«Ο μαθητής ούτος είναι κομμουνιστής…» – Ο Ζήσης Σκάρος πάλεψε, έζησε και έγραψε ως κομμουνιστής
Ως κομμουνιστής συγγραφέας δεν μας δανείζει τα μάτια του για να βλέπουμε, αλλά μέσα από το έργο του οξύνει τη δική μας επιθυμία και σκέψη να χρησιμοποιήσουμε τα δικά μας μάτια, να οξύνουμε εμείς τη δική μας ματιά και να αναλάβουμε δράση για ν’ αλλάξει ο κόσμος.
Φόρος τιμής στον κομμουνιστή λογοτέχνη Ζήση Σκάρο, μία ξεχωριστή μορφή ανάμεσα στους αλύγιστους της ταξικής πάλης από το χώρο της λογοτεχνίας, αποτέλεσε η εκδήλωση που οργάνωσε η Τομεακή Επιτροπή Καρδίτσας του ΚΚΕ, στο πνευματικό κέντρο του χωριού Κανάλια Καρδίτσας, στο χωριό δηλαδή που γεννήθηκε το 1917.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης λειτούργησε έκθεση αρχειακού υλικού που επιμελήθηκε η προϊσταμένη του τμήματος Καρδίτσας των ΓΑΚ, Ελπινίκη Αγγελίνα, αλλά και έκθεση βιβλίου με τίτλους των βιβλίων του.
Καλωσορίζοντας τους συμμετέχοντες, εκ μέρους της Τομεακής Επιτροπής Καρδίτσας του ΚΚΕ, ο Αστέρης Χαλάτσης επισήμανε μεταξύ άλλων τα εξής: «Κόντρα στις πολύμορφες δυσκολίες που μας βάζει η σημερινή πραγματικότητα αποφασίσαμε να τιμήσουμε την μνήμη τη μνήμη του Ζήση Σκάρου, την προσωπικότητα, το έργο αλλά και την πλούσια πολιτική , πολιτιστική και γενικότερα την κοινωνική παρακαταθήκη και τις αξίες που τη χαρακτηρίζουν».
Στη συνέχεια αλλά και στο τέλος της εκδήλωσης, απαγγέλθηκαν ποιήματα, από τον Κώστα Παπαλέξη, φιλόλογο και μέλος της ΤΕ Καρδίτσας. Συγκεκριμένα διαβάστηκαν, το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, ««Ζήσης Σκάρος» και το ποίημα του Σκάρου, «η Καραγκούνα» που ήταν αφιερωμένο στην Βαγγελίτσα Κουσιάντζα, κομμουνίστρια δασκάλα από τον Παλαμά που εκτελέστηκε στη Ξηριώτισσα στη Λαμία το 1948.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με κατάθεση λουλουδιών στην προτομή του Ζήση Σκάρου.
Από τα σχολικά θρανία στην ΟΚΝΕ
Η προϊσταμένη του τμήματος Καρδίτσας των ΓΑΚ, Ελπινίκη Αγγελίνα, αναφέρθηκε στην πολιτική διαδρομή του Ζήση Σκάρου μέσα από το αρχειακό υλικό των σχολείων, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων τα εξής:
«Ο Ζήσης Σκάρος εντάχθηκε στο προοδευτικό στρατόπεδο από μαθητής γυμνασίου ακόμα. Και από νωρίς ένιωσε την καταπίεση και την αδικία που κυριαρχούν με τη μορφή της τάξης και του νόμου.
Στο αρχειακό υλικό του σχολείου αποτυπώνεται η γυμνασιακή του πορεία και εύκολα παρατηρεί κανείς τα εξής:
α) έχουν χαθεί τα σχολικά έτη 1928 – 1929,1933-1934 και 1934 – 1935
β)οι γυμνασιακές του σπουδές είναι ένας αγώνας δρόμου μετά πολλών εμποδίων
γ) η διαγωγή του χαρακτηρίζεται ως κακή, καλή, κοσμία, κοσμιωτάτη με προφανή σκοπό το δαμασμό της ελεύθερης και ανυπότακτης ψυχής του.
Και όλα αυτά οφείλονται, όπως φαίνεται κυρίως σε ένα και μόνο λόγο ότι «ο μαθητής ούτος είναι κομμουνιστής» όπως αποφαίνεται ο σύλλογος των καθηγητών του γυμνασίου του.
(…)
Ας παρακολουθήσουμε την εμπλοκή του μαθητή της Ε΄ τάξεως γυμνασίου Αποστόλου Ζήση στην απεργία των μαθητών του γυμνασίου στις 15 Νοεμβρίου 1933, εναντίον των μέτρων, «τα οποία ελάμβανε το σχολείον κατά της διαδόσεως των κομμουνιστικών ιδεών μεταξύ μαθητών…» όπως αναφέρεται στο Πρακτικό του συλλόγου καθηγητών.
Κατηγορείται σαν υποκινητής της απεργίας που είχε σαν αποτέλεσμα να ξεσηκωθούν και οι αγρότες δίπλα στα παιδιά τους και να δημιουργηθούν επεισόδια. Αποβάλλεται απ’ όλα τα γυμνάσια του κράτους. Πως και γιατί το λένε τα σχολικά αρχεία που μεταξύ άλλων μαρτυρούν με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο τη βαθιά ταξική φύση και το «διαχρονικό» σκοταδισμό του αστικού εκπαιδευτικού συστήματος. Συγκεκριμένα στην απόφαση του συλλόγου καθηγητών αναφέρεται ότι εκ των ανακρίσεων προέκυψαν τα εξής:
«1) Ότι οι κύριοι οργανωταί της απεργίας ήσαν οι μαθηταί Ζήσης Απόστολος της Ε τάξεως (αναφέρονται και τρεις ακόμα μαθητές της ΣΤ τάξεως) , οίτινες επανειλημμένως μέχρι σήμερον και κατά τα παρελθόντα σχολικά έτη πλείστας όσας αφορμάς έχουν δώσει.
Ο σύλλογος ευρισκόμενος εν ολομέλεια επί τη βάση των ανωτέρω αποδείξεων, αποφασίζει ομόφωνα α)Αποβάλλει δια παντός εκ του γυμνασίου Καρδίτσης τους πρωτεργάτες της απεργιακής κινητοποιήσεως 1) Ζήσην Απόστολο της Ε΄ τάξεως και άλλους τρεις. Ως προς το πρώτον μαθητήν λαμβάνον υπ’ όψιν ότι ο μαθητής ούτος είναι κομμουνιστής, αυξήσει την ποινήν εις αποβολήν εξ όλων των σχολείων του κράτους. Χαρακτηρίζει δε τη διαγωγή των δια παντός αποβληθέντων εις κακήν..»
Λίγους μήνες μετά την αποβολή του το 1934, ο Ζήσης Σκάρος γίνεται μέλος της ΟΚΝΕ και δημοσιεύει το πρώτο του διήγημα με τίτλο «Το αέρι του θανάτου» το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέος Λενιστής» όπου καταδίκαζε τη χρήση χημικών αερίων στον πόλεμο.
Ο συμμαθητής του και σύντροφος του στη ΟΚΝΕ Άγγελος Καρακαντάς στο βιβλίο του «Σκόρπιες αναμνήσεις» λέει για τον Σκάρο. «Ήταν ο αρχηγός μας στο γυμνάσιο. Γραμματέας της Υπαχτίδας Επιτροπής της ΟΚΝΕ στο γυμνάσιο και το 1936 με τις μεγάλες απεργίες το Μάη, πήραμε μέρος και χάρη στην ικανότητα του Σκάρου όλο το γυμνάσιο βγήκε στους δρόμους και συγκινήσαμε την Καρδίτσα. Ο λαός τάχτηκε με το μέρος μας».
Ασυμβίβαστος κομμουνιστής και κορυφαίος λογοτέχνης
Την κεντρική ομιλία έκανε ο Γιώργος Μηλιώνης, μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ, ο οποίος τόνισε μεταξύ άλλων τα εξής:
«Τώρα που τα μαύρα σύννεφα σκεπάζουν τον ορίζοντα, τα αρπακτικά πετάνε μέσα στις πόλεις από μπαλκόνι σε μπαλκόνι, τώρα που τα διάφορα – πάσης φύσεως και ανεξαρτήτως προσήμου – αστικά ηλεκτρονικά παράθυρα, ιδιαίτερα εκείνα της τηλεόρασης, γεμίζουν τα σπίτια μας με την αποφορά του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος που δεν έχει να δώσει τίποτα άλλο εκτός από πόλεμο, φτώχεια, ερήμωση και προσφυγιά, αλλά και τώρα που εκατομμύρια συνειδήσεων πραγματοποιούν βήματα αφύπνισης, ανησυχούν, αναζητούν, τώρα που στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες, γεννιούνται ελπίδες μέσα από τους αγώνες, όχι βέβαια χωρίς δυσκολίες, η συζήτηση για έναν αγωνιστή, για έναν κομμουνιστή λογοτέχνη που από πολύ νωρίς πήρε τη δική του απόφαση, στους καιρούς των αποφάσεων -και τέτοιοι είναι όσο ποτέ οι καιροί μας- είναι μια πολύ σημαντική στιγμή ανάτασης, ένα σημαντικό βήμα γνώσης και ευαισθητοποίησης για την τέχνη που έχουμε ανάγκη.
Είναι μια συνειδητή επιλογή ενταγμένη στην ολόπλευρη καθημερινή δράση του ΚΚΕ, δράση της οποίας ο πολιτισμός, πάντα ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, ήταν αναπόσπαστο τμήμα, αλλά και πολύ σοβαρό εφόδιο γιατί κινητοποιεί την σκέψη, την βούληση, τα συναισθήματα, κινητοποιεί κυρίως στη συνειδητή συμμετοχή στον αγώνα μας για να αλλάξει αυτός ο κόσμος, για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος σε μια νέα κοινωνία, απαλλαγμένος από τα δεσμά της εκμετάλλευσης.
Το έργο του οδηγός επαναστατικής δράσης για να αλλάξει ο κόσμος.
Είναι άξιο αναφοράς ότι ο Σκάρος ως κομμουνιστής συγγραφέας έχοντας αφομοιώσει την αλήθεια, μελετώντας την Ιστορία μαρξιστικά, την μετουσιώνει σε καλλιτεχνική δημιουργία ως εξής: Δεν μας δανείζει τα μάτια του για να βλέπουμε, αλλά μέσα από το έργο του οξύνει τη δική μας επιθυμία και σκέψη να χρησιμοποιήσουμε τα δικά μας μάτια, να οξύνουμε εμείς τη δική μας ματιά και όπως θα δούμε στη συνέχεια, να αναλάβουμε δράση για να αλλάξει ο κόσμος.
Δεν αναλαμβάνει να σκεφτεί για εμάς, μας οδηγεί να σκεφτούμε εμείς διαφορετικά, και ως κομμουνιστής δεν αναλαμβάνει για λογαριασμό μας, αυτό που εμείς, η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της, οφείλουμε να επιχειρήσουμε.
Ως κομμουνιστής συγγραφέας κατορθώνει κάτω από την ιδιομορφία των καταστάσεων που ζουν οι πρωταγωνιστές των σελίδων του να αποκαλύπτει την κρυμμένη γενικότητα, τις σχέσεις δηλαδή μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, και την αναγκαιότητα επαναστατικής ανατροπής της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, ιστορικό χρέος στο οποίο αφιέρωσε όλη του τη ζωή.
Υπέρμαχος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού
Ο Ζήσης Σκάρος δείχνοντας την πραγματική ρίζα των κοινωνικών αντιθέσεων, αλλά και το τι κυοφορείται μέσα στο λαό ακριβώς εξαιτίας αυτών των αντιθέσεων, εισηγείται -και αυτός- τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό.
Όπως έχει γράψει (στην εφημερίδα «Εθνος» (7/5/1982) ο ίδιος ο συγγραφέας, «ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός δεν είναι τύπος ή στιλ καλλιτεχνικής έκφρασης. Είναι μέθοδος θεώρησης της πραγματικότητας από το δημιουργό, που θα μετουσιώσει τα βιώματά του ή τις εμπειρίες του σε τέχνη. Για να γίνει κατανοητό αυτό, ας πάρουμε τρία βασικά ρεύματα, που χαρακτηρίζονται πιο άμεσα από τις σχέσεις τους με την πραγματικότητα: Το νατουραλισμό, το ρεαλισμό και το σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Ο νατουραλισμός απεικονίζει την πραγματικότητα όπως φαίνεται. Ο ρεαλισμός εκφράζει τις σχέσεις των πραγμάτων και των ανθρώπων μεταξύ τους. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός βαθαίνει μέσα στην πραγματικότητα και εκφράζει όχι μόνο εκείνο που φαίνεται, αλλά και εκείνο που δε φαίνεται, αλλά που ωστόσο υπάρχει. Βλέπει τον κόσμο στην εξελικτική του πορεία, ανακαλύπτει στοιχεία που κλείνουν μέσα τους το σπόρο του μέλλοντος και εφοδιάζει το δημιουργό με την ικανότητα να κάμει το έργο του όχι μόνο βιώσιμο και πέρα από την εποχή του, μα και να το αναδείξει σε ενεργό παράγοντα προόδου και διαμόρφωσης χαρακτήρων πιο κοινωνικών (σοσιαλιστικών) ανθρώπων».
Σε πρώτο πλάνο οι ξωμάχοι της Θεσσαλίας
Σε πρώτο πλάνο στις σελίδες του είναι οι ξωμάχοι της Θεσσαλίας που πασχίζουν να δαμάσουν με ατέλειωτο μόχθο την γη. Σκυφτοί κάτω από όλους τους καιρούς παλεύουν με το ξύλινο αλέτρι. Τα μάτια κόκκινα, η γεύση στο στόμα από μπομπότα και σκόρδο, στο βλέμμα φωλιάζει ο φόβος από το καμτσίκι του επιστάτη, την οργή του τσιφλικά, την κοροϊδία του ζυγιστή, το απαίσιο χαμόγελο του τοκογλύφου, στη ψυχή στάζει μαύρο από την απανθρωπιά του δικαστή που μια ζωή τους τυλίγει σε «μια κόλλα χαρτί» έτσι ώστε να χρωστούν από τη στιγμή που γεννήθηκαν ως την στιγμή που θα πεθάνουν με το χρέος να περνά στα παιδιά τους.
Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Τούτοι οι ξωμάχοι, αυτοί οι άνθρωποι, δεν ήταν απλώς το «ψωμί τους και το τυρί τους», ήταν κάτι περισσότερο. Κι αυτό το αναδεικνύει ο Ζήσης Σκάρος. Δεν ήταν μόνο το μαστίγιο και η φτώχεια που τους τσάκιζε. Ήταν κάτι πολύ περισσότερο, ήταν η «χαμοζωή» τους, η ασφυξία, το ότι δεν τους χωρούσε ο τόπος…
Μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του Ζήση Σκάρου, είναι εκείνες που οι ήρωες του τις αυγές ή στη σιγαλιά της νύχτας, απλώνουν τα όνειρά τους. Εκείνο που κάνει τις σελίδες ακόμα πιο σπαρακτικές είναι η λεκτική αδυναμία τους να εκφράσουν αυτά τα όνειρα, η βαθιά, ανέκφραστη όμως, επιθυμία τους να σπάσουν τα δεσμά ενός τόπου -έτσι το καταλάβαιναν αρχικά- που τους ρουφούσε την ύπαρξη, τους εξουθένωνε, τους μίκραινε.
Και ότι δεν μπορούσαν να εκφράσουν ανοιχτά, το «ιστορούσαν» με τη σιωπή, το βλέμμα, την απορία, το πετάρισμα της καρδιάς τους για κάτι το άπιαστο, όπως το έβλεπαν, για ένα αύριο στο οποίο επιτέλους θα είχαν μια θέση. Έτσι το έβλεπαν αρχικά και αργότερα με τη ίδρυση και τη δράση του ΚΚΕ προχώρησαν: Ένα μέλλον στο οποίο ο εργαζόμενος λαός όχι απλώς θα είχε μια θέση, αλλά έχοντας απαλλαγεί από τους εκμεταλλευτές του θα το διαμόρφωνε ο ίδιος.
Ανέδειξε την διπλή καταπίεση της γυναίκας
Ιδιαίτερα σημαντική στο έργο του Ζήση Σκάρου είναι η θέση της γυναίκας. Στις σελίδες του η παρουσία της είναι διαρκής. Μέσα από τη δική της κατάσταση και την δική της συνείδηση και την εξέλιξή τους, βεβαίως, γίνεται ακόμα καλύτερα κατανοητή η τερατώδης μορφή της ταξικής εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Η διπλή καταπίεση της γυναίκας και λόγω φύλου και λόγω ταξικής θέσης την κάνει αντικείμενο κυριολεκτικά αγοραπωλησίας, αντικείμενο της πιο άγριας εκμετάλλευσης, ένα σιωπηλό πλάσμα που κυριολεκτικά «σκοτώνεται» στη δουλειά του σπιτιού από το πρωΐ ως το βράδυ, όμως εκτός κοινωνικής παραγωγής που την αποκόβει από κάθε ζωντανή φλέβα της κοινωνίας. Είναι ταυτόχρονα αντικείμενο κάθε λογής ορέξεων, ένας άνθρωπος χωρίς πρόσωπο, στο μέτωπο του οποίου είχε χαραχτεί η λέξη υπομονή.
Κι όμως παρά την φαινομενικά ακίνητη επιφάνεια του νερού, η μυστική γυναικεία ρίζα του ποταμού κυλούσε. Αν η αστική κοινωνία ήταν ήδη το παλιό, η φεουδαρχική οθωμανική κοινωνία ήταν το ακόμα πιο παλιό. Ήταν εκεί που η γυναίκα με συνείδηση που αργοσάλευε θα προσπαθήσει να ξεφύγει με τις μαγγανείες, με το «να λέει τη μοίρα» με το να χάνεται μέσα στους ατμούς του κοινωνικού βάλτου, σε ένα κόσμο που πέθαινε.
Κι αργότερα στην αστική κοινωνία, μια περιφερόμενη κομψότητα στα αστικά σαλόνια, ένα εξίσου σιωπηλό πλάσμα με προορισμό ακριβώς αυτό: Να είναι «όμορφη».
Όμως τα πράγματα είχαν αλλάξει. Η γυναίκα μπήκε στην κοινωνική παραγωγή, βγήκε έξω από το σπίτι. Αυτό το βήμα δεν σήμαινε πως έπαψε να υφίσταται η ταξική διαφοροποίηση στο γυναικείο φύλο, πως έπαψαν οι ασυμφιλίωτες ταξικές αντιθέσεις. Ίσα-ίσα το αντίθετο. Μέρα με τη μέρα, γίνονταν πιο φανερές, αλλά γινόταν και πιο φανερό ότι η θέση της εργαζόμενης γυναίκας ήταν μαζί με τον εργαζόμενο άντρα στο ταξικό εργατικό κίνημα. Από εκεί περνά ο δρόμος για την κοινωνική της απελευθέρωση. Η μυστική γυναικεία ρίζα του ποταμού είχε ήδη εκδηλωθεί, καθώς όπως γράφει ο Σκάρος σε κάποιες σπίθες εξέγερσης οι γυναίκες ήταν μπροστά.
Πάλεψε, έζησε και έγραψε ως κομμουνιστής
Μείζων συγγραφέας του λαϊκού κινήματος και του προοδευτικού πολιτισμού ο Ζήσης Σκάρος διαμορφώθηκε, πάλεψε, έζησε και έγραψε ως κομμουνιστής.
Με πάθος για τη μελέτη της Ιστορίας συγκέντρωσε πολύ σοβαρές προϋποθέσεις για να γράψει και έγραψε για τις ρίζες του λαϊκού κινήματος με αφηγηματικό ταλέντο, συναρπαστική πλοκή, εκπληρώνοντας το χρέος όλων μας στο μαρτυρικό, αγωνιστικό, ανώνυμο και επώνυμο πλήθος.
Το έργο του Ζήση Σκάρου εξακολουθεί να είναι δροσερό νερό στην άνυδρη γη της έρημης χώρας του καπιταλιστικού κόσμου.
Και μόνο το γεγονός ότι για τους συνειδητούς εργάτες, για τους αγρότες, για τη νέα γενιά, η ανάγνωση του έργου του Ζήση Σκάρου θα τους οδηγήσει, στη μελέτη πρώτα-πρώτα του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, των ειδικότερων εκδόσεων του Κόμματος – όπως για παράδειγμα αυτές για το 1821 και το 1922 – όπου επιστημονικά τεκμηριώνεται και ιχνηλατείται η Ιστορία, η στρατηγική του Κόμματός μας, από τη σκοπιά του ιστορικού καθήκοντος της εργατικής τάξης, αρκεί για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της προσφοράς του.
Πάνω απ’ όλα ο Ζήσης Σκάρος είναι πολλά περισσότερα από αυτά που αποτυπώθηκαν στις σελίδες του. Ήταν μια ζωντανή φλόγα, μια όρθια συνείδηση, μια φωτιά που άναβε στις βουνοκορφές, -φρυκτωρίες είναι η ακριβής ονομασία- έτσι όπως επί αιώνες το συνήθιζαν οι άνθρωποι για να ειδοποιούν γρήγορα για επείγουσες καταστάσεις.
“Τούτος ο αιώνας έχει ανοίξει τις πύλες ενός άλλου αιώνα που θ’ αλλάξει ριζικά τις τύχες του ανθρώπινου είδους”, λέει ένα πρόσωπο στο τέλος του στερνού μυθιστορήματός του «Φωκίων», που εκδόθηκε μετά το θάνατό του. Σύντροφε Ζήση Σκάρο, αυτός ο κόσμος πρέπει να αλλάξει και θα αλλάξει».
