Νικολάς Γκιγιέν: Ωδή στον Στάλιν

Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν (Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι)
18 Δεκεμβρίου 1878, Γκόρι, Γεωργία – 5 Μαρτίου 1953, Μόσχα, Ρωσία
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 12.ΧII.2017 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

Νικολάς Γκιγιέν

Ένα ποίημα για τον Οδηγητή

Πρώτη ελληνική μετάφραση – Σημειώσεις – Σχέδια
Μπάμπης Ζαφειράτος / Μποτίλια Στον Άνεμο

*

Ωδή στον Στάλιν

Νικολάς Γκιγιέν

Στάλιν, οδηγητή,
που ο Τσανγκό σε σκέπει και σε φρουρεί η Οτσούν.
Μαζί σου λεύτεροι άντρες τραγούδι λέν’ θανάτου:
κίτρινοι που ηφαίστεια τα λόγια τους ξερνούν,
μαύροι, με άσπρα μάτια και γένια της ασφάλτου,
άσπροι, με μάτια πράσινα και γένια από σαφράνι.
Στάλιν, οδηγητή.

Χαρτί και πέτρα η Ευρώπη, στο χάρτη της σμπαράλια,
τρέμει κι αιώνες καταρρέει χωρίς σταματημό.
Κι απ’ το Βορρά ως το Νότο
ένα βαθύ φαράγγι. Κεφάλια
θερισμένα υψώνονται βουνό.
Μια θάλασσα στις φλόγες σαν βάλτος από πίσσα.
Κι όσοι ως τα χτες για Αλήθεια και Δίκιο τραγουδήσαν
πικρό έχουν τώρα ύπνο βαθιά στη μαύρη γη…
Στάλιν, οδηγητή.

Αλλά το μέλλον νάτο, τα όνειρά του ορθώνει
στην κόκκινη τη γη σου με το γλυκό ψωμί,
και περηφάνιας στήθη με όπλο γενναίο τραγούδι
για τα φτερά των όρνιων είν’ άγρυπνοι φρουροί
στον πολικό ουρανό σου από φωτιά κι ατσάλι.
Στάλιν οδηγητή.

Σαν βάζο με μανόλιες του Βούδα η καρδιά
κι αυτός τα χέρια απλώνει κοιτάζει εκστατικά·
στην Ιαπωνία στραμμένη μια ήπειρος κοιτάει:
κι από τη Σιβηρία μέχρι την Κεϋλάνη,
τη Σμύρνη, την Καντόνα, με ορμή συμμαχική,
το αίμα μας κυλάει…
Στάλιν οδηγητή.  

Της Αφρικής ταμπούρλα ηχούν σε σον ρυθμούς
σ’ ερήμους και σε ζούγκλες συναγερμός χτυπά,
πιο δυνατά απ’ του λιόντα τους άγριους βρυχηθμούς·
κι απ’ του Πιτσίντσα τα ύψη στης θύελλας τα ιερά
η Αμερική συνάζει τα πούμα τα καϊμάν,
τις μηχανές γρασάρει τα τρένα συντηρεί.
Την έχθρα μας θα δούνε τυφλοί οι Γερμανοί
στα νέφη αεροπλάνων, στα σμήνη πιτσουνιών
στο ράμφος των τουκάν,
σε βουερά ποτάμια με απέραντη ορμή
σε βέλη-δηλητήριο που δεν θα ξαστοχούν
και στους άνεμους που άγριοι κυκλώνες οδηγούν…

Στάλιν, οδηγητή
που ο Τσανγκό σε σκέπει και σε φρουρεί η Οτσούν.
Μαζί σου λεύτεροι άντρες τραγούδι λέν’ θανάτου:
κίτρινοι που ηφαίστεια τα λόγια τους ξερνούν,
μαύροι με άσπρα μάτια και γένια της ασφάλτου,
άσπροι, με μάτια πράσινα και γένια από σαφράνι…
Στάλιν, οδηγητή,
ξυπνούν και παρελαύνουν μαζί σου οι λαοί!

Μετάφραση, Μπάμπης Ζαφειράτος, Νοε. 2017 − Α΄ γραφή Σεπ 2015

(Το ισπανικό κείμενο στο τέλος).

Νικολάς Γκιγιέν – Νικολάς Κριστόμπαλ Γκιγιέν Μπατίστα
(Nicolás Guillén – Nicolás Cristóbal Guillén Batista)
Κούβα. 10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα
Σχέδιο, Μπάμπης Ζαφειράτος, 15.VII.2016 (Μολύβι, 29 χ 21 εκ.)

Σημειώσεις

Το ποίημα γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το 1942 στο συλλογικό έργο: Λυρική Προσφορά της Κούβας στη Σοβιετική Ένωση, Αβάνα: Εθνικό Αντιφασιστικό Μέτωπο, στο οποίο ο Γκιγιέν είναι μέλος ολόκληρη τη δεκαετία του 1940, αναπτύσσοντας έντονη πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα, ως μέλος ταυτόχρονα  (από το 1937) της Εθνικής Επιτροπής του Σοσιαλιστικού Λαϊκού Κόμματος. Το Τραγούδι, λίγο αργότερα θα συμπεριληφθεί στη συλλογή Ακέραιος Ο Ρυθμός (El Son Entero, 1937).

*

Canción: τραγούδι, άσμα, ωδή, αλλά και μπαλάντα στη λογοτεχνία. Για τις αποχρώσεις μεταξύ Canción και Canto, βλέπε από Κατιούσα στο ποίημα του Νερούδα Un Canto Para Bolívar – Ύμνος στον Μπολιβάρ.

*

Τσανγκό: Αρρενωπός θεός της φωτιάς και του πολέμου και λάτρης του χορού.

Οτσούν: Θεά των ποταμών, της καλοσύνης, της θηλυκότητας και της αγάπης, που απεικονίζεται πάντα με τη μορφή μαύρης γυναίκας ντυμένης στα κίτρινα και κατοικεί στα δάση. Σημαντική θεότητα, ταυτσμένη με τη μαύρη Παναγία του Κόμπρε. 

Παναγία του Κόμπρε: Σύμφωνα με την παράδοση, το 1606 τρεις σκλάβοι που εργάζονταν στα ορυχεία του χαλκού (cobre), στο χωριό Ελ Κόμπρε, όταν έπεσαν σε καταιγίδα με τη βάρκα τους στον Κόλπο του Νίπε, στη βόρεια ακτή της Κούβας, σώθηκαν χάρη στο άγαλμα μιας μαύρης Παναγίας που κρατούσε στα χέρια της το θείο Βρέφος και έπλεε στα κύματα.

Στην πραγματικότητα, το άγαλμα έφτασε μάλλον στο νησί με πλοίο από την Ιγέσκας, πόλη της Καστίλης, με επιθυμία του κυβερνήτη Σάντσες δε Μόγια, ο οποίος ήθελε μια ισπανική Παναγία για το Ελ Κόμπρε, το χωριό του.

Το 1611 η  Παναγία του Κόμπρε, Παναγία της Καριδάδ (caridad = φιλανθρωπία, ελεημοσύνη, αγαθοεργία, ευσπλαχνία, ευμένεια, καλοσύνη: Παναγία η Ελεούσα, να πούμε) απόχτησε το ιερό της κι έγινε αμέσως αντικείμενο λατρείας των ντόπιων, αφού τη θεώρησαν θαυματουργή. Η αφοσίωση στην Παναγία είναι μεγάλη, ακόμα και από μη καθολικούς.

Σήμερα, που η λατρεία της σαντερία έχει εξαπλωθεί στην Κούβα, η ιερή εικόνα της Παναγίας του Κόμπρε και η εικόνα της όμορφης αφρικανικής θεότητας αναφέρονται συχνά μαζί στις προσευχές και τις συζητήσεις και τοποθετούνται δίπλα δίπλα στα ιερά.

Στο παρεκκλήσι Los Milagros (Τα Θαύματα) εκτίθενται χιλιάδες τάματα πρτοσκυνητών. Ανάμεσά στα διάφορα αφιερώματα βρίσκεται τάμα της μητέρας του Φιντέλ, χώμα που έφεραν μαζί τους οι μαχητές της Αγκόλα, καθώς και πολά τάματα των μπαρμπούδος (σήματα των στολών τους, διακριτικά βαθμού κ.α.)

Εδώ έκοψαν και εναπόθεσαν τις γενειάδες τους πολοί αντάρτες της Σιέρα Μαέστρα. Εδώ  εναπόθεσε και ο Χέμινγουεϊ το μετάλλιο του Βραβείου Νόμπελ  το 1954, αφού όπως είπε ανήκε στον λαό της Κούβας.

Ο Τσανγκό και η Οτσούν, είναι οι δυο από τις τέσσερεις  μεγάλες θεότητες (Ομπαταλά και Γιεμαγιά οι άλλες δύο) της κουβανικής θρησκείας (Σαντερία) που συγκροτούν τους Ορίσας (μεσολαβητές) ανάμεσα στους πιστούς και στον τρισυπόστατο –όπως και στη χριστιανική θρησκεία– κύριο θεό τους, τον Ολόφι: Ανώτατος Δημιουργός, Κυβερνήτης των ουρανών και Αγωγός (Olofi) μεταξύ Ουρανού (Orún) και Γης (Ayé).

*

σαφράνι (azafrán): Το φυτό κρόκος, γνωστός και με τις ονομασίες ζαφορά και σαφράν· αλλά και το βαθυκίτρινο χρώμα, όπως αυτό της σχετικής ποικιλίας.

*

απ’ το Βορρά ως το Νότο (ισπ. del Austro al Septentrión):

Austro (λατινικά, Auster). Στη ρωμαϊκή μυθολογία ο θεός των νότιων ανέμων, ή ακριβέστερα, του μεσημεριού. Καυτός και ξηρός νοτιοδυτικός άνεμος (ο Σιρόκος), συνδέεται με το τέλος του καλοκαιριού, φέρνει καταιγίδες και καταστρέφει τις καλλιέργειες. Στην ελληνική μυθολογία ταυτίζεται με το Νότο.

Septentrión. Ο Βορράς. Από τα λατινικά, septem (επτά)+trio(βόδι) = Septenrium = Επτά Βόδια. Κατά τη μυθολογία τα επτά βόδια –επτά αστέρια– της Μεγάλης Άρκτου, που τραβάνε την ουράνια σφαίρα γύρω από τον Πολικό Αστέρα. Η λέξη δεν έχει αλλάξει στην πάροδο των αιώνων και αναφέρεται ως συνώνυμο του Βορρά. Από το ίδιο θέμα (septem) και ο Σεπτέμβριος, ο 7ος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου.

*

Στην Ιαπωνία στραμμένη: Στο ισπανικό κείμενο, Mar del Japón –Ιαπωνική Θάλασσα ή Θάλασσα της Ιαπωνίας. Το τμήμα του δυτικού Ειρηνικού ωκεανού μεταξύ της ηπειρωτικής Ασίας, του ιαπωνικού αρχιπελάγους και της Σαχαλίνης. Συνορεύει με την Ιαπωνία, τη Βόρεια Κορέα, τη Ρωσία και τη Νότια Κορέα. Η θάλασσα της ιμπεριαλιστικής Ιαπωνίας και το αίμα των λαών που αντιστέκονται στον φασισμό-ναζισμό.

*

σον (son): σημαίνει έτσι κι αλλιώς ρυθμός· σμίξιμο αφρικανικού ρυθμού και ισπανικής μελωδίας· χαρακτηριστικό, ιδιαίτερο μουσικό ύφος των τραγουδιών και των χορών της Κούβας, διαδεδομένο σε ολόκληρη την Καραϊβική.

*

El Pichincha: Βουνό (4.794 μέτρα) της οροσειράς των Άνδεων με το ομώνυμο ηφαίστειο, στους πρόποδες του οποίου, στα 2.850 μέτρα, βρίσκεται το Κίτο, πρωτεύουσα του Εκουαδόρ, (Ισημερινός). Αναφορά στην παγκόσμια αντιχιτλερική συμμαχία που συμπεριλαμβάνει και τις χώρες της Λατινικής Αμερικής.

*

Η Αμερική συνάζει: Η κατά Χοσέ Μαρτί Nuestra América (Δική μας Αμερική), από το Ρίο Γκράντε (βόρεια σύνορα του Μεξικού) μέχρι την Παταγονία.

*

Καϊμάν: Της οικογένειας των αλιγατοριδών, συγγενικό με τον κροκόδιλο.

*

Τουκάν: Ενδημικό πουλί των χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, με ράμφος εξαιρετικά ελαφρύ και ανθεκτικό που ξεπερνά το 1/3 του σώματός του.

Μπ. Ζ., 5.ΧΙΙ.2017

*

Νικολάς Γκιγιέν

Αηδόνια και Μπαζούκας, Β΄ Έκδοση Αναθεωρημένη, Δίαυλος, Ιούλ. 2018

Αηδόνια και Μπαζούκας

Περισσότερα

Γκιγιέν και Όλα τα Πρόσωπα της Μποτίλιας

*

Nicolás Guillén
Una Canción A Stalin

Stalin, Capitán,
a quien Changó proteja y a quien resguarde Ochún.
A tu lado, cantando, los hombres libres van:
el chino, que respira con pulmón de volcán,
el negro, de ojos blancos y barbas de betún,
el blanco, de ojos verdes y barbas de azafrán.
Stalin, Capitán.

Tiembla Europa en su mapa de piedra y de cartón.
Mil siglos se desploman rodando sin contén.
Cañón
del Austro al Septentrión.
Cabezas y cabezas cortadas a cercén.
El mar arde lo mismo que un charco de alquitrán.
Bocas que ayer cantaban a la Verdad y el Bien
Hoy bajo cuatro metros de amargo sueño están…
Stalin, Capitán.

Pero el futuro afinca, levanta su ilusión
allá en tu roja tierra donde es feliz el pan,
y altos pechos armados de una misma canción
las plumas de los buitres detienen, detendrán,
allá en tu helado cielo de llama y explosión,
Stalin, Capitán.

El jarro de magnolias, el floreal corazón
de Buda, despereza su extático ademán;
gravita un continente sobre el Mar del Japón:
rudo bloque de sangre de Siberia a Ceylán
y de Esmirna a Cantón…
Stalin, Capitán.

Tambores africanos con resonante son
sobre selva y desierto su vivo alerta dan,
más fiero que el metal con que ruge el león;
y alzando hasta el Pichincha la tormentosa sien
América convoca su puma y su caimán,
pero además engrasa su motor y su tren.
Odio por dondequiera verá el ciego alemán
la paloma, el avión,
el pico del tucán,
el zoológico río de vasta indignación,
las flechas venenosas que en pleno blanco dan,
y aun el viento, impulsando sus ruedas de ciclón…

Stalin, Capitán,
a quien Changó proteja y a quien resguarde Ochún…
A tu lado, cantando, los hombres libres van:
el chino, que respira con pulmón de volcán,
el negro, de ojos blancos y barbas de betún,
el blanco, de ojos verdes y barbas de azafrán…
¡Stalin, Capitán,
los pueblos que despierten junto a ti marcharán!

*

Άλλες μεταφράσεις του Μπ. Ζ.

Κατιούσα και Μποτίλια Στον Άνεμο