Μπ. Μπρεχτ: 6 άγνωστες επιστολές σε Αϊνστάιν, Πικάσο, Γκόρκι, Άισλερ, Μπέχερ, Νέερ

Στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 εκδόθηκε για πρώτη φορά στη χώρα του, τη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία  (ή Ανατολική Γερμανία, όπως τη θυμούνται πολλοί), σε δυο τόμους, η αλληλογραφία του Μπέρτολτ Μπρεχτ.

Ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας που ήθελε τους ανθρώπους της τέχνης δίπλα και μέσα στο λαό κι από τη σχέση αυτή ν’ αναδύεται η δημιουργία και η τέχνη, γεννήθηκε στο Άουγκσμπουργκ στις 10 του Φλεβάρη  1898 και έφυγε από τη ζωή στις 14 του Αυγούστου 1956.

Οι έξι επιστολές του Μπρεχτ που παρουσιάζουμε σήμερα δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στα ελληνικά στο περιοδικό «Πολιτιστική» (1984). Τις μετέφρασε, έγραψε το εισαγωγικό σημείωμα και τις παρουσίασε ο συγγραφέας, θεατρολόγος και κριτικός Στέλιος Ράικος.

Οι επιστολές προς τους Αϊνστάιν, Πικάσο και Γκόρκι είναι οι μόνες που τους απηύθυνε ο Μπρεχτ. Προς τους Άισλερ και Μπέχερ είναι οι τελευταίες προς αυτούς, και η επιστολή προς τον Νέερ είναι μία απ’ αυτές που κοσμούν το εξώφυλλο της γερμανικής έκδοσης.

***

Ο Μπρεχτ, αυτός ο άνθρωπος του λόγου και της ποίησης. Της σκηνής και της ζωής. Του θεάτρου και του βιβλίου. Ο σκηνοθέτης και δραματουργός. Ο δημιουργός και ο θεωρητικός της Τέχνης. Σε όλα τα επίπεδα και λίγο – πολύ τα είδη της. Που καταπιάστηκε χρόνια και χρόνια (και σε τι χρόνια!), με τον πιο σοβαρό, επαναστατικό και επιτυχημένό τρόπο, με τη συγγραφή κι ως τη διασκευή κι επεξεργασία, τη σκηνοθεσία και «ενσκήνωση» (ίnszenίerung) τόσων θεατρικών παραγωγών. Ο άνθρωπος της δράσης και της πιο βαθιάς και συνάμα ψηλής νόησης. Ο σύντροφος, φίλος και συνεργάτης με τόσους συγγραφείς, συνθέτες, εικαστικούς, κινηματογραφιστές, σκηνοθέτες και ηθοποιούς. Ο ομότιμος και συνομιλητής με στοχαστές και φιλόσοφους, με επιστήμονες και πολιτικούς, με κριτικούς κι αισθητικούς. Κι έγραψε και σενάρια, λιμπρέτα, σύνθεσε μουσική, έπαιξε σε θέατρα και καμπαρέ.

Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956)

Τα γραφτά του, κάθε είδους, είναι μόνο αυτά μια βιβλιοθήκη ολάκερη. Άλλη μια τα όσα γράφτηκαν, γράφονται και, σίγουρα. θα γράφονται γι’ αυτόν. Και να ένα νέο βιβλίο του: Δύο τόμοι με την αλληλογραφία του, που πρώτη φορά δημοσιεύεται συγκεντρωτικά στη χώρα του. Στον πρόλογο του πρώτου τόμου διαβάζουμε: «… σαν κάθε πρώτη έκδοση επιστολών πρέπει και τούτη να θεωρείται προσωρινή…» με την έννοια, φυσικά, της ατελούς. Αυτή λοιπόν περιλαβαίνει ό,τι μπόρεσαν όσοι γι’ αυτό μόχθησαν, ως τα τώρα να βρούνε. Και με χρονολογική (αριθμημένα μάλιστα) σειρά. Σ’ αυτή την έκδοση συμπεριλήφθηκαν και τηλεγραφήματα, καρτ-ποστάλ, σχεδιάσματα (για γράμματα) ή και αποσπάσματα. Κι αν το μεγαλύτερο μέρος του όλου υλικού αφορά σε θέματα κυρίως εργασιών παρ’ όλα τούτα η αλληλογραφία μιας τέτιας προσωπικότητας, για μια ακόμα φορά είναι κάτι πολύτιμο. Φορές, ιδιαίτερα ενδιαφέρον και διαφωτιστικό. Στην έκδοση λοιπόν αυτή περιλαβαίνονται γράμματα που είναι το ένα τρίτο περίπου, των μέχρι τώρα γνωστών μας επιστολών του Μπρεχτ. Στο σύνολό τους ανέρχονται γύρω στις 2.400.

∞

Στον Άλμπερτ Αϊνστάιν (Τηλεγράφημα)

Θα μπορούσατε, σεις και άλλοι επιστήμονες, να κάνετε ακόμη κάτι για τους Έθελ και Γιούλιους Ρόζεμπεργκ stop επίσημα έγγραφα σας έστειλα stop εσείς είστε αθώος.

[Βερολίνο, αρχές Γενάρη 1953]

∞

Στον Πάμπλο Πικάσο

Βερολίνο, 13.11.1953

Αγαπητέ σύντροφε Πικάσο,
διευθύνω στο Ανατολικό Βερολίνο το Θέατρο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ» και σας παρακαλώ για τη συγκατάθεσή σας να μας επιτραπεί να χρησιμοποιήσουμε το θαυμάσιό σας σχέδιο για πλακάτ για το [ — ] σαν υλικό διαφήμισης, ιδιαίτερα στο Πανεπιστήμιο του Δυτικού Βερολίνου. Επιτρέψατέ μου επίσης να σας κάνω γνωστό πως το περιστέρι σας το χρησιμοποιούμε από την ίδρυση του θεάτρου σαν σήμα στην αυλαία. Με εγκάρδια σεβάσματα για την όλη ωραία και ωφέλιμη δουλειά σας,

με σοσιαλιστικούς χαιρετισμούς
Δικός σας

∞

Στον Χανς Άισλερ

Αγαπητέ Άισλερ,
φυσικά και μπαίνει τώρα το ερώτημα αν εσύ θα γράψεις τη μουσική για τη «Χειμωνιάτικη μάχη». Ο Μπέχερ φυσικά με χαρά θα το δεχόταν. Για το Ανσάμπλ αυτό θα ήταν μεγάλη δουλειά. Η μουσική θα μπορούσε να είναι τέλεια δίχως παραχωρήσεις. Θα μπορούσες να γράψεις μια μικρή εισαγωγή σύμφωνα με τα τελείως δικά σου γούστα. Όπως βλέπεις σου απαριθμώ τα πλεονεκτήματα σαν καλού μεσολαβητή. Από την άλλη δεν θέλω να σε τραβήξω σε μια δουλειά η οποία θα σε αποσπάσει από άλλες δουλειές. (Και για να είμαι τελείως αντικειμενικός: να γίνονται για σένα δύσκολες έστω και για λίγο οι συζητήσεις για το κείμενο μιας όπερας). Τούτο το ερώτημα γράφτηκε χωρίς να το ξέρει ο Μπέχερ. Γράψε μου τι σκέφτεσαι πάνω σ’ αυτό και θα το υποστηρίξω. Θα νιώσω πολύ την έλλειψη του σκακιού και της κουβέντας. Ελπίζω πως σύντομα ωστόσο θα ξανάρθεις.

Δικός σου
Μπ.

Οι πρόβες για τη «Χειμωνιάτικη μάχη» αρχίζουν αρχές Οκτώβρη.
Προβλέψαμε κάμποσα κενά, έτσι που — η συγκατάθεση του Μπέχερ για τα κενά προϋποτίθεται — να υπάρχει θέση για μουσική!

[Ιούλης Ι954]

∞

Στον Γιοχάνες Ρ. Μπέχερ

Αγαπητέ Μπέχερ,
συνηθίζεται, όταν έχουνε γενέθλια οι φίλοι μας και μερικοί σύντροφοι, κάτι να ευχόμαστε, κι έτσι στα δικά σου κάνω εγώ την ευχή να εξακολουθούνε να υπάρχουνε η υγεία σου και το επαναστατικό σου χιούμορ. Η εποχή του κολεκτιβισμού έγινε του λοιπού εποχή του μονολόγου. Κάνω ακόμα την ευχή για συνέχιση στον διάλογό μας.

Πολύ εγκάρδια
Ο μπρεχτ σου

Βερολίνο, 22 Μαΐου ’56

Υ.Γ.: Για τη βδομάδα που τρέχει σου εύχομαι καλό καιρό και φρέσκα λαχανικά.

∞

Στον Μάξιμ Γκόρκι

Νέα Υόρκη, 18.12.1935

Ακριβέ σύντροφε Γκόρκι,
η δραματουργική επεξεργασία του μυθιστορήματός σας «Η Μάνα», που έκανα τον χειμώνα του 1931-32 για το Βερολίνο, ανέβηκε στις 19 του Νοέμβρη στο θέατρο «Ένωση» στη Νέα Υόρκη (103 West 14th Street) και μάλιστα με μουσική του Χανς Άισλερ και σε μετάφραση του Πάουλ Πέτερς, ενός μέλους του θεάτρου «Ένωση». Το θέατρο «Ένωση» είναι το μοναδικό μόνιμο εργατικό θεάτρο της Νέας Υόρκης. Το έργο παιζόταν σε βραδινές καθημερινά, καθώς και σε μερικές απογευματινές και σχεδόν αποκλειστικά για εργατικές οργανώσεις. Όπως θα δείτε από τα πρωτότυπα των λογαριασμών που σας επισυνάπτω, οι εισπράξεις είχανε τα επόμενα σύνολα:

«Prevίews» (14.- 17.11) Doll. 1 782.52

19.-23.11                                                            2 506.02
23.-30.11                                                           3 717.38
1.12.-7.12                                                           3 148.47
7.12.-14.12                                                         3 791.85
15.12                                                                  1 084.85

Gesamtsumme:
Doll. Ι 6 031.09                                    Doll. 16 031.09

Από την τελική είσπραξη το θέατρο «Ένωση» κατέβαλε δικαιώματα για τους δημιουργούς 5% που στην προκειμένη περίπτωση ανέρχονται σε 801,56 δολάρια. Απ’ αυτά τα 5% παίρνουν: ο Αμερικανός μεταφραστής και ο Χανς Άισλερ από τρία δέκατα (3/10), συνολικά έξι δέκατα, έτσι που απομένει ένα υπόλοιπο από τέσσερα δέκατα (των 801,56 δ.) που απέμεινε για Σας και για μένα, αυτό σημαίνει πως το κοινό μας μερίδιο ανέρχεται σε 320,64 δολ. Πληροφορήστε με παρακαλώ, πόσα απ’ αυτά πρέπει να σας στείλω. Πάντως θα σας ήμουν πολύ ευγνώμων αν μπορούσατε να λάβετε υπόψη πως για να διευκολύνω την παραγωγή (το έργο είναι από το είδος του δύσκολο στο ανέβασμα) ταξίδεψα στη Νέα Υόρκη, όπου μου πληρώθηκαν τα μεταφορικά αλλά όχι και τα έξοδα παραμονής μου όσο κρατούσαν οι πρόβες. Και η προσφυγιά μου έχει αφαιρέσει το μέγιστο μέρος των εσόδων μου.

Όσο για την παράσταση ξεσήκωσε μια αρκετά μεγάλη συζήτηση για τη δραματική παρουσίαση, το πολιτικό θεάτρο κ.ά.π. Η αθάνατη φυσιογνωμία της Πελαγίας Βλάσοβα στάθηκε ωστόσο πάνω από κάθε συζήτηση και ακόμα και ο αστικός τύπος μίλησε για το μυθιστόρημα με τον μεγαλύτερο σεβασμό, σαν για ένα έργο κλασικό.

Με ειλικρινείς χαιρετισμούς
Δικός Σας
μπέρτολντ μπρεχτ

∞

Ο νεαρός Μπρεχτ, στα 1918,
στο φίλο Νέερ (απόσπασμα)

…την άποψή σου για την αρμονία αποδέχομαι τόσο πιο ακράδαντα, όσο όλο και λιγότερο πιστεύω σ’ αυτήν. Μου είναι στην ουσία ξένη. Αφαιρεί απ’ τη ζωή το παιχνιδιάρικο και το τραχύ, και μας κρατά γερά στο χέρι. Θα ’θελα να μπορούσα να πεθάνω, όταν εγώ θέλω — ακόμα και με τον κίνδυνο πως αυτό κάποτε θα πρέπει να γίνει κι όταν εγώ δεν θα θέλω. — Είμαι καλά και προσπαθώ με κάθε τρόπο να είμαι ευτυχισμένος. Αυτό δεν είναι τόσο απλό. Άλλωστε βρίσκομαι σε κάποιο ύψος. Γράφω μια κωμωδία: «Ο Μπάαλ καταβροχθίζει! Ο Μπάαλ χορεύει!! Ο Μπάαλ εξαϋλώνεται!!!» Τότε παρουσιάζεται εκεί ένας σφετεριστής, ένας τερατώδης ηδονιστής, ένας παχύσαρκος, που γεμίζει τον ουρανό με κηλίδες λίπους, ένας μαινόμενος παλικαράς με αθάνατο στομάχι!