“Μην καρτεράτε να λυγίσουμε… Μήτε για μια στιγμή…” – 60 χρόνια από τον θάνατο του Φώτη Αγγουλέ

Ο Φώτης Αγγουλές είναι λαϊκός ποιητής, που γεννήθηκε στα 1911 στους μαχαλάδες της Κρήνης (Τσεσμέ) της Χερσονήσου της Ερυθραίας, εκεί που ανθούσε η ρίμα, ως μέσο κοινωνικής επικοινωνίας των καθημερινών ανθρώπων.

Είναι το προσφυγόπουλο, που βρέθηκε μαζί με την οικογένειά του στα χρόνια του Α’ και Β’ διωγμού των Ελλήνων και άλλων μειονοτήτων απ’ τα μικρασιατικά παράλια στα 1914 – 1918 στη Χίο.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το τέλος του Ελληνοτουρκικού Πολέμου το 1919 – 1922, ως απόρροια της μοιρασιάς των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι χιλιάδες Ελληνες – μαζικά – περνούν στην προσφυγιά και ανάμεσά τους η οικογένεια του Σιδερή Χονδρουδάκη – Αγγουλέ.

Είναι το προσφυγάκι, που από το πρώτο διάστημα γνώρισε τις συνέπειες του ξεριζωμού όπως την πείνα, τη φτώχεια, την εκμετάλλευση και τη ζωή στα λασπόνερα των παραπηγμάτων και των παραγκομαχαλάδων, μαζί με τους υπόλοιπους πρόσφυγες, καθώς και τις επιπτώσεις της περιόδου του Μεσοπολέμου, με την οικονομική καπιταλιστική κρίση του 1929 – ’32.

Είναι το παλικαρόπουλο, που μπήκε στη βιοπάλη μαζί με τον ψαρά πατέρα του Σιδερή Χονδρουδάκη, να πουλάνε την ψαριά, μέσα στα πανέρια, στις προσφυγογειτονιές της Χίου.

Είναι ο νέος προλετάριος, που μπαίνει στην παραγωγή στο τυπογραφείο της εφημερίδας «Ελευθερία», ως μαθητευόμενος τυπογράφος.

Είναι ο νέος διανοητής, που εντρυφά στα βιβλιοστάσια της Βιβλιοθήκης Κοραή και συναντιέται με άλλους νέους του νησιού και μελετά ποίηση, σε λογοτεχνικές βραδιές.

Είναι ο μαχητής της δημοσιογραφίας, που με σκωπτικό τρόπο συγκρούεται με το κατεστημένο της Χίου. Οι εφημερίδες που εκδίδει αποτελούν «μνημεία» ελευθερίας της σκέψης και έκφρασης, αλλά και λαογραφίας και πολιτισμού.

Οι εφημερίδες που εξέδωσε ήταν:

– «ΚΑΜΠΑΝΑ ΧΙΟΥ» (1929)

– «Η ΜΙΧΑΛΟΥ» (1932 – ’33)

– «Η ΑΛΗΘΕΙΑ» (1936)

– «Η ΧΑΡΑΥΓΗ» (1940)

Το χρονογράφημά του ΦΑΣΙΣΜΟΣ – ΠΟΛΕΜΟΣ, που παρουσιάζει τις σκέψεις του για την επίθεση των Ιταλών στην Αβησσυνία το 1936, τον στέλνει για δεύτερη φορά στη φυλακή, λόγω της καταγγελίας του Ιταλού πρόξενου, Καλομάτι, στη Χίο, για εξύβριση του Μουσολίνι.

Με την κήρυξη του πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας γράφει και εκδίδει:

– «Η Δέηση του Μουσσολίνι»

– «Ο Μουσολίνι και ο Καρνάβαλος»

– «Η Κατάρα της μάνας του σκοτωμένου»

Είναι ο νεαρός ποιητής, που η πένα του, είτε καταγράφει τη λαογραφία της προσφυγιάς, είτε ψάχνει την αγάπη, τη χαρά και τον έρωτα, είτε καταδικάζει την αδικία και την εκμετάλλευση, έναν και μοναδικό σκοπό έχει: Να εκφράσει τη ζωή του και των συνανθρώπων του.

Τα βιβλία του είναι:

– «Ο ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΟΥ», τραγούδια του Τσεσμέ και της Κάτω Παναγιάς (1932)

– «Αμαβάσια» (1934)

– «Κραυγές στον Ηλιο», Χίος (1938)

– «Μενεξέδες», ποιήματα, Χίος (1938)

– «Εντελβάις» (1944)

– «Πορεία μέσα στη νύχτα» (1958)

– «Φουτσιγιάμα» (1962)

Μετά την κατάληψη της Χίου απ’ τους Γερμανούς, στις 4 Μάη 1941…

Είναι ξανά πρόσφυγας στα απέναντι μικρασιατικά παράλια ευρισκόμενος στο Τσεσμέ και μετά από ένα κοπιαστικό ταξίδι Χάιφα – Παλαιστίνη φτάνει στην Αίγυπτο.

Εκεί, ζώντας και αντιλαμβανόμενος το δράμα του λαού, ως πρόσφυγας, γράφει:

ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελληνες ήρθαν πάλι…

Η θάλασσα τους ξέβρασε στις ανατολικές αχτές,

προχτές.

Βγήκαν πνιγμένοι στη στεριά και παραμορφωμένοι,

πρησμένοι σαν τουμπιά και μελανοί,

μα όσο κι αν τόκρυψε η νυχτιά το δράμα τους να μη φανεί,

το νόημα βγαίνει.

Τον ξέρομε τον ένοχο, είναι γνωστή η αιτία…

Στα φαγωμένα μάτια τους κοίταξε μέσα και θα δεις

μια χαλασμένη πολιτεία.

Μα μην τους θάψετε, γιατί θα χάσει σχήμα η Φρίκη…

(Γιώργος Σιδέρης, Φώτης Αγγουλές, Μελέτη, 5η έκδ. εκδόσεις «Μοχλός», Αθήνα 1992, σελ. 139)

Είναι ο νέος, που συνειδητά επέλεξε να ενταχθεί στον ελληνικό στρατό και να στηρίξει τις προσπάθειές του για το χτύπημα του φασίστα εισβολέα Ρόμελ, ως τυπογράφος στο τυπογραφείο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων.

Είναι ο αντιφασίστας νεολαίος, που εντάσσεται στην Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ), που αποτελούσε δυναμικό τμήμα της αντίστασης στη Μέση Ανατολή.

Και μέσα από τα ποιήματά του χτυπά ανελέητα τα δεινά του πολέμου στους λαούς της ανθρωπότητας.

Μανούλα,

τα μωρά θα πεθάνουν στις κούνιες τους.

Θα σκοτωθούνε οι έφηβοι άδικα.

Θα μαραθούνε τα λουλούδια στις γλάστρες,

κι εσύ, να μην περιμένεις

να πραγματοποιήσεις

κανένα σου όνειρο…

Αυτό… είναι Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ.

…και ανοίγει τη χαραμάδα της ελπίδας, για τη λευτεριά, που αχνόφεγγε… μέσα απ’ τα κατορθώματα του σοβιετικού λαού στο Στάλινγκραντ…

ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ

Πριν απ’ τη δόξα

ήρθεν ο ήλιος στις στέπες

και λιώσαν τα χιόνια

και ζεστάθηκαν οι καρδιές των ανθρώπων.

Υστερα

Πήρε ο χάρος τον Τσάρο

Κι ύστερα

Οι λαοί αποκτήσανε Στάλινγκραντ.

(Γιώργος Σιδέρης, Φώτης Αγγουλές, μελέτη, εκδ. «Μοχλός», Αθήνα 1992, 5η έκδ, σελ. 115)

Είναι ο αγωνιστής, που συμμετέχει στο αντιφασιστικό κίνημα του Απρίλη του 1944 και στην αντιφασιστική δράση του ενάντια στα σχέδια της κυβέρνησης Τσουδερού – βασιλιά και Αγγλων ιμπεριαλιστών, βρέθηκε με χιλιάδες αντιφασίστες αγωνιστές στη Μέση Ανατολή στα «Σύρματα» της Αφρικής.

Είναι ο αντιφασίστας αγωνιστής του Ντεκαμερέ και της Ασμάρα, που «σπούδασε» στο πανεπιστήμιο των «Συρμάτων».

ΠΡΩΤΕΣ ΦΛΟΓΕΣ

Σταματήσαν οι δέησες

Κι οι φωνές κι οι βλαστήμιες.

Κι ακουστήκανε χτύποι σε κάγκελα

σε λοστούς κι αλυσίδες.

Κι είναι σάμπως με σήματα

μορσικά να μηνάνε,

πως οι πρώτες οι φλόγες φουντώσανε

στις σκεπές των κατέργων.

(«ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ» α.φ. 173, 31-1-1946, σελ. 1)

Είναι το μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, απ’ τα 1943.

Είναι ο τυπογράφος του ΕΑΜικού και κομμουνιστικού Τύπου στη Χίο.

Είναι ο αντάρτης τυπογράφος, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, μαζί με τον δημοσιογράφο – φιλόλογο Μιχάλη Βατάκη, που αναλαμβάνει στη φουντάνα του Παντελάκη στο Βροντάδο της Χίου, να κρατήσει ζωντανή τη σπίθα της φωνής του μαχόμενου λαού.

Είναι ο υπόδικος αγωνιστής στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών τον Ιούλη – Αύγουστο του 1948.

Σ’ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΥΡΙΣΑΝ ΠΙΣΩ

Ας μην ήρθατε πίσω.

Ας μην φτάσατε πουθενά…

Ο δρόμος μας αρχινά

Από κει που ο δικός σας τελειώνει.

Πάνω στο κάτασπρο χιόνι,

Μια ματωμένη γραμμή το δρόμο μας δείχνει…

Ας ρίχνει

σκοτάδι η νύχτα τριγύρω,

ας ρίχνει

ακολουθούμε πιστά

τα ματωμένα σας ίχνη.

(«ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ» α.φ. 187, 24-2-1946, σελ. 1)

Είναι ο φυλακισμένος αγωνιστής, που από το 1948 μέχρι τις 23 Φλεβάρη 1957 δίνει δείγματα γραφής συνέπειας ιδεολογίας και στάσης ζωής, στις φυλακές της Ελλάδας.

ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ

Ενα μπουκέτο παπαρούνες, φτιαγμένες από σύρματα και φλος,

αναστατώσαν την ψυχή μου.

Ο λογισμός ξαστέρωσε ο θολός κι έπεσε φως μες στο κελί μου.

Ενα μπουκέτο πυρκαγιές, ένα μπουκέτο χείλη,

Ενα μπουκέτο ροδαμνιές σε τροπικό ένα δείλι.

Μα πούνε η αγάπη; Πνίγηκε στο μίσος και στο ψέμα

και στο κελί μου φτάνουνε σπαρακτικές κραυγές

κι οι παπαρούνες έγιναν ένα μπουκέτο από πληγές

και στάζουν αίμα…

(Γιώργος Σιδέρης, ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ, Μελέτη, 5η έκδοση, «Μοχλός», Αθήνα 1992, σελ. 161 – 162)

Είναι αυτός που αγάπησε τη ζωή πάρα πολύ…

Μην καρτεράτε

Μην καρτεράτε να λυγίσουμε

Μήτε για μια στιγμή

Μηδ’ όσο στην κακοκαιριά

λυγάει το κυπαρίσσι!

Εχουμε τη ζωή πολύ,

πάρα πολύ αγαπήσει.

Από το «Εντελβάις».

(ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ, α.φ. 155, Τρίτη 18 Δεκέμβρη 1945, σελ. 1)

Ο Φώτης Αγγουλές πέθανε πάνω στο πλοίο «Κολοκοτρώνης» τη νύχτα 26 – 27 Μάρτη 1964, στο δρομολόγιο Πειραιάς – Χίος.

Γιώργος Η. Αμπαζής
Δάσκαλος, μέλος του Γενικού Συμβουλίου της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ

Αφιέρωμα στον «συρματένιο» ποιητή
Μεγάλη εκδήλωση για τον Φώτη Αγγουλέ από την ΤΕ Χίου του ΚΚΕ και το Παράρτημα Χίου της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ

Μεγάλη εκδήλωση για τον Φώτη Αγγουλέ διοργανώνουν την Τρίτη 26 Μάρτη στις 18.30 στο Ομήρειο η Τομεακή Επιτροπή της ΚΟ Χίου του ΚΚΕ και το Παράρτημα Χίου της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ.

Μέσα από την εκδήλωση θα αναδειχθούν η ζωή και το έργο του Φ. Αγγουλέ στα «Σύρματα», στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που έστησαν οι Βρετανοί στις ερήμους της Μέσης Ανατολής για να κλείσουν σε αυτά χιλιάδες κομμουνιστές και αντιφασίστες αγωνιστές.

Η εκδήλωση θα αποτελείται από δύο μέρη.

Το 1ο μέρος περιλαμβάνει ομιλίες και αφήγηση ποιημάτων.

Συγκεκριμένα, θα μιλήσουν οι:

Βασίλης Μόσχος, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ και δρ Σύγχρονης Ιστορίας, με θέμα «Τα Σύρματα και η ταξική αναμέτρηση της εποχής».

Μάρκος Σκούφαλος, εκπαιδευτικός, στέλεχος του ΚΚΕ, με θέμα «Φώτης Αγγουλές, ο συρματένιος ποιητής».

Νίκος Χούλης, με θέμα: «Οπτασίες στην έρημο».

Ποιήματα θα απαγγείλουν η ηθοποιός Λίλα Καφαντάρη και η Νάγια Νομικού.

Στο 2ο μέρος θα παρουσιαστεί μουσικό πρόγραμμα, που θα περιλαμβάνει μελοποιημένα ποιήματα του Φώτη Αγγουλέ από τις συλλογές των Θωμά Μπακαλάκου, Πάνου Τζαβέλλα και Παντελή Θαλασσινού, καθώς και τραγούδια της προσφυγιάς.

Το μουσικό πρόγραμμα θα πλαισιωθεί από δύο ομάδες. Η πρώτη αποτελείται από τους Παντελή Θαλασσινό, Μαρκέλλο Πούπαλο, Σταμάτη Πούπαλο, Μανώλη Στάθη και Μαρία Πούπαλου. Η δεύτερη θα αποτελείται από τους Σιδερή Χαλλιορή, Γιάννη Τσατσαρώνη και Μάνο Μισιρλή.

Εκθεση θα λειτουργεί από 24 έως 31 Μάρτη στην είσοδο του Ομηρείου.

Θα είναι ανοιχτή σε ατομικές και σε οργανωμένες επισκέψεις με ανάλογη ιστορική ενημέρωση για τα εκθέματα. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης θα μεταφερθεί από το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ το παράνομο χειροκίνητο τυπογραφείο της φουντάνας που λειτουργούσαν ο Φ. Αγγουλές μαζί με τον Μιχάλη Βαττάκη μέχρι να συλληφθούν.

Σημείωση Κατιούσα: Οι φωτογραφίες με τον Φώτη Αγγουλέ είναι του φωτογράφου Στέλιου Κασιμάτη