Η Λιλή Ζωγράφου για τον Κ. Καρυωτάκη: «Καθόλου ρομαντικός, όπως βόλεψε να τον χαρακτηρίσουν…»

Στις 30 του Οκτώβρη 1896 γεννήθηκε ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης. Η Λιλή ζωγράφου στο βιβλίο της «Κώστας Καρυωτάκης – Μαρία Πολυδούρη και η αρχή της αμφισβήτησης» (εκδ. Γαβριηλίδης -4^η-, Αθήνα 1990) αναφέρεται στη ζωή του ποιητή από τη γέννησή του μέχρι την αυτοκτονία του, στις 21 του Ιούλη 1928 και στις συνθήκες που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του. Μεταφέρουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

(…)  Ο Καρυωτάκης, ιδιαίτερα, είναι ποιητής των έφηβων. Το κλίμα της ποίησής του, η απαισιοδοξία και ο βαθύτατος σαρκασμός του, βρίσκουν μεγάλη ανταπόκριση στη γεμάτη σύγχυση διάθεση του νέου, που αρχίζει ν’ ανακαλύπτει τον κόσμο. Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη εξάλλου εξάπτει επικίνδυνα την ευαισθητοποιημένη φαντασία των νέων. Ίσως και μόνο γι’ αυτό αξίζει να πλησιάσουμε όσο γίνεται πιο κοντά στον τρόπο που ’ζησε και πέθανε ο ποιητής.

Γεννήθηκε στην Τρίπολη, στα 1896, από όμορφους γονιούς. Είχε ακόμη έναν αδελφό και μια αδελφή. Ο ίδιος ήταν κοντός, αδύνατος, ένα λυμφατικό αγοράκι που δε θύμιζε σε τίποτα τα γεροδεμένα κι όμορφα αδέλφια του, δίνοντας την εντύπωση ενός μάλλον κουτούτσικου παιδιού. Το ντροπαλό και λιγομίλητο αγόρι γίνεται ο δειλός και χωρίς σιγουριά άντρας. Ποιος από τους γονιούς ήταν ο αυταρχικός; Δεν το ξέρουμε. Όμως για ένα είμαστε βέβαιοι: «Αναθρεμμένος αυστηρά», λένε, καμαρώνοντας, το άμεσο περιβάλλον του κι ο στενότερος φίλος του.

(…)Αυτό το πιστοποιητικό της «αυστηρότητας», που θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε σ’ έναν Ι.Χ. οικογενειακό φασισμό είχε σα λαμπρό αποτέλεσμα αναρίθμητα «νόμιμα» εγκλήματα, μια και ο πατέρας εμφανίζεται, τουλάχιστον ως το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, σαν ιδιοκτήτης των παιδιών του. Και φυσικά τα πιο ευαίσθητα ήταν και τα μεγαλύτερα θύματα.

(…) Στην περίπτωση τού Καρυωτάκη, το πιστοποιητικό της αυστηρότητας θ’ αδρανοποιήσει για πάντα την ισχνή ικανότητα αντίστασης και άμυνας του ευαίσθητου αγοριού, απέναντι στον εαυτό του, στους ανθρώπους και στη ζωή γενικότερα και θα του διευκολύνει το θάνατο.

Χρόνια τώρα, ένα σωρό σοφοί εγκέφαλοι προσπαθούν να εξηγήσουν ένα ακατανόητο – ίσως κι ασυγχώρητο – για την κρίση τους φαινόμενο. Πώς κέρδισε ο Καρυωτάκης την αθανασία, ερήμην του κατεστημένου και χωρίς τις εντολές του. Γιατί άλλοι δεν εγκρίνουν την ποίησή του κι άλλοι τον απορρίπτουν γενικά, σαν ποιητή. Κι όμως η νεολαία επιμένει, τώρα και πενήντα χρόνια, να σκύβει απάνω στα ποιήματά του συγκινημένη.

(…) Το πόσο ωραίο ήταν να μεγαλώνεις στο τέλος του προηγούμενου αιώνα και στο πρώτο μισό του αιώνα μας, μπορούμε να το ομολογήσουμε ακόμη και  μεις, οι έφηβοι του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Δεν είναι τυχαίο που ο Κάφκα ασχολήθηκε πολύ τα τελευταία χρόνια της ζωής του με την αγωγή του παιδιού. Ούτε κι ότι έγραψε πολύ σημαντικά δοκίμια παιδαγωγικής πού χρησιμοποιήθηκαν στα πρώτα, διαμορφωμένα τότε, κιμπούτς του μόλις «ιδρυόμενου» Ισραήλ. Τον Καρυωτάκη δεν «τον» παίζουν οι συνομήλικοί του στα παιχνίδια τους (όπως τον Σάρτρ και τον Κάφκα). Τον φωνάζουν «γέρο» και τον αποφεύγουν συστηματικά.

(…) Όσο είναι μικρός, λοιπόν, ο Καρυωτάκης, τα παιδιά τον αποφεύγουν. Δε θα τρέξει, δε θα ξεφωνίσει, δε θα ξεκαρδιστεί. Περήφανος και τρομοκρατημένος, ίσως, θα καταλαγιάσει φυλακίζοντας μέσα του ένα σμάρι πουλιά πού λαχταρούν να ορμήσουν στο πανηγύρι του σούρουπου. Ο λιγοστός αυθορμητισμός, που πιθανόν να του άφησε η «αυστηρή ανατροφή», θα ξεψυχήσει στην αμείλιχτη κι άκαρδη αδιαφορία των συνομηλίκων του.

(…) Πέρα όμως από τα προσωπικά και φιλολογικά μας βιώματα, αξίζει να δούμε κι από μια άλλη σκοπιά την περίοδο 1920-30, πουy είναι και ή τελευταία δεκαετία της ζωής τοy Κάφκα και τοy Καρυωτάκη. Πρόκειται για μια δεκαετία πουy σημαδεύει την ανθρώπινη ιστορία. Στα 1929 επιστήμονες κύρους, σαν τοyς Πωλ Φέντερν, Έντουαρντ Χίτσμαν, Χάντς Χάρτμαν, Βίλχεμ Ράιχ καί Φρόυντ (που δεν έχει οριστικά αποσχιστεί από το κίνημα) φτάνουν σε αποφασιστικά συμπεράσματα για την ανάγκη θεμελιωδών αλλαγών στην ανατροφή του παιδιού και ζητούν διέξοδο από τη μοραλιστική απολυταρχία, που έχει σαν αποτέλεσμα τις ομαδικές κοινωνικές νευρώσεις. Ο Μαξ Χόνταν, στο βιβλίο του «Η ιστορία της σύγχρονης ηθικής» χαρακτηρίζει τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση που επικρατούσε στην Ευρώπη τη δεκαετία τού 1920:

α) Αυστηρός περιορισμός στις αναπαραγωγικές και γονεϊκές τάσεις του σεξ (Σε εγκύκλιο προγράμματος του Συμβουλίου της Κομητείας του Λονδίνου το 1935 συνιστούσαν να μη συμπεριλαβαίνονται τα θηλαστικά στα μαθήματα των ανωτέρων σχολών).

β) Συστηματική τρομοκράτηση γύρω από τα αφροδίσια νοσήματα ειδικά, και τους κινδύνους του σεξ, γενικά.

γ) Καλλιέργεια αμηχανίας και ενοχής στα παιδιά για ό,τι αφορούσε το σεξ. Την ίδια εποχή, σ’ ένα άρθρο με τίτλο «Η ανάλυση της φοβίας σ’ ένα πεντάχρονο αγόρι» ο Φρόυντ τονίζει ότι «μέχρι σήμερα κανείς δε ρώτησε με ποια μέσα και με ποιο βαρύ τίμημα είχε κατακτηθεί η καταπίεση των ενοχλητικών ενστίκτων». Παράλληλα, ο Ράιχ βεβαίωνε με πεποίθηση πως «αυτές οι νευρώσεις μπορούσαν ν’ αποφευχθούν, αρκεί να δίνονταν διαφορετικές μορφές στην ανατροφή, στην οικογενειακή ζωή και την κοινωνική οργάνωση.

Γιατί, ισχυρίζεται, η οικογένεια διαμορφώνει τον υποτακτικό στην εξουσία και φοβισμένο στή ζωή υποτελή και μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργεί διαρκώς τη δυνατότητα να εξουσιάζονται οι μάζες από μια χούφτα ισχυρών. Η οικογένεια, λέει ακόμη, αυτοαναπαράγεται με το να ακρωτηριάζει σεξουαλικά τούς ανθρώπους. Με τη διατήρηση της πατριαρχικής οικογένειας διατηρείται και η σεξουαλική ηθική με τις συνέπειές της…

Ο πατέρας είναι ο φορέας και ο αντιπρόσωπος της κρατικής εξουσίας στην οικογένεια…

Ο άντρας, εξ αιτίας της αντίφασης της θέσης του, είναι στο μηχανισμό παραγωγής υπηρέτης και στο μηχανισμό της οικογενειακής του λειτουργίας αφεντικό -τυπικά και κατά συνέπεια μια φύση επιλοχία: υποτάσσεται προς τα πάνω και εξουσιάζει προς τα κάτω, μεταβιβάζοντας και επιβάλλοντας τις απόψεις εξουσίας-κοινωνίας. Την υποτελή του θέση απέναντι στην εξουσία την αναπαράγει στα παιδιά του και ιδιαίτερα στους γιούς. Και ο Μαρξ: Οι πιο δειλοί και οι πιο ανίκανοι για αντίσταση άνθρωποι, γίνονται άτεγκτοι, μόλις μπορέσουν να επιβάλουν την απόλυτη γονεϊκή εξουσία. Η κατάχρησή της είναι σαν ωμό αντικατάστατο για την τόση υποτέλεια και εξάρτησή της στην αστική κοινωνία.

Όλα αυτά εμείς, αν δεν κάνω λάθος, τα θεωρούμε ίσως και σήμερα ακόμη «αυστηρή ανατροφή».

Οι επιστήμονες όμως διαπίστωσαν πώς αυτή ή «αυστηρή ανατροφή» είχε σαν συνέπεια τις νευρώσεις και την ψυχική αθλιότητα που ο Ράιχ βάφτισε χαρακτηριστικά «πανούκλα».

Οι προικισμένοι άνθρωποι δεν βολεύονται εύκολα με την πανούκλα που κουβαλούν μέσα τους. Η σύγκρουσή τους με την ψυχική τους αθλιότητα και το περιβάλλον τους προδίδεται άλλοτε με χτυπητές πράξεις κι άλλοτε με ιδιοφυή έργα. Το διήγημα του Κάφκα, «η Κρίση», που θεωρούσε ο ίδιος το αριστούργημά του, όπως και είναι, καθρεφτίζει με εφιαλτικό τρόπο τη διάγνωση της πανούκλας του, που αναφέραμε παραπάνω.

(…)Ο Καρυωτάκης ανακαλύπτει από πολύ νωρίς τη μηδαμινοποίησή του. Καθόλου ρομαντικός, όπως βόλεψε να τον χαρακτηρίσουν, και περισσότερο προφητικός βλέπει καθαρά πως τον φόρτωσαν άχρηστο υλικό και πως οι προκατασκευασμένες «αξίες», ηρωισμός, παρθενικοί έρωτες, καταχτητικοί πόλεμοι, πολεμική δόξα ως κι ο Θεός, δεν αποτελεί πια καμιά εγγύηση για το νέο άνθρωπο.