Κώστας Παρορίτης – Αμφισβήτησε «…τας πατροπαραδότους ελληνικάς συνθήκας», διώχτηκε για τις σοσιαλιστικές ιδέες του

Στις 10 του Νοέμβρη 1931 έφυγε από τη ζωή ο αγωνιστής λογοτέχνης Κώστας Παρορίτης, που συγκαταλέγεται στους προδρόμους της προοδευτικής μας λογοτεχνίας. Οργανωμένος στο ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ), διώχτηκε για τις σοσιαλιστικές ιδέες του, που διατύπωσε και στα έργα του. Είχε γεννηθεί την 1η του Ιούνη 1878.

Ο Τάκης Αδάμος στον πρόλογό του στο μυθιστόρημα του Κ. Παρορίτη «Οι δυο δρόμοι» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986), μας δίνει ένα κατατοπιστικό βιογραφικό-εργογραφικό σημείωμα, για έναν λογοτέχνη όχι πολύ γνωστό στις μέρες μας μα σημαντικό, με έργο που αξίζει να διαβαστεί απ’ τους νεώτερους.

***

Στις αρχές του αιώνα μας εμφανίζονται και στη χώρα μας λογοτεχνικά έργα – ποιήματα και πεζογραφήματα – όπου βρίσκουν απήχηση οι σοσιαλιστικές ιδέες, η ζωή κι ο σκληρός μόχθος των εργαζομένων, οι πρώτοι οργανωμένοι αγώνες τους ενάντια στην εκμετάλλευση, ο πόθος τους να λυτρωθούν από τα κάθε λογής δεσμά τους. Είναι τα έργα μιας πλειάδας πρόδρομων της προοδευτικής μας λογοτεχνίας, όπως ο Κ. Χατζόπουλος, ο Δ. Βουτυράς, ο Γρ. Ξενόπουλος, ο Ρήγας Γκόλφης, ο Δ. Ταγκόπουλος, ο Κ. Θεοτόκης, ο Κ. Παρορίτης κι άλλοι.

Ο Κώστας Παρορίτης – λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Λεωνίδα Σουρέα γεννήθηκε το 1878 στο χωριό Παρόρι της Λακωνίας. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και διορίστηκε Σχολάρχης. Τα Σχολαρχεία ήταν βαθμίδα τρίχρονης εκπαίδευσης ανάμεσα στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο.

Με τη λογοτεχνία ασχολήθηκε από τα φοιτητικά του χρόνια κι είναι ο πρώτος Έλληνας λογοτέχνης που διώχτηκε από το επίσημο κράτος για τις ιδέες που διατύπωσε στα έργα του.

Το 1906 κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο του με μικρά ηθογραφικά διηγήματα και τίτλο «Από τη ζωή του δειλινού» που ξεχώρισαν για τη ζωντάνια τους και τη συμπάθεια στους απλούς ανθρώπους του λαού. Στο δεύτερο βιβλίο του όμως (1907), πάλι με διηγήματα και με τίτλο «Νεκροί της ζωής», διατυπώνει ξεκάθαρα τις σοσιαλιστικές ιδέες του. Και γι’ αυτό ακριβώς η αντίδραση της εποχής ξεσηκώνει θόρυβο και ζητάει την απόλυσή του από τη θέση του Σχολάρχη. Συνέρχεται το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο του Υπουργείου Παιδείας, αλλά χάρη στις προσπάθειες δυο συμβούλων – του «πατέρα» της Ελληνικής Λαογραφίας Νικόλαου Πολίτη και του ιστορικού και ποιητή Σπύρου Λάμπρου – ο Παρορίτης τιμωρήθηκε μόνο με ένα μήνα προσωρινή παύση.

Χαρακτηριστικό για την εντύπωση που προκάλεσαν τα διηγήματα αυτά του Παρορίτη είναι το σκεπτικό της απόφασης του Εκπαιδευτικού Συμβούλιου για την τιμωρία του:

«[Ε]ξέδωσε τόμον διηγημάτων, εν οις παρουσιάζει πρόσωπα εκ της κατωτέρας κοινωνικής ιεραρχίας προερχόμενα, ως αδικούμενα[…] Εάν εις την εύπλαστον ελληνικήν κοινωνίαν παρουσιάσωμεν τοιούτου είδους ήρωας, είναι λίαν επικίνδυνον, διότι δημιουργώμεν αυταπάτας και θίγωμεν τας πατροπαραδότους ελληνικάς συνθήκας[…]

Η ελληνική κοινωνία ενδέχεται να παρασυρθή εις αγώνας οίτινες θα καταλήξωσιν εις συμφοράς. Τα εκ της Ευρώπης διδάγματα πρέπει να μας εμβάλωσιν εις σκέψεις. Οι εκπαιδευτικοί λειτουργοί οφείλωσι να διδάσκωσι πάντοτε τας χριστιανικάς ηθικάς αρχάς και να πρωτοστατήσωσιν εις την καταπολέμησιν των νέων ιδεών, αι οποίαι συνταράσσωσιν τας κοινωνίας της Δύσεως και προ ολίγου εβύθισαν εις το χάος την μεγάλην αυτοκρατορίαν της Ρωσσίας.» [Εννοεί την Επανάσταση του 1905 – Τ.Α.]

Ο Παρορίτης όμως δεν τρόμαξε από το διωγμό. Όχι μόνο συνέχισε τη λογοτεχνική δημιουργία του, προβάλλοντας τα κοινωνικά προβλήματα από σοσιαλιστική σκοπιά, αλλά και πήρε μέρος στην οργάνωση σοσιαλιστικής κίνησης. Βρίσκεται σε επαφή με τον Κώστα Χατζόπουλο – πρωτεργάτη του σοσιαλισμού στη χώρα μας – που ζούσε την εποχή αυτή στο Μόναχο της Γερμανίας, για συντονισμό της δράσης τους. Αποκαλυπτικό το γράμμα του Χατζόπουλου (14/6/1909), όπου του υπογράμμιζε την ανάγκη της ενότητας όλων των πρωτοπόρων σοσιαλιστικών δυνάμεων:

«Θαρώ ανάγκη να δεθούν στενότερα αναμεταξύ τους όσοι από μας έχουν κοινά λογοτεχνικά και κοινωνικά ιδανικά. Ο αγώνας για την πρόοδο αυτού κάτω είναι δύσκολος και θα χρειάζονται δυνάμεις ενωμένες.»

Όταν ο Χατζόπουλος ιδρύει το Δεκέμβρη του 1909 στο Μόναχο τη «Σοσιαλιστική Δημοτικιστική Ένωση», ο Παρορίτης γίνεται δραστήριο μέλος της και κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να μεταφερθεί ολοκληρωτικά στην Ελλάδα η δράση της, ώστε να επιδράσει περισσότερο στην ανάπτυξη σοσιαλιστικής κίνησης στον τόπο μας. Αρθρογραφεί συστηματικά στο προοδευτικό περιοδικό Νουμάς του Δ. Ταγκόπουλου και συνεχίζει τη λογοτεχνική δημιουργία του.

Ο Παρορίτης υπηρετεί αυτό το διάστημα Σχολάρχης στην Ύδρα. Παρακολουθεί από κοντά τη σκληρή ζωή των σφουγγαράδων της και την άγρια εκμετάλλευσή τους από τους πλοιοκτήτες, που την περιγράφει με πολλή ζωντάνια στη νουβέλα του «Στο άλμπουρο» (1910). Ακολουθεί το πρώτο μυθιστόρημά του «Το μεγάλο παιδί» (1916) που διαβάστηκε πολύ και ξανατυπώθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Η συλλογή διηγημάτων «Ο Πατέρας» (1921) και ιδιαίτερα το δεύτερο μυθιστόρημά του Ο κόκκινος τράγος (1924) προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις των κυρίαρχων κύκλων και των εκπροσώπων τους.

Ο Παρορίτης αγωνίζεται αποφασιστικά για τις σοσιαλιστικές ιδέες του.  Έχει ενταχθεί στις γραμμές του ΚΚΕ, ακόμα από την ίδρυσή του, και συνεργάζεται με δημοσιεύματά του με το Ριζοσπάστη. Έχει βιώσει ολόκληρη την ως τότε ιστορία του σοσιαλιστικού κινήματος στη χώρα μας και την απεικονίζει στο τρίτο του μυθιστόρημα «Οι δυο δρόμοι» (1927).

H αστική κριτική κράτησε γενικά συνωμοσία σιωπής απέναντι στο έργο και την προσφορά του Παρορίτη στα ελληνικά γράμματα. Μια συνωμοσία που τη συνεχίζει και σήμερα, αν κι ο συγγραφέας του Κόκκινου τράγου έχει πεθάνει εδώ και 56 χρόνια (Δεκέμβρης, 1931). Ο Κ.Θ. Δημαράς, λογουχάρη, στη δίτομη και πολυσέλιδη Ιστορία του για την Ελληνική Λογοτεχνία, αφιερώνει στον Παρορίτη και το έργο του μόνο δυο γραμμές! Έτσι, πολύ σωστά, ο Γιάννης Κορδάτος παρατηρεί:

«Τα πεζογραφήματα του Παρορίτη, αν και έχουν ατέλειες, αποτελούν αξιόλογη αισθητική προσφορά στα νεοελληνικά Γράμματα[…] Η σημερινή γενεά αγνοεί το έργο και τη συμβολή του στον τομέα της προοδευτικής λογοτεχνίας. Όταν θα ‘ρθει το πλήρωμα του χρόνου, ο Κώστας Παρορίτης θα πάρει τη θέση που του αξίζει. Θα αξιολογηθεί το έργο του αυστηρά, αλλά και δίκαια και θα τοποθετηθεί ανάμεσα στην πρωτοπόρα διανόηση. Έδοσε ό,τι μπορούσε. Θα κριθεί όχι με σημερινά ή με αυριανά κριτήρια, αλλά με τα κριτήρια της εποχής του.» (Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα, 1961).

Η επανέκδοση του μυθιστορήματος του «Οι δυο δρόμοι» αποτελεί ένα βήμα σ’ αυτή την κατεύθυνση. Ας ελπίσουμε πως το «πλήρωμα του χρόνου» για την αποκατάσταση του Κ. Παρορίτη στη «θέση που του αξίζει» δεν θ’ αργήσει.