννίας του Μπατίστα.

Ernest Hemingway – Fidel Castro, 1960 (Φωτό, Αλμπέρτο Κόρντα)

Την ίδια χρονιά, στην Ευρώπη, δηλώνει δημοσίως την ικανοποίησή του για τη νίκη της Κουβανικής Επανάστασης.

4 Νοεμβρίου 1959. Επιστρέφει στην Κούβα. Ο  Αργεντινός δημοσιογράφος και συγγραφέας Rodolfo Walsh (9 Ιαν. 1927 – 25 Μαρ. 1977, ανταποκριτής της Prensa Latina, ήταν εκείνος που προειδοποίησε τον Φιντέλ για την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων, στη συνέχεια ηγετικό στέλεχος των Montoneros ^[17] στην Αργεντινή) μετέδωσε την είδηση για την άφιξη του Χέμινγουεϊ στην Αβάνα.

Όταν τον ρώτησε «Ξανά στην Κούβα, λοιπόν;» εκείνος απάντησε με ερώτηση: Υπάρχουν νέα; Τι λένε για τον Καμίλο; Που είχε χαθεί μια βδομάδα νωρίτερα, στις 28 Οκτ. (Rodolfo Walsh. www.elortiga.org. Los que luchan y los que lloran –Εκείνοι που αγωνίζονται κι εκείνοι που κλαίνε). Η απάντηση του Walsh ήταν αρνητική βέβαια. Και ανάμεσα σε άλλες ερωτήσεις ο Χέμινγουεϊ θα του πει κάποια στιγμή:

«Εμείς οι Κουβανοί θα κερδίσουμε…» Προσθέτοντας: «Ξέρεις ότι δεν είμαι Γιάνκης».

Ολόκληρη η δήλωσή του είναι ιδιαίτερα θερμή. Ο συγγραφέας, δημοσιογράφος και εξαιρετικός ερευνητής Leonardo Depestre (γεν. 7 Ιουν. 1953), στο βιβλίο του Εκατό διασημότητες στην Αβάνα, την καταγράφει ως εξής:

«Είμαι πολύ ευτυχής που βρίσκομαι και πάλι εδώ, επειδή θεωρώ τον εαυτό μου περισσότερο Κουβανό. Δεν έχω πιστέψει καμία από τις πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν κατά της Κούβας στο εξωτερικό. Συμπάσχω με την Κουβανική Κυβέρνηση για όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Εμείς οι Κουβανοί θα κερδίσουμε… Ξέρεις ότι δεν είμαι Γιάνκης».

Και όταν εθιμοτυπικά οι κάτοικοι του Σαν Φρανσίσκο δε Πάουλα (όπου βρίσκεται η Φίνκα Λα Βιχία) που τον υποδέχτηκαν στο αεροδρόμιο της Αβάνας (José Martí, σήμερα) του παρέδωσαν την κουβανική σημαία, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις δηλώσεις του υπέρ της Κούβας, αυτός τη φιλάει, αλλά αρνείται να το επαναλάβει για να τον φωτογραφίσουν.

«Το φιλί μου ήταν ειλικρινές!» αναφωνεί, χτυπώντας τα χέρια του παρατεταμένα.

Ο βρόχος σφίγγει

Δεκέμβριος 1959. Ο Αϊζενχάουερ εγκρίνει το έγγραφο της CIA για την ανατροπή του Φιντέλ και ο Άλεν Ντάλες δρομολογεί το Σχέδιο Κούβα.

4 Φεβ. 1960. Με αφορμή την επίσκεψη του Αναστάς Μικογιάν (πρώτος αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ, 1955-1964) στο νησί, ο Papá θα δηλώσει στην Πράβδα (αναδημοσιεύτηκε και στο Time):

«Η Κουβανική Επανάσταση είναι άφθαρτη και υπέροχη. Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα ακουστούν αυτά τα λόγια στην κυβέρνηση των ΗΠΑ».

Το αποκορύφωμα είναι βέβαια στις 12-15 Φεβ. 1960, στο Διεθνές Τουρνουά Ψαρέματος Βελονιδών (ξιφίδες). Ο Χέμινγουεϊ, που είχε ήδη κερδίσει 3 φορές το έπαθλο, εκείνη τη χρονιά παραδίδει τον τίτλο στον Φιντέλ, ο οποίος στέφεται νικητής με πέντε ψάρια βάρους 286 κιλών.

Οι γνωστές φωτογραφίες του Γέρου με τον Φιντέλ δεν αφήνουν περιθώριο «για ποιον χτυπά η καμπάνα» της CIA.

Μάιος 1960. Τουρνουά Ψαρέματος 12-15 Φεβ. 1960. Fidel Castro και Ernest Hemingway. (Φωτό, μάλλον του Αλμπέρτο Κόρντα, Μουσείο Finca Vigía)

Μάρτιος – Μαΐος 1960. Σύμφωνα με το σχέδιο της CIA, αμέσως μετά το τουρνουά, η Βάλερι Ντάνμπι-Σμιθ (γραμματέας του συγγραφέα τότε και μετέπειτα σύζυγος του γιου του), στο βιβλίο της Correr con los toros −Τρέχοντας με τους ταύρους (2005), αφηγείται ότι ο πρέσβης των ΗΠΑ Φίλιπ Μποσνάλ επισκέπτεται τον Χέμινγουεϊ και του διαμηνύει την θέληση της Ουάσιγκτον:

Όχι απλώς να εγκαταλείψει την Κούβα, αλλά να εκφράσει με δημόσια δήλωσή του την απέχθειά του  προς την Κυβέρνηση Κάστρο και το καθεστώς της Κούβας.

«Ο Έρνεστ διαμαρτύρεται, λέγοντας ότι αυτό ήταν το σπίτι του, ήταν συγγραφέας, και δεν έβλεπε το λόγο να αλλάξει τον τρόπο ζωής του, την ίδια του τη ζωή, τον τρόπο που την κέρδιζε», δηλώνοντας ανεπιφύλακτα την αφοσίωσή του στις ΗΠΑ.

Ο πρέσβης συμφώνησε με όλα, αλλά πρόσθεσε ότι στην Ουάσινγκτον έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά και μπορεί να αναγκαζόταν να αντιμετωπίσει αντίποινα. Είχε εκτεθεί και κινδύνευε να χαρακτηριστεί προδότης.

Λίγο μετά τον επισκέπτεται ο δημοσιογράφος Herbert Matthews, ο οποίος του λέει ότι «οι New York Times ρετουσάριζαν τα ρεπορτάζ του, έτσι ώστε η εικόνα του Κάστρο να παρουσιάζεται προς τα έξω αλλοιωμένη· σε κάποιες περιπτώσεις τα έκοψαν ή δεν τα δημοσίευσαν καν». ^[18]

Ο Χέμινγουεϊ είναι πια αναγκασμένος να αναθεωρήσει τις επιλογές του που λιγοστεύουν· ο βρόχος σφίγγει.

Τα υπόλοιπα ήταν καθήκον των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών.

*

1960. (Φωτό, Οσβάλντο Σάλας)

1960. Η Κρίση ΗΠΑ – Κούβας κλιμακώνεται: Αποσταθεροποίηση της οικονομίας της Κούβας από τις ΗΠΑ, με την εφαρμογή του εμπάργκο, συμφωνίες και με σοσιαλιστικές χώρες, μποϋκοτάζ στην κουβανική ζάχαρη από την Ουάσινγκτον, ο Φιντέλ ανακοινώνει την εθνικοποίηση όλων των βορειοαμερικανικών ιδιοκτησιών στο νησί, τον Ιούλιο 1960.

Ο Χέμινγουεϊ θα εγκαταλείψει το νησί στις 25 Ιουλίου του 1960.

Τον Νοέμβριο εισάγεται πρώτη φορά για ψυχιατρική παρακολούθηση.

Τον Απρίλιο του 1961 (Κόλπος των Χοίρων) εισάγεται ξανά. Υποβάλλεται σε 11 ηλεκτροσόκ. Βασανιστήρια, δηλαδή, που όπως ήταν επόμενο επιδείνωσαν την κατάστασή του.

Στις 2 Ιουλίου αυτοκτονεί.

*

Ο Γέρος, το Κίνημα Μ-26-7, η CIA και ο Φάκελος του FBI

Σε ένα βιβλίο του βρέθηκε περιβραχιόνιο του Κινήματος της 26 Ιουλίου (Μ-26-7) ^[19] και κουπόνι από το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Δήμου της Γουαναμπακόα, το οποίο είχε ενισχύσει οικονομικά.

Φιντέλ-Χέμινγουεϊ. Καλοκαίρι 1960. (© Andrew Saint-George/Magnum Photos)

Τον Ιανουάριο του 1960, ένα χρόνο πριν αυτοκτονήσει, σε επιστολή στον φίλο του στρατηγό και ποιητή Charles Trueman Lanham (14 Σεπ. 1902 – 20 Ιουλ. 1978), ήρωα του μυθιστορήματός του Across the River and Into the Trees, 1950 (Μέσα απ’ το ποτάμι και στα δέντρα. Μτφ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Καστανιώτης, 2006) εκφράζει την εμπιστοσύνη του στην επαναστατική διαδικασία και γράφει:

«Το να λες πως δεν είσαι ένας γιάνκης ιμπεριαλιστής, αλλά ένα παιδί από το Παλιό Σαν Φρανσίσκο δε Πάουλα, το χωριό όπου έχεις ζήσει τα τελευταία 20 χρόνια, δεν σημαίνει οτι παραιτείσαι από την ιθαγένειά σου. Είμαι ένας καλός Αμερικανός και έχω πολεμήσει για την πατρίδα μου με όλες μου τις δυνάμεις, χωρίς αμοιβή και χωρίς επιδιώξεις. Παρόλα αυτά πιστεύω απόλυτα στην ιστορική αναγκαιότητα της Κουβανικής Επανάστασης…»

«Κομμουνιστής πράκτορας της KGB». Έτσι τον είχε καταγράψει στα κατάστιχά της η CIA ^[20], η οποία  τον κυνήγησε –όπως προαναφέρθηκε– με τις γνωστές μεθόδους της και, μετά την επιστροφή του από την Κούβα, το FBI, που είχε ανοιχτούς λογαριασμούς μαζί του, δεν τον άφησε λεπτό.

Στο Φάκελό του, όπως αυτός δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του κοινωφελούς Γραφείου, σαν εισαγωγή στο pdf  των 122 σελίδων, πολλές από τις οποίες είναι λογοκριμένες, διαβάζουμε:

Ο Ernest Hemingway (1899-1961) ήταν ένας Αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Αυτή η έκδοση αποτελείται από ένα κύριο αρχείο του FBI για τον Hemingway, με έγγραφα που εκτείνονται από το 1942 έως το 1974. Το μεγαλύτερο μέρος τους αφορά το έργο πληροφοριών του Hemingway, για λογαριασμό της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αβάνα της Κούβας μεταξύ 1942 και 1944.

Φάκελος Χέμινγουεϊ, σελ. 2 από 122. Στιγμιότυπο οθόνης από την ιστοσελίδα του FBI. (Πηγή)

Και ενώ τα στοιχεία του FBI ξεκινούν το 1942, όταν ο συγγραφέας συνέστησε στην Κούβα μια άτυπη ομάδα για την παρακολούθηση των Ισπανών φαλαγγιτών που κατοικούσαν στο νησί, θεωρώντας ότι αποτελούσαν μια δυνάμει πέμπτη φάλαγγα, δεν σταματάνε εκεί. Το πρώτο έγγραφο, όπως δείχνει και η φωτό, έχει ημερομηνία 8 Οκτωβρίου του 1942 και το τελευταίο 25 Ιανουαρίου του 1974.

Δηλαδή οι πράκτορες συνέχισαν να ταΐζουν τον Φάκελο και μετά τον πόλεμο, μέχρι και 13 χρόνια από το θάνατό του (!)

Το 2011, ο Aaron Edward Hotchner, βιογράφος του Χέμινγουεϊ (συγγραφέας του βιβλίου Papá Hemingway, 1983), και φίλος του τα τελευταία 13 χρόνια, σε κείμενό του στους New York Times (1 Ιουλ. 2011), καταλήγει:

Από το 1940 ο J. Edgar Hoover είχε τον Ernest υπό επιτήρηση, ως ύποπτο για τις δραστηριότητές του στην Κούβα. Όλα τα επόμενα χρόνια, οι πράκτορες κατέθεταν αναφορές και παρακολουθούσαν τα τηλέφωνά του, ακόμα και στο St. Mary’s Hospital της Μινεζότα.

Με τον καιρό, προσπάθησα να συμβιβαστώ με το φόβο του Έρνεστ για το FBI, αλλά, δυστυχώς, η κρίση μου αποδείχτηκε εσφαλμένη μετά το γεγονός του Φακέλου του. Πιστεύω τώρα ότι ένιωθε πραγματικά την επιτήρηση, που συνέβαλε ουσιαστικά στην αγωνία του και την αυτοκτονία του.^[21]

Όταν ο Γέρος της Αβάνας υποστήριζε ότι δεν τον άφηναν σε χλωρό κλαρί, τον πέρναγαν για τρελό, έλεγαν ότι είχε μανία καταδίωξης, και ανακάλυψαν τον κρυμμένο αυτουργό της αυτοκτονίας του στην… κληρονομικότητα και στον κακό μεταβολισμό του σιδήρου.

Το σίγουρο είναι πάντως πως ο Χέμινγουεϊ μεταβόλιζε τον κομμουνισμό, πράγμα αδιανόητο για τους εγκληματίες φασίστες του FBI και της CIA.

***

Το Άνθος της Αβάνας

Μια απαγγελία του σονέτου. Το βίντεο ανέβηκε τον Δεκ. του 2016, χαρακτηριστικό της απήχησης του Γκιγιέν στους νέους της εποχής μας. (Βλέπε και από Κατιούσα, Σενσεμαγιά: Η μουσική στην ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν – Αφιέρωμα)

Στο 0:55, κόβεται ο ήχος, αλλά η Ισπανιδούλα είναι γλυκύτατη και προλαβαίνουμε να την ακούσουμε να μας κελαηδάει ολόκληρο το σονέτο!

*

Ισπανικό κείμενο

A LA BODEGUITA

Nicolás Guillén

Para Ángel Martínez, fundador

de La Bodeguita del Medio

a  La Bodeguita es ya la bodegona,
b  que en triunfo al aire su estandarte agita,
b  mas sea bodegona o bodeguita
a  La Habana de ella con razón blasona.

a  Hártase bien allí quien bien abona
b  plata, guano, parné, pastora, guita,
b  mas si no tiene un kilo y de hambre grita,
a  no faltará cuidado a su persona.

a  La copa en alto, mientras Puebla entona
b  su canción, y Martínez precipita
a  marejadas de añejo, de otra zona.

b  Brindo porque la historia se repita,
a  y porque lo que es ya la bodegona
b  nunca deje de ser La Bodeguita.

La Rueda Dentada, 1972

*

La Bodeguita del Medio – La Habana Cuba

Grupo Manantial (Μουσικό Σύνολο Πηγή)

***

Γ΄ Γραφή − 13σύλλαβο με 3 ρίμες

Στο Μαγαζάκι

Νικολάς Γκιγιέν

Για τον Άνχελ Μαρτίνες, που ίδρυσε

Το Μαγαζάκι στη Μέση

a  Το Μαγαζάκι μαγαζάρα είναι τώρα,
b  που θριαμβικά ψηλά η ταμπέλα του αρμενίζει,
b  μα μαγαζάρα ή μαγαζάκι μας φροντίζει,
a  και δίκαια είν’ της Αβάνας φίρμα τροπαιοφόρα.

a  Αν έχεις χρήμα εκεί καλοπερνάς την ώρα,
b  φράγκα, μαλλί, ψιλό, μπαγιόκο να γυαλίζει,
b  μα κι αν δεν το φυσάς κι η πείνα σε θερίζει,
a  θα σε γνοιαστούν, έκβαση θα ’χεις καρποφόρα.

b  Την κούπα υψώνω, ενώ ο Πουέμπλα κιθαρίζει
b  τα ωραία του, κι ο Μαρτίνες μάς ποτίζει
a  εν αφθονία παλιές σοδειές μεσ’ απ’ τη χώρα.

b  Γεια μας! αφού η ιστορία ξαναρχίζει,
c  κι αφού η μαγαζάρα στη μέση στο δρομάκι
c  ποτέ δεν παύει ναν’ για μας Το Μαγαζάκι.

Ο Οδοντωτός Τροχός, 1972
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 5 Σεπτεμβρίου 2018

*

Φόρος τιμής στον Νικολάς Γκιγιέν

Homenaje a Nicolas Guillen

Μουσική – Στίχοι: Γουαδαλούπε Τρίγο

Τραγούδι: Ρόσα Φορνές

Ρόσα Φορνές (Φώτο)

Όμορφο τραγούδι του Μεξικανού συνθέτη Γουαδαλούπε Τρίγο (Guadalupe Trigo, Γιοκατάν, Μέριδα, 28 Ιουν. 1941 – Ακαπούλκο, 18 Μαρ. 1982 από τροχαίο), με αναφορές στο Son Entero, στην Μπαλάντα των Δύο Παππούδων και βέβαια στη Σενσεμαγιά, τραγουδισμένο από τη μεγάλη ντίβα Ρόσα Φορνές (Roza Fornés −Rosalía Palet Bonavia, Νέα Υόρκη, 11 Φεβ. 1923. Ηθοποιός και τραγουδίστρια, κουβανικής ιθαγένειας). Το τραγούδι πρωτοπαρουσιάστηκε στην τελευταία συναυλία της Ρόσας στο Amadeo Roldán της Αβάνας, το Μάη του 1977.

Οι άλλοι ποιητές του δίσκου: Σορ Χουάνα Ινές δε λα Κρους (Μεξικό, 1648-1695), Λεόν Φελίπε (Μεξικό, 1884-1968), Σέσαρ Βαγιέχο (Περού, 1892-1938), Γκαμπριέλα Μιστράλ (Χιλή, 1889-1959), Πάμπλο Νερούδα (Χιλή, 1904-1973)

Μπάμπης Ζαφειράτος, Σεπτέμβριος 2018

*

Νικολάς Γκιγιέν – Νικολάς Κριστόμπαλ Γκιγιέν Μπατίστα
(Nicolás Guillén – Nicolás Cristóbal Guillén Batista)
10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα
Σχέδιο (1 από 5 του Γκιγιέν), Μπάμπης Ζαφειράτος, 20.VIII.2015 (Μελάνι, 29 χ 21 εκ.)

___________________________________

Παραπομπές [1] έως [21]

1. Το Μαγαζάκι στη Μέση: Προηγούμενα κείμενα

2. Άνχελ Απουγιέρ: Κατιούσα

3. Καρπεντιέρ από Κατιούσα

4. Ερνέστο Κρους Λεόν: The New York Times, 12/9/1997

5. Λουίς Ποσάδα καρίλες: Κατιούσα

6. Εισβολή στονΚόλπο των Χοίρων: Μποτίλια Στον Άνεμο

7. La Coubre: Από Κατιούσα, Πάμπλο Νερούδα: Η Ανατίναξη του La Coubre στο λιμάνι της Αβάνας

8. USS Maine: Από Κατιούσα, Νικολάς Γκιγιέν: West Indies Ltd.

9. Μπάμπης Ζαφειράτος: Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος, ΚΨΜ 2018

10. Υπόθεση των Πέντε Κουβανών: Μποτίλια Στον Άνεμο

11. Τρία τραγούδια του Πουέμπλα για τους Φιντέλ, Τσε, Καμίλο: Μποτίλια Στον Άνεμο

12. Πουέμπλα από Κατιούσα: Κάρλος Πουέμπλα

13. Μουσείο Χέμινγουεϊ: Κατιούσα

14. Philip Greene: To Have and Have Another Revised Edition: A Hemingway Cocktail Companion και The Myth Behind Hemingway’s Favorite Drink – Actually, the Mojito wasn’t Hemingway’s beverage of choice

15. Ισχυρίζονται ότι ο Χέμινγουεϊ δεν σύχναζε στο Bodeguita: Afirman que Hemingway no frecuentaba la Bodeguita

16. Παναγία η Ελεούσα: Από Κατιούσα, Ωδή στον Στάλιν

17. Μοντονέρος: Από Κατιούσα, Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε. Περισσότερα από Μποτίλια Στον Άνεμο: Χουάν Χέλμαν: Αφού έλεγε ότι πρέπει ν’ αγωνιστούμε μέχρι την τελική νίκη τότε δεν πέθανε

18. Βάλερι Ντάνμπι-Σμιθ (Βάλερι Χέμινγουεϊ): La guerra contra Cuba  atormrntó Hemingway (Ο πόλεμος εναντίον της Κούβας τραυμάτισε τον Χέμινγουεϊ,
Granma, 26 Νοε. 2010)

19. Από Μποτίλια Στον Άνεμο: Κίνημα 26 Ιουλίου 1953 (Μ-26-7)

20. Κομμουνιστής πράκτορας της KGB: The Guardian, 9 Ιουλ. 2009

21. Aaron Edward Hotchner: Hemingway, Hounded by the Feds (New York Times, 1 Ιουλ. 2011)

___________________________________

Μπάμπης Ζαφειράτος:

Η ποίηση του Νικολάς Γκιγιέν από Κατιούσα και από Μποτίλια στον Άνεμο

*

Από Κατιούσα

Ποιήματα για τον Τσε: Hasta la poesía de la revolución και Ο Τσε του Χουάν Χέλμαν: Εξαίσιος με τα άλογα που τραγουδάνε

Η ποίηση του Τσε με του Μαρξ και του Ένγκελς το τραγούδι (5 ποιήματα) – Μια κριτική προσέγγιση

Πάμπλο Νερούδα: Επικό Τραγούδι (5 ποιήματα) – Το Επικό Τραγούδι και η ιστορία της συλλογής: Φιντέλ, Φιντέλ, οι λαοί σ’ ευγνωμονούνε

*

Από Μποτίλια Στον Άνεμο

Νερούδα: Επικό Τραγούδι (11 ποιήματα)

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ. από Κατιούσα και από Μποτίλια Στον Άνεμο

Και

Νικολάς Γκικιέν: Αηδόνια και Μπαζούκας, 4 ποιήματα για τον – 7 για την Επανάσταση, Μετάφραση – Σχολιασμός – Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος (Εκδ. Δίαυλος, Ιούλ. 2018, Β΄ Έκδοση Αναθεωρημένη)

Νικολάς Γκιγιέν, O Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος (Και άλλα ποιήματα),  Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχολιασμός – Σημειώσεις – Σχέδια: Μπάμπης Ζαφειράτος – 10 Εικόνες: Ανδρέας Ζαφειράτος (Εκδ. ΚΨΜ, Απρ. 2018)

*

Για Κήπο βλέπε και εδώ:

https://www.katiousa.gr/politismos/vivlio/nees-kyklofories/nikolas-gkigien-o-megalos-zoologikos-kipos-prodimosiefsi/